Hadisleri Yeniden Değerlendirme (İçtihad) İmkânı

İbnus-Salâh’tan önceki âlimler, kendi kriterlerine göre hadislerin sahhatı konusundahüküm vermişlerdir. Kimi zamanaynı hadisin sıhhatı hakkındaihtilaf etmişler,birinin sahih dediğine bir başkası,zayıf diyebilmiştir. Onlardan sonra gelen bazı âlimlerde öncekileri bazı hadisler hakkında vermiş oldukları hükümlerden farklı hükümler vermişlerdir. Yani hadislerin sıhhatı konusunda hüküm verme çalışmaları devam ede gelmiştir. Ancak daha sonraları hadislerin sahih veya zayıflığı ile ilgiliçalışmalara yönelik içtihat kapısının kapandığı ile ilgili görüşlerin dile getirildiği bir döneme gelinmiştir. Bu dönemde, içtihat kapısının kapandığı iddiasında bulunan hadis âlimi, muteahhirûn muhaddisleri arasında önemli bir etkiye sahip olan İbnu’s- Salâh idi.739

737 _{Ünal, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, s. 40-42.} 738 _{İbnu's-Salâh, Mukaddime, s. 16-17.}

739_{ed-Dumeynî, Mekayis, s. 41; Bkz Kadir Gürler, “İçtihat ve Taklit Tartışmaları Bağlamında Sened} Açısından Hadislerin Sıhhatı Meselesi -El-Emîr Es-San’ânî’nin İrşâdu’n-Nukkâd İlâ Teysîri’l- İctihâd’ı Özelinde-“, Dinbilimeri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt: 7, s. 59.

146

Bu konuda H. Musa Bağcı’nın yapmış olduğu bir çalışmasında şöyle der: “İbnu's-Salâh'ın hadisler hakkında sened ya da metin konusunda yeniden hüküm verme ile ilgili içtihad kapısını kapattığını gösteren enönemli delillerdenbiri, UIûmu'I-hadisinde yer alan şu sözleridir:"Hadis cüzlerinde veya bunların dışında başka bir yerde Buhârî ve Müslim'debulunmayan ve meşhur, güvenilir hadis

imamlarının musannefatında sıhhatine yönelik herhangi bir hüküm verilmemiş isnadı sahih herhangi bir hadis bulduğumuzda, onun sıhhati konusunda kesin bir hüküm veremeyiz. Zira son asırlarda mücerred isnadlarıntetkikiyle hadislerin sahih

olduğunu tespit etmek zordur. Çünkü bu tür hadisleriniçerisinde sahih hadisin

ravisinde bulunması şart olan hıfz, zabt ve itkandanarî olarak rivayetinde kendi kitabına itimat eden kimselerin bulunduğunu görüyoruz.Bu durumda artık sahih ve haseni bilme hususunda hadis imamlarının açıklamalarına, tağyir ve tahriften korundukları içinmeşhur olan eserlerine itimad edilmelidir.” 740 _{Onun bu} ifadelerinegöre kendi dönemi ve daha sonragelen âlimler, hadisler hakkında yeniden hüküm verme ehliyetine sahip değildir. Önceki âlimlerin vermiş olduklarıhükümlerle yetinmek gerekir. Nevevî, İbn Hacer, İbn Kesir, Iraki v.b. bazı âlimlerİbnu's-Salâh'ın bu görüşüne itirazlar yapılmıştır. Mesela Nevevîve İbn Kesir,741içtihad kapısının açık olduğunu ifade etmişlerdir.742

İbnus-Salâh’ınbu görüşünü eleştirenlerden birisi de İbn Hacer’dir. İbn Hacer’e göre, hadis konusunda uzman birinin, bir hadisin zayıf olduğuna dair bir kusur bulmuşsa, kendi içtihadıyla onun zayıflığına hükmetmesine hiçbir engelyoktur. Aynı şekilde, hadis imamlarından birinin bir ravi hakkında sıhhat hükmü vermişken, daha sonra gelen bir âlim sahih görülmüş olanşahsın sıhhat şartlarını ortadan kaldıracakbir durumunutespit ettiğinde, o hadisezayıf hükmünü vermesinehiçbir

