Her ne kadar kanunda açıkça belirtilmese de, işin niteliği gereği499 bu evrede araştırılması gereken ilk husus, başvurunun görevli mahkemeye yapılıp yapılmadığı, aleyhine muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunulan kararın muhakemenin yenilenmesine konu teşkil edebilecek bir hüküm olup olmadığı ve başvuruda bulunanın başvuru hakkı bulunup bulunmadığıdır500.
Aleyhine başvuruda bulunulan hükmün muhakemenin yenilenmesine konu olabileceği ve başvurunun görevli mahkemeye başvuru hakkı bulunanlar tarafından yapıldığı sonucuna ulaşıldığında mahkemenin incelemesi gereken ikinci husus, başvurunun biçim açısından uyulması gereken esaslara uygun olup olmadığı, başvuruda oluştuğu iddia edilen muhakemenin yenilenmesi nedeninin belirtilip belirtilmediği ve yenileme nedeninin varlığını doğrulayan delillerin gösterilip gösterilmediğidir. Çünkü CMK’nın 319. maddesinde muhakemenin yenilenmesi başvurusunun kanunda belirtilen şekilde yapılmamış olması, muhakemenin yenilenmesini gerektirecek hiçbir neden gösterilmemesi veya iddia edilen muhakemenin yenilenmesi nedeninin oluştuğunu doğrulayacak delillerin açıklanmamış olması halinde başvurunun kabule değer görülmeyerek reddedileceği düzenlenmiştir.
499 Kanımızca mevcut yasal düzenleme başvurunun şekil yönünden incelendiği evrede hangi
hususların tartışılacağını açıkça içermediği için eleştirilebilir. Öte yandan muhakemenin yenilenmesi başvurusunun şekil yönünden incelenmesini düzenleyen CMK’nın 319. maddesinin karşılığı olan CMK Tasarısı’nın 354. maddesinin gerekçesinde yenileme başvurusunda bulunanın başvuru hakkına sahip olup olmadığının başvurunun şekil yönünden incelenirken ele alınacağı ifade edilmiştir. Kanımızca gerekçe de eleştirilebilir niteliktedir. Çünkü öncelikle yukarıda belirttiğimiz üzere başvurunun şekil yönünden inceleneceği evrede işin niteliği gereği tartışılması gereken başka hususlar da vardır. Kaldı ki gerekçenin fonksiyonu, ilişkin olduğu düzenlemeyi yapma zorunluluğunu doğuran faktörlerin sıralanarak hükmün yorumunda hukukçuya yol göstermektir. Bu açıdan bakıldığında kanunda belirtilmesi gereken konulara gerekçede yer verilmesi, gerekçe kelimesinin anlamıyla da bağdaşmamaktadır.
500 ÖZGEN, s.130.; TALAS, s.190; Muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunanın başvuru
hakkının bulunup bulunmadığının şekil bakımından inceleme kapsamında değerlendirileceğine ilişkin görüş için bkz. KANTAR, Ceza Muhakemeleri Usulü Üçüncü Kitap Kanun Yolları, s.127.; EREM, Muhakemenin Yenilenmesi Hakkında Genel Bilgiler, s.36.
157 Yukarıda belirtilen hususlar incelenerek olumlu sonuca ulaşıldığında, mahkeme son olarak, olayda muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunma hakkını zaman bakımından sınırlayan durumlardan birinin oluşup oluşmadığını501 ve başvurudan usulüne uygun olarak vazgeçilip vazgeçilmediğini araştırmalıdır.
Öte yandan muhakemenin yenilenmesi başvurusu şekil yönünden incelenirken mahkemenin oluştuğu iddia edilen yenileme nedeninin gerçekten var olup olmadığını tartışması veya belirtilen delillerin doğruluğunu sorgulaması mümkün değildir502. Benzer şekilde, olayda muhakemenin yenilenmesi başvurusunda
belirtilen dışında başka bir yenileme nedeninin bulunup bulunmadığı da mahkeme tarafından araştırılamaz503.
