Hükmün Dayandığı Hukuk Mahkemesi Hükmünün Kaldırılması

CMK’nın 311. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde ceza mahkemesi hükmünün dayanağı olan hukuk mahkemesi hükmünün kesinleşmiş bir başka hükümle ortadan kaldırılması hali, lehe muhakemenin yenilenmesi nedeni olarak düzenlenmiştir. Öğretide bu yenileme nedeninin gereksiz olduğu fikri ileri sürülmüştür. Görüşün temelinde ceza mahkemesi hükmünü etkileyen hukuk mahkemesi hükmünün ortadan kaldırılmasının zaten yeni olay sayılacağı ve CMK’nın 311. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi kapsamında değerlendirilebileceği yönündeki tespit bulunmaktadır356. Bu yenileme nedeninin oluşabilmesi için bulunması gereken şartlar şunlardır:

a. Bir Hukuk Mahkemesi Hükmünün Bulunması

CMK’nın 311. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde açıkça hukuk mahkemesi hükmünden söz edildiğinden bu yenileme nedeninin oluşması için ceza mahkemesi hükmünün dayanağı olan hükmün hukuk mahkemesi tarafından verilmiş olması gerekir. Ancak yabancı devletlerin hukuk mahkemelerince verilen hükümler bu kapsamda değerlendirilemez357. Çünkü yabancı mahkemenin verdiği hüküm, ceza muhakemesi hukukunda bir hüküm olarak değil, bir olay olarak ele alınmıştır. Bu sebeple ceza mahkemesinin hükmünün yabancı bir devletin hukuk mahkemesi tarafından verilen hükme dayanması halinde yabancı hükmün ortadan kaldırılması durumunda ancak yeni olayın bulunduğu gerekçesiyle muhakemenin yenilenmesi istenebilir358 .

Öte yandan öngörülen bu koşulun varlık nedeni anlaşılamamaktadır. Çünkü ceza mahkemesi hükümleri, askeri mahkemelerin veya idare mahkemelerinin hükümlerine de dayanabilir. Benzer şekilde bir ceza mahkemesi hükmünün başka bir ceza mahkemesi hükmüne temel teşkil etmesi ya da yüce divan kararlarının ceza mahkemesi kararlarına etki etmesi de ihtimal dahilindedir. Bu bağlamda öğretide

356 _{ÖNDER, Muhakemenin İadesinde Reform, s.89.}

357 _{EREM, Muhakemenin Yenilenmesi Hakkında Genel Bilgiler, s.19.; aksi görüşte AKTAŞ, s.118.} 358 _{EREM, Muhakemenin Yenilenmesi Hakkında Genel Bilgiler, s.19.}

113 hukuk mahkemesi dışında başka bir mahkemenin verdiği hükmün kaldırılması durumunda muhakemenin yenileme nedenlerinden hangisinin oluşacağı tartışılmıştır. İleri sürülen ilk görüşe göre, bu yenileme nedeni kıyas yoluyla uygulanabilir359. Savunulan ikinci görüşe göre ise kıyas yapılması imkansızdır. Çünkü kanunda açıkça bu yenileme nedeninin oluşumu, hükmün dayanağı olan hükmün hukuk mahkemesi tarafından verilmesi şartına bağlanmıştır. Bu görüşe göre böyle bir durumda ancak yeni olayın bulunduğu gerekçesiyle muhakemenin yenilenmesi yoluna başvurulabilir360.

b. Ceza Mahkemesi Hükmünün Hukuk Mahkemesi Hükmüne Dayanması

Varlığı gereken ikinci koşul, ceza mahkemesi hükmünün hukuk mahkemesi hükmüne dayanmasıdır. Koşulun oluşumu, hukuk mahkemesince verilen hükmün ceza hükmü açısından bir illiyet değeri taşımasına bağlıdır361. Bu ise üç olasılıkta mümkündür. Birinci olasılık, ceza davasında hukuk mahkemesinin kesinleşmiş hükmünün delil olarak kullanılmasıdır362. Hukuk mahkemesince tazminat davası sonucunda verilen hükmün kasten yaralama suçuna ilişkin yürütülen ceza davasında kanıt olarak kabulü bu duruma örnek gösterilebilir. Hukuk mahkemesince verilen hükmün ceza hükmü açısından illiyet değeri taşıyacağı ikinci olasılık, CMK’nın 218. maddesine göre bekletici sorun kararı363 verilerek, alınan kararın ceza hükmüne

359 _{EREM, Muhakemenin Yenilenmesi Hakkında Genel Bilgiler, s.18.; KUNTER / YENİSEY /} NUHOĞLU, s.1482.; TOROSLU/FEYZİOĞLU, s.373.; AKTAŞ, s.118.; ÜLKÜ, s.65-66.; DEVECİ, s.109.; ÇOLAK / TAŞKIN, s.829.

