Gurfenin Lorichs’in Panoramasında Đzlenmesi

21 parçadan oluşan Lorichs’in panoramasının perspektif kurallarına uyumunun bir sonucu olarak Wulzinger (1932) panorama parçalarının hangi noktalardan hangi

açılarla çizildiğine ilişkin bir çalışma yapmıştır. Ayverdi’nin (1958) de “Fatih Devri Sonlarına Doğru Đstanbul Mahalleleri” isminde bir çalışması vardır (Şekil 4.53). Wulzinger’in verdiği açılarla Ayverdi’nin mahalleler haritası üst üste düşürüldüğünde Lorichs panoramasındaki parçların hangi mahallelere ait oldukları büyük ölçüde belirlenmiştir (Şekil 4.54).

Çalışmanın 4.5 bölümünde beliren gurfe özellikleri uyarınca LP’de gurfe olduğu tahmin edilen yapılar, ĐVTD ve FV ile karşılaştırılmıştır. Bu durumda LP parçaları ve parçaların baktığı mahallelerdeki gurfeler üst üste düşürülmek istenmiştir. Böylesi bir çalışma kuşkusuz işaretlenen yapıların vakfiyede geçen gurfeler olduklarını kanıtlayamaz. Zira vakfiyede yer almayan ancak kentte var olan yapılar da doğal olarak LP’de gözükecektir. Ancak bu durum vakfiyede kayıtlı binaların LP’de gözükmüş olabilmesine de engel değildir. Vakfiyedeki gurfelerin LP’de yakalanabilme ihtimalinin gurfeye ilişkin tespitleri kuvvetlendireceği umulmaktadır.

Şekil 4.53 : _{Solda, Wulzinger’in perspektif haritası (Wulzinger, 1932)} Sağda Ayverdi’nin Fatih devri mahalleleri haritası (Ayverdi, 1958) Şekil A.1 / 5.parça

Bu parça Nöbethane ve Elvanzade mahallelerini kapsamaktadır. ĐVTD’de Elvanzade Mahallesi “Mahalle-i Mescid-i Hace Sinan b. Elvan” olarak geçer. Barkan’ın (1970) dipnotundan mahalleye Elvanzade de dendiği anlaşılmıştır. IVTD de 236, 240 no’lu vakfiyeler gurfelidir.

Şekil A.2 / 6.parça

Haliç’ten Ayasofya’ya doğru Elvanzade, Nöbethnae, Orya kapısı, Daye hatun, Karakedi(kadı), Nallı Mescid, Lala Hayrüddin, ve Üskübiye mahalleleri sıralanmaktadır. Daye Hatun Mahallesinde 229, 256 numaralı vakifyeler gurfelidir. 6.parçada en solda bulunan iki işaretli yapı Daye Hatun Mahallesi sınırları içinde

gözükmektedir. Ayrıca Karakedi Mahallesinde 192,199,378 Üsküblü Mahallesinde 164,172,179,180 Lala Hayrüddin Mahallesinde de 184 vakıflar gurfelidir.

Şekil 4.54 : Đki haritanın üst üste düşürülmesi, Yılmaz (2009). Şekil A.3 / 7-8.parça

Panaromanın 7.parçası büyük oranda zarar görmüştür bununla birlikte batı tarafındaki korunmuş küçük kısım 8.parçaya birleştirilmiştir. Kısmen 7. ve 8.parçalar içinde Haliç'e yakın olan mahalleler; Edirneli Yahudiler, Şeyh Mahmud Geylani, Halil Paşa Bergosu, Bozahaneler, Balık Pazarı mahalleleridir. Bunların hemen arkasında batıda Hubyar doğuda Acemoğlu Mahallesi bulunmaktadır. Bu iki mahalle ile 8.parçada görülen Atik Ali Paşa Camisi arasında ise Mahmud Paşa Mahallesinin bir kısmı yer almaktadır. ĐVTD’de Haliç kenarı mahallelerinin hepsi yer almamakta, bu defterden izlenebilen Edirneli Yahudiler mahallesinde ise vakfedilmiş gurfeli menzil bulunmamaktadır. Ancak FV’de Edirneli Yahuidler mahallesinde birçok gurfeli menzil bulunmaktadır (214-215. sayfalar, 99 dan 104 e kadar olan bölümler). Haliç'e nazır mahallelerin hemen arkasındaki Hubyar Mahallesinde bulunan 341 nolu vakıf ĐVTD’de görülmektedir. ĐVTD’de Mahmut Paşa Camii mahallesinde ise bir

çok gurfeli menzil mevcuttur,(281, 288, 289, 290, 291, 400, 1431, 1808 nolu vakıflar) ancak bunların arkada kalmaları nedeniyle panaromadan izlenebilmeleri daha zayıf bir ihtimaldir.

