• Sonuç bulunamadı

Sahih Hadis Hükmünün İçtihadi Oluşu

III. ARAŞTIRMANIN KAYNAKLARI

3.1. YENİ BİR SAHİH HADİS TANIMI İHTİYACI

3.1.3. Sahih Hadis Hükmünün İçtihadi Oluşu

Bir hadisin sahih olabilmesi içinisnaddaki ravilerin güvenilir, senedinin muttasıl olması, şaz ve muallel olmaması şartları istense bile, rivayette bu şartların olup olmamasına dair hüküm verecek olan muhaddistir. Araştırmacının ulaştığı sonuç ise ferdî yani şahsî çalışmasının sonucu olacaktır. Muhaddislerin bağımsız olarak yaptığı her çalışmada farklı görüşlerin ortaya çıkması doğaldır. Çünkü her muhaddis, hadislerin sahihini sakiminden ayırırken, tamamen kendi kanaatine göre hareket etmiş ve bir sonuca elde etmiştir. Bundan dolayı aynı ravi veya hadis hakkında çok farklı kanaatler ortaya çıkmıştır.

Bâcî (ö. 474/1081) bu durumu şöyle açıklar:“Buhârî, kendi kriterlerine göre sahih kabul edip eserine aldığı hadisi Müslim kendi kriterlerine göre sahih görmeyip rivayet etmemiştir. Aynışekilde Müslim’in sahih kabul ettiği bir rivayetide Buhârî sahih görmemiştir. Bu örnekler, verilen hükümlerin ictihadi olduğunu gösterir.”586 Bu konuda İbnü's-Salâh,İbnu’l-Hümâm (ö. 861/1457),587Tehânevî(ö.1394/1974) 588 ve başka birçokâlim deBâcî ile benzer görüşü paylaşmıştır.589Bu durum, tenkit sistemindeki kriterlerin tatbiki aşamasında subjektiflik sorununun göz ardı

584 Bünyamin Erul, Hadislerin Anlaşılması Meselesi, Türkiye Diyanet vakfı, Ankara 2004, s. 110. 585 Muhammet Emin Eren, Fırkalaşma Olgusu Bağlamında 73 Fırka Rivayetleri, Yayınlanmamış

Doktora Tezi, Ankara Üniv. SBE, Ankara 2014.

586 Bâcî, et-Ta'dîl ve't-Tecrîh li Men Harrace Lehü'l-Bııhârî fî Câmii’s- Sahîh, I, 310. 587 İbnu’l-Hümâm, Fethu’l-Kadîr, I, 445.

588 et-Tehânevî bu konuda şunları söyler: "Hadislerin Sahîh veya hasen olduklarına hükmetmek, yine ravilerin sika (güvenilir) veya zayıf olduklarına karar vermek, tamamen ictihadi bir iştir, herkesin kendine göre bir bakış açısı vardır.” Bkz. et-Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmanî, İ'lâü's-Sünen, Dâru’l-Fikir, Beyrût 2001,XVIII, 8879; Kırbaşoğlu, İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, s. 127.

115

edilmemesi gerektiğini ortaya koymaktadır.590 Şuayb el-Arnavût da bu konuda benzer şeyler söylemiştir.591

Mehmed Said Hatiboğlu, hadisler hakkında verilmiş olan hükümlerin öznel olduğunu şöyle ifade eder:“Herhangi bir hadisin sıhhat durumu raviye bağlıdır. Ravi

hakkında hüküm verecek olan da muhaddistir. Muhaddisin ravi hakkındaki hükmü ise kendi araştırmasına bağlıdır ve dolayısıyla, şahsî, subjektif olmaktan kurtulamamaktadır. Yani mesele, şahsi ictihad meselesidir. Her muhaddisin içtihadları da birçok ravi hakkında faklı olduğundan dolayı, hadislerindeğerlendirilmesinde ihtilafın vukuu kaçınılmazdır.”592 Kırbaşoğlu da hadisler hakkında verilen hükümlerin içtihadi olması konusunda Mehmet Said Hatiboğlu ile aynı görüşübenimsemiştir.593

Hadislerin sıhhatinin tespitinin ictihadi olduğunu dair şu örnekler verilebilir: Tirmîzî, İbn Mâce ve Hâkim’in nakletmiş olduğu, Resûlullah’ınmiskinliği öven ve miskinlerden olmak için dua ettiğine dair hadisin594 sıhhati hakkındaki kanaatler şöyledir: Tirmîzî garîb, 595 Hâkim sahih, 596 İbnu’l-Cevzî mevzu, 597 İbn

590Nevzat Aydın, Hadisin Tespit ve Tenkidinde “Sünnete Arz”ın Fonksiyonu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi SBE, Samsun 2008, s. 42-54; s. 152-153.