360 _{KANTAR, Ceza Muhakemeleri Usulü Üçüncü Kitap Kanun Yolları, s.113.; ÖZGEN, s.94.} 361 _{KANTAR, Ceza Muhakemeleri Usulü Üçüncü Kitap Kanun Yolları, s.113.; EREM,}

Muhakemenin Yenilenmesi Hakkında Genel Bilgiler, s.18.

362 _{Hukuk mahkemesi kararı kural olarak ceza mahkemesinde kesin delil teşkil etmez, sadece takdiri}

delil niteliği taşır. Ancak bu kuralın istisnaları bulunmaktadır. İlk istisna, hukuk mahkemesi tarafından bir senedin sahte olmadığına karar verilmesi halinde söz konusu olur. Bu durumda sahtecilik davasına bakan mahkeme açısından hukuk mahkemesinin hükmü kesin delil niteliğindedir. İkinci istisna, yaş düzeltilmesi davasına ilişkindir. Hukuk mahkemesinin yaş düzeltme davasında verdiği karar ceza mahkemesi açısından kesin delildir. Son istisna ise ceza mahkemesinin bir hukuk davasını bekletici sorun sayması durumunda oluşur. Bu durumda ceza mahkemesi açısından hukuk mahkemesinin verdiği karar kesin delil niteliğindedir. Bu görüş için bkz. KURU Baki/ ARSLAN Ramazan / YILMAZ Ejder, Medeni Usul Hukuku, Ankara 2007, s.730–731.

363 _{Bekletici sorun kararı, yüklenen suçun ispatı ceza mahkemesinden başka bir mahkemenin görev}

alanına giren bir sorunun çözümüne bağlı ise ceza mahkemesinin bu sorunla ilgili olarak görevli mahkemede dava açılması veya açılmış bir davanın sonuçlanmasının beklenmesine karar verilmesini ifade eder.

114 dayanak yapılmasıdır. Bu duruma, evrakta sahtecilik suçunun işlendiği iddiasıyla yapılan ceza muhakemesinde sahtecilik iddiasına konu belgenin kıymetli evrak olup olmadığının tespiti için ticaret mahkemesinde görülen davanın sonucunun beklenmesine karar verilmesi ve ticaret mahkemesinin belirlemesine göre hükmün oluşturulması örnek gösterilebilir. Hukuk mahkemesince verilen hükmün ceza hükmü açısından illiyet değeri taşıyacağı üçüncü olasılık ise hukuk mahkemesinin hükmünü ortadan kaldıran yeni hükmün eski hükmün yarattığı ve ceza hukuku açısından sonuç doğuran bir hukuksal durumu değiştirmesidir. Hukuk mahkemesince verilen bir hükümle yaşı on beş olarak düzeltilen kimsenin sonradan bir suç işlemesi üzerine hakkında mahkumiyet kararı verilmesi ancak daha sonra yaş tashihi kararının hukuk mahkemesinin başka bir kararıyla kaldırılarak kişinin yaşının on bir olarak yeniden düzetilmesi bu duruma örnek gösterilebilir364.

