Müsteşriklerin Hadis Eleştirileri

Türkçede şarkiyat, daha sonra doğu bilimi, Arapçada müsteşrik kelimeleriyle karşılanmıştır.682_{Müsteşriklerin diğer İslamî ilimlerle ilgili çalışmaları olduğu gibi} hadis konusunda da çalışmaları vardır. Hadislerin sıhhat konusu her dönemde İslam âlimlerini meşgul ettiği gibi, son asrın ortalarından bu yana Batılı bilginlerin de yoğun ilgisini çekmeye başlamıştır. Bu konuda bazı müsteşriklerin görüşü şöyledir:

1.Aloys Sprenger (ö. 1893); hadisin hukuki ihtiyaçlardan dolayı geliştiğini; Müslümanların Kur’an’da zikredilmeyen hususları Hz. Peygamber’in hadisi ile gidermeye çalıştıkları kanaatindedir.683

2. Ignaz Goldziher’e (ö. 1921)göre kaynaklarda yer alan rivayetlerin Hz. Muhammed'ledoğrudan bir ilgisinin olmadığıdır. Bu rivayetler, İslam'ın ilk dönemlerinde ortaya çıkan ihtiyaçlardan kaynaklanan siyasî, ictimaî, iktisadî vb. birçok faktörün belgeleridir.684

3. Margoliouth’a (ö. 1940) göre ise II, III, IV. Halifelerin öldürülmesi ile ortaya çıkan ekollerin taraftarları, görüşlerine Kur’an’dan destek bulamayınca, Hz. Peygamber’e bazı sözler nisbet etmeye hazır duruma gelmişlerdir. Bunun dışında hafıza yanılmaları sebebiyle de uydurmalar Hz. Peygamber’e atfedilmiştir.

682 _{Mustafâ es-Sıbâî, el-İstişrâk ve’l-Müsteşrikûn mâ lehüm vemâ aleyhim, el-Mektebetu’-İslâmî,} tsz., I, 20; Yücel Bulut, “Oryantalizm”, DİA, T.D.V. Yayınları, İstanbul 2007, XXX, 428; Kudrat Artikbaev, Rus Oryantalistlerin Hadis ve Siyer Çalışmaları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara 2010, s. 4; Bekir Kuzudişli, “Oryantalizm ve Hadisle İlgilenen Bazı Oryantalistler”, İÜİFD., Sayı 7, s. 142.

683_{M. Emin Özafşar, Kur’an ve Hadis İlimleri, ANKUZEM, Hadis Tarihi, Ankara 2007, s. 279; Ali} Dere, Oryantalistlerin Hadise Yaklaşımları, Yayınlanmamış Çalışma, s. 19–20; Kudrat Artikbaev, Rus Oryantalistlerin Hadis ve Siyer Çalışmaları, s. 9; Kuzudişli, Oryantalizm ve

Hadisle İlgilenen Bazı Oryantalistler, s. 150.

684 _{Talat Koçyigit, I. Goldziher'in Hadisle İlgili Bazı Görüslerinin Tahlil ve Tenkidi, AÜİFD. Sayı} 15, s. 44; Bekir Ezer, Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Sünnet ve Hadis Hakkındaki

Çalısmaları (1900–1950), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniv. SBE, Kayseri 2007,

s. 32; Mehmet Akif Ceyhan, Alman Müstesşriki Ignaz Goldziher’in İslam Hukukunun

Kaynakları Hakkındaki Görüsleri ve Bu Görüslerin Degerlendirilmesi, Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara 2006, s. 34; Kuzudişli, Oryantalizm ve

128

Dolayısıyla Hz. Peygamber’e atfedilen sözlerin gerçekte ona aidiyeti hususunda emin olmamız mümkün değildir. Margoliouth, Hz. Peygamber’in getirdiği esasların tek değilse de temel kaynağının Kur’an olması gerektiğini ileri sürmüş, Kur’an’ın hadisin sıhhatini tespitte esas ölçü alınması gerektiği fikrini benimsemiştir.685

4. Leone Caetani’ye (ö. 1354/1935) göre Müslümanlar ilk zamanlarda metin tenkidine önem vermiş ancak daha sonraki zamanlarda sadece isnada yoğunlaşıp metni ihmal etmişlerdir.686

5. Th. W. Juynboll’a (ö. 1948)göre, hadisler isnada göre değerlendirilmiştir. İsnadların uydurulabileceğiihtimal dâhilindedir. Özellikle muteber kaynaklardaki hadisler muhaddislerce sahih kabul edilmiştir.687

Juynboll’a göre, klasik hadis usûlüne yöneltilebilecek bazı eleştiriler şunlardır:

1. Sahih bile olsalar, isnadların da uydurulabileceğini, özellikle muteber kaynaklar söz konusu olduğunda, göz ardı edilmiştir.