Şekil A.4 / 9.parça

9.parçada Haliç boyunda sırlanan mahalleler doğudan batıya; Balık Pazarı, Vasiliko Kapısı ve Ahi Çelebi Mahalleleridir. FV’de Ahi Çelebi Mahallesinin adı geçmemekte ve diğer iki mahallede de gurfeli menzil vakfı bulunmamaktadır. Ahi Çelebi Mahallesi ĐVTD’de geçmekte ve gurfeli menzilleri barındırmaktadır ancak yeri tartışmalıdır. Barkan'ın dipnotuna göre bu Ahi Çelebi Mahallesi Haliç kıyısında değil Fatih Camii yakınlarındadır. Haliç'e nazır mahallelerin arkasında Kara Şems, Tahtakale, Hacı Halil, Yeni Bezzaz, Hoca Alaüddin, Yavaşça Şahin, Hoca Üveys, Küçük Hacı mahalleleri bunların da arkasında Molla Gürani ve Samanviran mahalleleri bulunmaktadır. Tüm bu mahalleler vakfiyelerde tarandığında FV’de 218.sayfa 116. bölümde Kara Şems Mahallesinde gurfeli bir menzil mevcuttur. Küçük Hacı Mahallesinde, FV’de 217.sayfa 114. bölümde geçen gurfeli iki adet menzil bulunmaktadır. ĐVTD’de ise Küçük Hacı Mahallesinde 389, 392, 393, 394 ve 1657 nolu vakıflar gurfelidir. Hacı Halil Mahallesi'nde 579 nolu, Yavaşça Şahin Mahallesi'nde 403, 502, 507, 625, 1035 ve 1657, Samanviran Mahallesi'nde 505, 527, 531, 533, 536 ve 563 nolu vakıflar gurfe içermektedir. Panoramanın 9. parçasında bakıldığında gerçekten de Bayezit Camii'nin sağında kalan ve gurfeli vakıfların sıkça rastlandığı Yavaşça Şahin ve Küçük Hacı Mahallesi'nin bulunduğu kısımlarda yanyana gurfeli yapılar seçilebilinmektedir.

Şekil A.5 / 10.parça

10.parçada Haliç kıyısındaki mahalle Sarı Timurcu Mahallesidir ve ĐVTD’de 12, 550, 556, 570 ve 2216 nolu gurfeleri olan vakıflar bu mahallede gösterilmiştir. Sarı Timurcu mahallesinin hemen arkasında Hacı Timurtaş Mahallesi mevcuttur ve ĐVTD’deki 560 ve 1461 nolu gurfeli vakıflar bu mahallededir. Bu mahallenin arkasında doğu tarafında Arslanlu ve Hacı Hamza mahalleleri bulunmkatadır. Arsalanlu Mahallesi'nin FV’de 225.sayfa 151den 153 e kadar olan bölümlerde 6 adet gurfe içeren menzili barındırdığı izlenebilir. Hacı Hamza Mahallesi aynı vakfiyenin 228. sayfasında 167. ve 170. bölümlerde 9 adet gurfeli menzile sahiptir. Ayrıca aynı mahalle ĐVTD’de 544 ve 545 nolu gurfeli vakıfları içermektedir.

10. parçanın görüş alanına giren kısımla ilgili önemli bir nokta Süleymaniye külliyesini içermektedir. Bilindiği üzere bu külliye, Saray-ı Atik arazisinin bir kısmını kapsadığından, Saray'ın arazisi küçülmüş ve külliye dışındaki bir kısmı iskana açılmıştır. Mahalleler haritası Fatih devrinde, Panorama ise 1559 tarihli olduğundan bu noktada üst üste düşürmede doğal olarak eksiklik söz konusudur. Panoramadan görülme ihtimali düşük olsa da eski Saray arazinin batısında kalan ve 10. parçanın görüş alanına giren diğer iki mahalle Molla Hüsrev ve diğer Molla Gürani mahallesidir. Molla Hüsrav Mahllesi'nin ĐVTD’de bolca gurfe içeren bir mahalle olduğu izlenebilir (939, 942, 958, 959, 961, 970 nolu vakıflar).

10.parçada seçilebilen gurfeli yapılar muhtemelen yukarıda sayıldığı üzere bolca gurfeli vakıf içeren Sarı Timurcu ve Hacı Timurtaş mahallelerindedir.