2. İnceleme Usulü
Başvurunun şekil bakımından incelenmesi evresinde mahkeme yeni delil araştırmasına girişemez504. Mahkeme sadece aleyhine muhakemenin yenilenmesi istenilen hükmün verildiği davanın dosyasındaki bilgileri ve başvuruyu dikkate alır.
Öğretide ileri sürülen bir görüşe göre, muhakemenin yenilenmesi başvurusunda dayanılan yenileme nedeninin yeni delil veya olay olması durumunda mahkeme delilin yeni olup olmadığına karar vermek üzere bilirkişi ya da tanık dinleyebilecektir505. Bu fikre katılmamaktayız. Çünkü söz konusu incelemeler yenileme nedeninin oluşup oluşmadığına karar verme noktasında işlev ifa edecektir ve bu sebeple de başvurunun esastan incelendiği evrede yapılmalıdır. Kaldı ki,
501 TALAS, s.190.
502 ÖNDER, Muhakemenin İadesine Ait Bazı Meseleler, s.50.
503 KANTAR, Ceza Muhakemeleri Usulü Üçüncü Kitap Kanun Yolları, s.127.
504 YENİSEY, Uygulanan ve Olması Gereken Ceza Muhakemesi Hukuku Duruşma ve Kanunyolları,
s.237.; ÖZGEN, s.132.; ÖNDER, Muhakemenin İadesine Ait Bazı Meseleler, s.50.
505 ÖZGEN, s.137.; Mahkemenin tanık dinleyebileceğine, bilirkişi incelemesi yaptırabileceğine ancak
elde ettiği sonuçları muhakemenin yenilenmesi başvurusunun kabule değer olup olmadığına dair karar verirken esas alamayacağına ilişkin görüş için bkz. ÖNDER, Muhakemenin İadesine Ait Bazı Meseleler, s.50.
158 muhakemenin yenilenmesi başvurusunun kabule değer olup olmadığına karar verilirken sadece şekli bir değerlendirme yapılabilir 506.
CMK’nın 318. maddesinin son fıkrasında muhakemenin yenilenmesi başvurusunun kabule değer olup olmadığına dair kararın duruşma yapılmaksızın verileceği düzenlenmiştir. CMK’nın 33. maddesinde de “duruşma dışındaki kararlar Cumhuriyet savcısının yazılı ya da sözlü görüşü alındıktan sonra verilir” denilmektedir. Bu sebeple, muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunanın savcı olduğu durumlar dışında başvurunun kabule değer olup olmadığına karar verilmeden önce savcının görüşü alınmalıdır 507.
3. İnceleme Sonunda Verilecek Karar
Muhakemenin yenilenmesi başvurusunu şekil yönünden inceleyen mahkeme; başvurunun görevli mahkemeye yapıldığını, aleyhine muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunulan kararın muhakemenin yenilenmesine konu teşkil edebilecek bir hüküm olduğunu, muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunanın başvuru hakkı bulunduğunu, başvurunun biçim açısından uyulması gereken esaslara uygun
506 Y.1.CD tarafından 10.10.1994 tarihinde verilen E.1994/3258, K.1994/3185. nolu kararda hatalı
olarak muhakemenin yenilenmesi başvurusunun kabule değer olup olmadığı incelenirken sadece şekli bir değerlendirmede bulunulamayacağı şu sözlerle ifade edilmiştir. “İstemin kabule şayan olup