591“İmam Buhârî bu kitabına, kendi nazarında sadece Sahîh olan hadisleri almıştır. Çabalamış ve Sahîh gördüklerini almıştır. İmam Müslim de aynı şekildedir. Fakat hadis alanında uzman olan bütün âlimler, Buhârî'nin eserine aldığı hadislerin hepsinin Sahîholduğunu onaylamışlar mıdır? Hayır. Aynı durum EbûHanife için de söz konusudur. Ona göre ictihad ettiği her meselede doğruyu söylemiştir. Fakat İmam-ı Azam'ın talebeleri olan İmam Muhammed ile İmam EbûYûsuf, onun bütün içtihatları Sahîhtir diye onaylamışlar mıdır? Hayır. Aynı şekilde İmam Buhârî'den sonra gelen bazı hadis imamları Buhârî'de ve Müslim'de bulunan bazı hadisleri incelemişler ve bunları tenkit etmişlerdir. Tenkitler yerinde de olabilir, yanlış da olabilir, sonuç itiBârîyle bu ictihadi bir meseledir”. Bkz. Özcan, Buhârî ve Müslim'in Sahîhleri Hakkında Farklı Görüşler, s. 224-226.

592 Özcan, Buhârî ve Müslim'in Sahîhleri Hakkında Farklı Görüşler, s. 224-226.

593Kırbaşoğlu, İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, s. 127; Bağcı, Hadis Çalışmalarının

Gerileme Dönemlerinde Hadiste İçtihad Kapısının Kapatılması Sorunu, s. 561.

594 Tirmîzî, 34 Zühd 37, IV, 577; İbn Mâce, 37 Zühd 7, II, 1381; Hâkim, Müstedrek, IV, 358. 595 Tirmîzî, Zühd 37, IV, 577.

596 Hâkim, Müstedrek, IV, 358.

116

Teymiyyezayıf ,598 İbn Hacer zayıf,599 Sehavî zayıf Fettenî mevzu,600 Ali el-Mütteki sahih601 ve Elbânî sahih,602 olduğunu söylemiştir.

Başka bir örnek ise şöyledir: İbn Mâce, Beyhakî ve Taberânî’nin nakletmiş olduğu, “Bir kavmin önden geleni size geldiğinde ona hürmet ve ikram ediniz”603hadisi için, Hâkim en-Neysâbûrî sahih,604Sağânî mevzu,605EbûNuaym garib,606 İbnu’l-Cevzî mevzu hükmünü vermiştir.607 YineEbû Dâvud, Tirmizî ve İbn Mâce’nin nakletmiş olduğu “Üç şeyin ciddisi de ciddi, şakası da ciddidir. Bunlar, evlenme, boşanma ve ric’i talak (veya köle azadıdır)”608 hadisi için, Tirmizî hasen- garib,609 Hâkim sahih,610Elbânî hasen611 hükmünü vermiştir.

Yukarıdaki örnekler ve açıklamalardan daanlaşılacağı üzere muhaddisler hadisler hakkında vermiş oldukları sahih, hasen veyazayıf'hükümleri tamamıyla kendi şahsi içtihatlarına dayanmıştır. Onlar hadisler hakkında doğru hükümler vermiş oldukları gibi, yanlış hükümler de vermiş olabilirler. 'Onlarınvermiş oldukları hükümlerin en doğru hüküm olduğunu düşünüp, bize düşen onlara tabi olmaktır diyerek o dönemi kusursuz görüp kutsiyet atfetmek doğru olmasa gerektir. Bazı âlimlerin sahih habul ettikleri hadisleri, daha sonra gelenmuhaddislerzayıf, hatta uydurma hükmünü verebilirler. Bunun aksi de aynı ölçüde mümkündür. Çünkü bu tamamıyla ictihadi bir faaliyettir.612

598 İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdulhalim b. Abdusselâm, Mecmûu’l-Fetâvâ, thk., Abdurrahman b. Muhamme b. Kasım, Medîne 1995, XVIII,.613; İbn Teymiyye, Mecmûu’l- Fetâvâ, XVIII, 613; Kesgin, Hadisin Tespit ve Değerlendirilmesinde Anlama Sorunu, s.82-85.

599 İbn Hacer, Fethu’l-Bâri, 11, 274; Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, I, 205.

600 Fettenî, Muhammed Tâhir b. Ali es-Siddîkî el-Hindî, Tezkiratu’l-Mevdûât,İdâretü’-Tabaât’i- Münire 1343, s. 59.

601Alauddin Ali b. Abdülmelik b. Kadı Han Müttaki el-Hindi, Kenzu’l-Ummal fî Süneni’l-Akval

ve’l-Ef’al, Müessesetü’r-Risâle, 1981, VI, 489.

602 İbn Mâce, Zühd 7, II, 1381; Hâkim, Müstedrek, IV, 358.

603 İbn Mâce, 33 Edeb 19, II, 1223; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, II, 304; Beyhakî, Sünen, VIII, 291. 604 Hâkim, Müstedrek, IV, 324.

605 Sağani, Mevzûât, I, 63.

606 Ebû Nuaym, Hilyetu’l-Evliyâ, VI, 205. 607 İbnu’l Cevzî, Mevzûât, II, 162.

608 İbn Mâce, 3 Talâk 13, I, 658; Ebû Dâvud, 32Talâk 10, II, 258; Tirmizî, 11 Talâk 9, II, 481; Dârekutnî, Sünen, IV, 379.

609 Tirmizî, 11 Talâk 9, II, 481. 610 Hâkim, Müstedrek, II, 216. 611 Ebû Dâvud, 32Talâk 10, II, 258.

612 Bağcı, Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste İçtihad Kapısının Kapatılması

117