Öğretide incelediğimiz koşul açısından hukuk mahkemesi hükmünün ceza mahkemesi hükmüne ne derecede etki ettiğinin bir önemi bulunup bulunmadığı tartışılmıştır. İleri sürülen ilk görüşe göre, kaldırılan hukuk mahkemesi hükmünün ceza hükmüne sadece etki etmesi yetmez. Ayrıca kesin olarak hükme temel oluşturması gerekir. Bu görüşe göre, ortadan kaldırılan hukuk mahkemesi kararı olmaksızın dahi diğer kanıtlara göre aynı hüküm verilmesi gerekiyorsa incelediğimiz yenileme nedeni oluşmaz365. Savunulan ikinci görüş ise illiyet bağı bulunmak şartıyla hukuk mahkemesi hükmünün ceza mahkemesi hükmüne ne derecede etki ettiğinin bir önemi bulunmadığı yönündedir366. Kanımızca aleyhine muhakemenin yenilenmesi yoluna başvurulan hükmün doğru olup olmadığı, muhakemenin yenilenmesi suretiyle araştırılması gereken bir husustur. Bu konunun muhakemenin yenilenmesi nedeninin oluşup oluşmadığının tartışıldığı aşamada incelenmesi mümkün değildir. Ancak ilk görüş aksi yönde bir sonucun doğmasına sebep olacak niteliktedir. Bu sebeple ikinci görüşü benimsemekteyiz.

364 _{ÖNER, s.471.} 365 _{GÜNAY, s.33.} 366 _{TALAS, s.131.}

115 Öte yandan ceza mahkemesinin hükmünde hukuk mahkemesi hükmüne suçun unsurları ya da suça etki eden nedenler bakımından sonuç bağlanması arasında fark yoktur367.

c. Hukuk Mahkemesi Hükmünün Kesin Hükümle Ortadan Kaldırılması

Bu yenileme nedeninin oluşması açısından bulunması gereken son şart, hukuk mahkemesinin hükmünün kesinleşmiş bir başka hüküm ile ortadan kaldırılmasıdır368. Bu ise iki olasılıkta söz konusu olabilir. İlki hukuk mahkemesinin kararı aleyhine muhakemenin yenilenmesi yoluna gidilmesi üzerine mahkeme tarafından yeni bir hüküm oluşturulmasıdır. İkincisi ise değişiklik davası açılabilecek hallerde değişiklik davasının neticesinde hukuk mahkemesinin hükmün değiştirilmesine karar vermesidir369. Her iki olasılıkta da incelediğimiz yenileme nedeninin oluşmuş kabul edilebilmesi için verilen yeni hükmün kesinleşmesi gerekir370 .

Kanun koyucu sadece hukuk mahkemesi hükmünün kesin hükümle ortadan kalkmasından bahsetmekle yetinmiştir. Mevcut düzenleme karşında incelediğimiz yenileme nedeni bakımından hukuk mahkemesinin yeni hükmünün ceza hükmünü etkileyecek nitelikte olmasının bir şart olarak aranıp aranmayacağı sorusu tartışmaya değerdir. Örneğin ceza mahkemesi hükmünün dayanağı olan hukuk mahkemesi hükmü talepten fazlasına karar verildiği gerekçesiyle bozulursa ve verilen yeni hüküm ile eski hüküm arasında maddi olayın tespiti bakımından bir farklılık da bulunmamaktaysa yine de muhakemenin yenilenmesi yoluna gidilebilecek midir? Kanımızca hukuk mahkemesinin ortadan kaldırılan hükmünde bulunan ve ceza mahkemesinin verdiği hükümde dayanılan hususların aynı biçimde hukuk

367 _{ÖZGEN, s.93.; EREM, Muhakemenin Yenilenmesi Hakkında Genel Bilgiler, s.19.}

368 _{Bu koşulun CMUK’ da “hükmün istinat ettiği hukuk mahkemesi hükmünün kesinleşmiş diğer bir}

hükümle bozulması” biçiminde ifade edilmesi öğretide eleştirilmişti. Eleştirilerin temelinde bozma kararının diğer bir hüküm sayılamayacağı ve bozma kararının varlığı halinde hükmün ortadan kalktığından bahsedilemeyeceği tespiti yer alıyordu. Şartın hukuk mahkemesi hükmünün başka bir hüküm ile ortadan kaldırılması şeklinde anlaşılması gerektiği ileri sürülüyordu. Bu eleştirileri dikkate alan kanun koyucu koşulu CMK’nın 311. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde doğru biçimde yeniden formüle etmiştir. CMUK döneminde yapılan eleştiriler için bkz. ÖZGEN, s.93–94.

369 _{PEKCANITEZ Hakan/ ATALAY Oğuz / ÖZEKES Muhammet, Medeni Usul Hukuku, Ankara}

2007, s.564.

116 mahkemesinin kurduğu yeni hükümde de yer alması halinde bu soruya olumsuz yanıt vermek gerekmektedir.