olmadığı konusundaki değerlendirmede şekli şartın yerine getirilmesi yeterli olamamakta, ikame olunan vakıa ve kanıtların önceden ileri sürülmeyen ve tamamen yeni nitelik taşıyan yapıda olması ve gerek bağımsız olarak nazara alındığında ve gerekse toplanmış diğer kanıtlarla birlikte tahlil olunduğunda hükümlü lehine değerlendirmeye ve önceki hükmü değiştirmeye mahkemeyi yönlendirebilecek ciddiyette bulunması gerekmektedir. Bu özelliği taşımaz niteliksiz iddialarla, sırf şekli sunuşun yeterliliğinden bahisle yargılamanın yenilenmesinde kanıt toplamaya ya da bu safha aşılarak duruşmalı incelemeye yönelmek yasa koyucunun amacıyla ve müessesenin yapısıyla uyuşmamaktadır.” Kanımızca bu karar eleştirilmeye değerdir. Çünkü muhakemenin yenilenmesi
başvurusunda dayanılan yenileme nedeninin oluşup oluşmadığı ancak muhakemenin yenilenmesi başvurusunun esası hakkında karara verilirken tartışılabilir. Olayda yeni delil bulunduğu iddiasıyla muhakemenin yenilenmesi başvurusu yapılmıştır. Dayanılan yenileme nedeninin oluşumu yenilik şartına bağlıdır. Bu nedenle ileri sürülen delilin yeni olup olmadığına ilişkin karar aynı zamanda yenileme nedeninin oluşup oluşmadığı sorusuna verilen yanıtı da içerir. Oysa bu soru ancak muhakemenin yenilenmesi başvurusunun esası hakkında karar verilirken tartışılabilir. Aksi halde mahkemenin yenileme başvurusunu esastan incelemesinin bir anlamı kalmaz. Karar için bkz. Y.1.CD, T.10.10.1994, E.1994/3258, K.1994/3185, www.kazanci.com.tr (20.03.2008)
507 TANER, s.406.; KANTAR, Ceza Muhakemeleri Usulü Üçüncü Kitap Kanun Yolları, s.128.; ÖZGEN, s.132.; ÖNDER, Muhakemenin İadesine Ait Bazı Meseleler, s.51.; EREM, Muhakemenin Yenilenmesi Hakkında Genel Bilgiler, s.36.; KUNTER / YENİSEY / NUHOĞLU, s.1490.; TOROSLU/FEYZİOĞLU, s.376.; AKBULUT, s.1567.; GÜNAY, s.88.; AKTAŞ, s.120.; TALAS, s.192.
159 yapıldığını, başvuruda muhakemenin yenilenmesini gerektiren yasal nedenin ve bu nedenin oluştuğunu doğrulayan delillerin belirtildiğini, olayda muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunma hakkını zaman bakımından sınırlayan durumlardan birinin oluşmadığını ve başvurudan vazgeçilmediğini tespit ederse508 muhakemenin yenilenmesinin kabule değer olduğuna karar verilir509.
Aksi halde iki ihtimal oluşur. Bunlardan ilki, başvurunun görevli mahkemeye yapılmadığı sonucuna ulaşılmasıdır. Bu durumda mahkeme, başvurunun kabul edilebilir olması şartıyla başvurunun görevli mahkemeye iletilmesine karar verir510.
İkinci ihtimal, mahkemenin başvurunun görevli mahkemeye yapıldığını tespit etmekle birlikte başvurunun şekil bakımından incelenmesi kapsamına giren diğer hususlarda eksiklik bulunduğu saptamasıdır. Bu durumda eksikliğin giderilmesine olanak bulunuyorsa mahkeme noksanlığın giderilmesi için süre verebilir veya başvuruyu kabule değer olmadığı gerekçesiyle reddedebilir. Mahkemenin bu noktada takdir hakkı bulunmaktadır511. Eksikliğin giderilmesi için süre verilmesi halinde mahkemece oluşturulan karar, ara karar niteliğindedir ve mahkeme süre tamamlandığında ya da eksiklik giderildiğinde başvuruyu yeniden şekil açısından inceleyip karara bağlayacaktır. Eksikliğin tamamlanmasına imkan yoksa ya da verilen süre içinde noksanlık giderilmediyse mahkeme başvurunun kabule değer olmadığı gerekçesiyle reddine karar vermelidir.