2. Metin tenkidi olarak uygulanabilecek kriterler yoktur. 3. İlk nesiller şüpheli sema’ları (irsal) problem etmemiştir.688

6. Joseph Schacht (ö. 1389/1969), hadislerin bütünüyle uydurma olduğu görüşündedir. Ona göre isnadlar geriye doğru oluşan bir eğilime sahiptir. Kitaplarda rivayet edilen hadislerin Hz. Peygamber'ledoğrudan bir ilgisi yoktur.Bir tabiîn, hadisi bir sahabiye ve sonuçta Peygamber’e isnad ederek isnad sistemi oluşturmuştur. Schacht‘a göre isnad sisteminin bir kısmınıngeçerli olabileceği, ancak sahâbe ve Hz. Muhammed‘e kadar uzanan senedlerin doğru olmadığıgörüşündedir.689 Schacht‘ın önemli teorilerinden biri de müşterek ravi teorisidir. Ona göre rivayet senedinde

685 _{Hatiboğlu, Çağdaşlaşma ve Hadis Tartışmaları, s. 64.} 686 _{Caetani, İslam Tarihi, I, 85.}

687 _{G. H. A. Juynboll-Joseph Schacht-Harald Motzki, İsnad Analiz Yöntemleri, Çev. Salih Özer,} Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2005; Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 22.

688 _{Bkz. Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 22.}

689 _{Yavuz Köktaş, Hadis ve Sünnete Oryantalist Yaklaşımlar, İz Yayıncılık, İstanbul 2015, s. 183;} Mürteza Bedir, Schacht, “Joseph”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 2009, XXXVI, 224-225; Ezer,

Alman Oryantalistlerin…,s. 48; Ceyhan, Alman Müsteşriki Ignaz Goldziher’in İslam Hukukunun Kaynakları…, s. 44.

129

ortak ravinin bulunmasırivayetin o ravi döneminde ortaya çıktığını ispatlamaktadır.690

7. Gaston Wiet’e (ö. 1971) göre, şüphesiz hadis ricalleri, sünneti mükemmel bir şekilde okumuşlar; ancak bu okuma sadece senedlere, hadis ricalı tanımaya, bunların birbirileriyle karşılaşması( iltika) ve birbirilerinden hadis dinlemelerine (sema) yönelik olmuştur. Ancak onlar “metinleri” tenkide tabi tutmamışlardır. Hâlbuki onların, rivayetleri esnasında bu hadislere ilavelerde bulunmuş olabilecekleri ( ihtimali ise) gayet tabi bir durumdur. (çünkü bunlar sözlü rivayetlerdir.) Bu görüş ne kadar doğru olursa olsun, yine de Müslümanlar hadisi sahih bir söz olarak kabul etmektedirler.691

8. Tornau, Tretyakov ve Krymski gibi birçok Rus oryantalist hadislerin hicri I. yüzyılda ortaya çıktığını savunur. Özellikle Tretyakov hadislerin ortaya çıkmasında Mezhepsel ayrışmaların etkili olduğunu ifade eder. Her mezhep kendi görüşünü kanıtlamak ve taraftar toplamak amacıyla hadisler uydurmuş ve Hz. Muhammed’e isnad etmiştir.692

Müsteşriklerin iddialarını kısaca şöyle özetleyebiliriz:

a- Çoğunluğuna göre kitaplarda hadis olarak rivayet edilen haberlerin Hz. Peygamber’le doğrudan bir ilgisi yoktur. Hadis literatürünün, kendi düşüncelerini Hz. Muhammed’e dayandırmak isteyen âlimler tarafından ikinci ve üçüncü yüzyılda uydurulduğunu iddia etmişlerdir.693

b- Metnin ihmal edilmesinden dolayı sağlam isnadlara uydurma sözlerin eklenmiş olabileceğidir. Schacht’a göre isnattaortak ravinin olması, hadisin bu ravinin zamanında ortaya çıktığına bir işarettir.694

c- İslam hadis tenkidinde şekilciliğin galip geldiğini, sened güvenilir kimselerden meydana geliyorsa hadisin sahih olarak kabul edildiğini ileri süren Goldziher şöyle der: “Hiç kimse şunu demeye cesaret edemez: “Metin

690 _{Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 415-416; Ezer, Alman Oryantalistlerin…,s. 54;} Kuzudişli, Oryantalizm ve Hadisle İlgilenen Bazı Oryantalistler, s. 156.

691 _{Muhammed Acâc el-Hatib, Sünnetin Tesbiti, s. 246.}

692 _{Artikbaev, Rus Oryantalistlerin Hadis ve Siyer Çalışmaları,s. 177.} 693_{Artikbaev, Rus Oryantalistlerin Hadis ve Siyer Çalışmaları, s. 177.}

130

aklî veya tarihî açıdan bir terslik arz ettiği için senedin sahih olduğundan şüphe ediyorum.” 695

d- Margoliouth, Kur’an’ın hadisin sıhhatini tespitte esas ölçü alınması gerektiği fikrini benimsemiştir.696

Müsteşriklerhadis âlimlerinin isnada önem verdikleri kadar metne önem vermediklerini düşünmektedirler. 697 Hadis usûlününisnad merkezli sıhhat tespitisistemini eleştirmişlerdir.Aslında çağdaş İslam âlimleri de muhaddislerin bu yönlerini eleştirmiş ve metin tenkidinin tam yapılmadığını ifade etmişlerdir. Bütün bu görüşlere cevap olacak, sahih hadis problemini çözüme kavuşturacak bir tanıma ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca ilmi gelişmeler ve gelişen teknoloji imkânlar da problemin çözüme kavuşturulması konusunda kolaylıklar sunacağı kanaatindeyiz.