740 _{İbnu's-Salâh, Mukaddime, s. 16-17.} 741 _{İbn Kesir, İhtisâru Ulûmi'l-Hadîs, s. 20.}

742 _{Bağcı, Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste İçtihad Kapısının Kapatılması}

147

engelinolmadığını savunmaktadır.743Ahmed Muhammed Şakir744ve Cemaleddin el- Kasımi745 de İbn Hacer gibi görüş beyan etmişlerdir.746

İçtihad kapısının kapanmadığını İbnu’s-Salah’tan sonra da hadis tenkidinin devam ettiğini İbn Teymiye747_{veİbn Kayyım el-Cevziyye}748 _{gibi birçok âlimin} uygulamasında görmekteyiz. Yine çağdaş âlimlerden Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî, Elbânî, A’zamî’ ve Şuayb el- Arnavût gibileri bazı eserlerdeki hadisler hakkında yeniden hüküm vermişlerdir. Örneğin Dârimî’nin Sünen’ini tahkikeden Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî bazı hadisler için isnadı sahih,749 hasen, zayıf,750mürsel751gibi hükümler vermiş ve senedlerdeki raviler için sika, zayıf gibi değerlendirmelerde bulunmuştur. Ancak muhakkiklerin değerlendirmeleri metinle ilgili değil, daha çok isnad ve ravi hakkında olmuştur.752

Yine İbn Mâce’de güvercin uçuran biri hakkında söylendiği ileri sürülen, “Bir şeytan bir şeytanın peşinde”753 _{rivayeti ile ilgili M. Hayri Kırbaşoğlu şöyle demiştir:} “Bizce bu şekliyle gerçek bir hadis olması mümkün görünmemektedir. Çünkü kuş

uçurmak, kuşbazlık, kuş beslemek ve onları sevdirip zevk almak dinin yasakladığı bir şey değildir ki, böyle bir şeyi yapan şeytan olsun! Diyelim bu işi yapan şeytan olsun, peki suçsuz kuşun niçin şeytan olarak nitelendirildiğini izah etmek mümkün müdür? Hz. Peygamber’in zavallı kuşları şeytan olarak nitelendirebileceğini hangi aklı başında Müslüman düşünür.”754

743 _{İbn Hacer, en-Nuket alâ Kitâbi İbni's-Salâh, I, 270-272.}

744 _{Bağcı, Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste İçtihad Kapısının Kapatılması}

Sorunu, s. 554;Ahmed Muhammed Şâkir, el-Ba'isu'l-Hasis, s. 75; Suyûtî, Elfiyetu's-Suyûtî Fî İlmi'l-Hadîs, s. 96.

745 _{Kâsımî, Kavâidu’t-Tahdîs, I, 38; Bağcı, Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste}

İçtihad Kapısının Kapatılması Sorunu, s. 570.

746_{Tunahan Erdoğan, İbnu’s-Salâh’ın Hadislerin Tashih ve Tahsinine Yönelik Görüşleri,} Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniv. SBE, Antalya 2015, s. 36.

747 _{İbn Teymiye, Minhâcu’s-Sünne, IV, 118.}

748 _{İbn Kayyım el-Cevzîyye, el-Menârul Munîf fîs-Sahîh ve’d-Daîf, thk. Ebû’l- Fettah Ebû Ğudde,} Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmîye, Haleb 1970, s. 57; Enbiya Yıldırım, “İbnu'l-Cevzî'nin Hadisçiliğine Genel Bir Bakış”, CÜİFD., Cilt: 10, s. 82-83.

749 _{Dârimî, Mukaddime, I, 153.} 750 _{Dârimî, Mukaddime, I, 55.} 751 _{Dârimî, Mukaddime, I,239.} 752 _{Dârimî,Mukaddime, I, 157.}

753 _{İbn Mâce, 33 Edep 44, II, 1238; Taberânî, el-Mu’cemü’l-Evsat, V, 242.} 754 _{Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 285.}

148

Bütün bu örnekler içtihad kapısının kapanmamış olduğunun ve yeni tanımın uygulanabileceğinin delilleridir.

3.2.4.1.2.Klasik Tanımın Baskısı ve Klasik Kaynakların Dokunulmazlığı