Muhakemenin yenilenmesi başvurusuna ilişkin mahkemenin şekil yönünden verdiği karar içeriği ne olursa olsun CMK’nın 34. maddesi uyarınca gerekçeli olmalıdır. Öte yandan bu karara karşı CMK’nın 319. maddesinin son fıkrasına göre itiraz yolu açık olduğundan bu husus mutlaka kararda belirtilmelidir.
508 Şüphe halinde de başvurunun kabule değer olduğuna karar verilmesi gerektiği yönündeki görüş
için bkz. ÖZGEN, s.131.; ÖNDER, Muhakemenin İadesine Ait Bazı Meseleler, s.49.
509 Başvurunun kabule değer olduğuna dair kararın açıkça verilmesi gerektiği konusunda bkz. ÖZGEN, s.134.; ÖNDER, Muhakemenin İadesine Ait Bazı Meseleler, s.51.
510 Kanun yollarına ilişkin yapılan başvurunun yanlış merciye yöneltilmesi halinde yapılan başvuru
kabul edilebilir olmak şartıyla kanun yolu için öngörülen hak düşürücü süreyi keser. Bu kural özellikle AİHM kararı nedenine dayanan muhakemenin yenilenmesi başvuruları açısından önem taşımaktadır.
511 KANTAR, Ceza Muhakemeleri Usulü Üçüncü Kitap Kanun Yolları, s.128.; ÖZGEN, s.131.; ÖNDER, Muhakemenin İadesine Ait Bazı Meseleler, s.48-49.
160 Muhakemenin yenilenmesi başvurusunun kabule değer görülüp görülmediğine dair verilen karar sadece başvuruda bulunana değil aynı zamanda başvuru hakkı olan diğer kimselere de tebliğ edilmelidir. Bu suretle başvuru hakkı bulunanların karara itiraz edebilme imkanı oluşturulacağı gibi özellikle AİHM kararına dayanılarak muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunulmuşsa, yapılan başvuru nedeniyle muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunma hakkını kullanmayan hükümlünün başvuru süresinin dolması nedeniyle hak kaybına uğraması engellenmiş olur.
CMK’nın 319. maddesinin 2. fıkrasına göre muhakemenin yenilenmesi başvurusunun kabule değer görüldüğüne karar verilmesi halinde başvuru, diyeceklerini yedi gün içinde bildirmeleri için Cumhuriyet savcısına ve ilgili tarafa tebliğ olunur. Bu düzenleme iki yenilik içermektedir. İlk yenilik, muhakemenin yenilenmesinde gecikmenin önlenmesi amacıyla CMUK’dan farklı olarak yedi günlük kesin süre ile Cumhuriyet savcısının ve diğer ilgililerin diyeceklerini bildirme hakkının sınırlandırılmış olmasıdır512. Diğeri ise CMUK’da sadece başvurunun hasım tarafa tebliğ edileceği düzenlenmesine rağmen, CMK’da hasım taraf olup olmadığına bakılmaksızın başvurunun Cumhuriyet savcısı ve ilgili tarafa tebliğinin öngörülmesidir. Kanun koyucu bu düzenleme ile savcının muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunması halinde başvurunun kabule değer olduğu yönünde verilen kararın savcıya tebliğ edilip edilmeyeceğine dair öğretide yapılan tartışmaya da son vermiştir513.
Kanımızca başvurunun bizzat hükümlü ya da sanık tarafından yapılmaması halinde bile sanık ya da hükümlü ilgili taraf olarak nitelendirilmelidir. Diğer ilgili tarafların kim olduğu sorusu ise ikili bir ayrım yapılarak cevaplandırılmalıdır. Şöyle ki, aleyhe muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunulduysa diğer ilgili taraf müdafiidir. Lehe muhakemenin yenilenmesi başvurusunda bulunulduysa diğer ilgili taraflar katılan ve vekili olarak kabul edilmelidir.
512 ÖZBEK, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.761.
161
C. Muhakemenin Yenilenmesi Başvurusunun Esas Bakımından