Şekil A.6 / 11.parça

Bu parçada seçilebilen gurfeli yapılar Şehzade Camii'nin batısında, Bozdoğan Kemerlerinin Kuzeyinde Haliç kıyısında olan mahallerin hemen arkasında olmasıyla Hacı Halil Attar, Elvanzade ve Hızır Bey Çelebi mahallelerinin olduğu mahal olarak adlandırılabilir. ĐVTD’de 1097 ve 1101 nolu gurfeli vakfiyeler Elvanzade, 1086 nolu gurfeli vakfiye Hacı Halil Attar Mahallesi’nde gösterilmiştir. Bu iki mahallenin doğusunda kalan Hızır Bey Çelebi mahallesinin de gurfeli vakıfları olduğu hem FV hem de ĐVTD’de izlenebilir.

11.parçadaki önemli bir ayrıntı ise Lorich'in Haliç'in karşısında panoramayı çizerken kendisini ve kendisine yardım eden bir Türk'ü resmetmesidir. Çizimin tarihi de bu parçadan okunmaktadır.

Şekil A.7 / 13.parça

13. parçada Haliç kıyısındaki mahalleler batıda Haraccı Kara Muhyiddin doğuda Üsküblü Mahallesi olmak üzere iki tanedir. Sur dışında aralarındaki ayrım çizimden izlenebilmektedir. Üsküblü Mahallesine dâhil olan sur dışındaki alanda gurfeli bir yapı seçilebilmektedir. ĐVTD’de gurfe içeren 1555, 1561 ve 1568 nolu vakıflar Üsküblü mahallesinde kayıtlıdır. Haraccı Kara Muhyiddin Mahallesi ise ĐVTD’de 1057 ve 1067 nolu ve ayrıca FV’de 220. sayfa da 126. ve 127. bölümlerde kayıtlı gurfeli menzilleri içermektedir. Haraccı mahallesinin arkasında Muhyiddin Kocavi Mahallesi bulunmaktadır ancak ĐVTD’de böyle bir mahalleye rastlanmamakla birlikte Haraccı Mahallesinin civarında bir Şeyh Muhyiddin Mahallesi mevcuttur ve

birçok gurfeli vakıf içermektedir. 13.parçanın doğu kısmında seçilebilen gurfeli yapılar muhtemelen Haraccı Kara Muhyiddin ve Muhyiddin Kocavi ya da Şeyh Muhyiddin Mahallesindeki gurfeli vakıfları işaret etmektedir. Daha yukarıda Fatih Külliyesinin kuzeyinde ve Üsküblü mahallesinin arkasında Mimar Sinan Mahallesi yer almaktadır ve ĐVTD’de bu mahalleye kayıtlı 1147, 1708, 1712, 1713 ve 1724 nolu gurfeli vakıflar izlenebilmektedir. Lorichs'in çiziminde de bu civarda gurfeli yapılar seçilebilmektedir. Bu mahalleye bitişik olan Đbn-i Meddas mahallesine ise iki vakfiyede de rastlanmamıştır. Mimar Sinan Mahallesinin doğusunda Eski Đmaret Mahallesi bulunmaktadır ki ĐVTD’de bu mahallede kayıtlı olan 1661 nolu vakıf gurfelidir. Eski Đmaret Mahallesinin olduğu konuma denk gelen noktada yine gurfeli bir yapı panoramada seçilebilmektedir.

Şekil A.8 / 15.parça

Haliç kıyısında batıda Günkoz (Künfoz) Kapı doğuda Fener Kapısı Mahalleleri yer almaktadır. Günkoz Kapı'nın arkasında Hacı Đsa Mahallesinin doğu kesimi ve Kâtip Muslihiddin Mahallesi yer alırken Fener Kapı'nın arkasında Debbağ Yunus, bunun arkasında ise Koğacı Dede Mahallesi yer almaktadır. Bu mahallelerin gerisinden artık kara surlarının Edirne Kapı civarından itibaren görüntüye girmeye başladığı seçilebilir. ĐVTD’de Fener ve Günkoz kapıların civarından herhangi bir vakfa rastlanmazken FV’de 224.sayfa 147. bölümde Fener Kapı Mahallesine kayıtlı gurfeli bir menzil, 223. sayfa 144 ve 145. bölüme kayıtlı gurfeli üç adet menzil bulunmaktadır. 15.parçanın Haliç'in yukarısında tam orta noktasına denke gelen bölümde yer alan Kâtip Muslihiddin Mahallesinde kayıtlı gurfeli bir vakıf bulunmamaktadır, bununla birlikte ĐVTD’de Kâtip Muslihiddin mahallesinin doğusundaki Debbağ Yunus Mahallesine kayıtlı 1771 ve 1772 nolu vakfiyeler gurfelidir. ĐVTD’de, Muslihiddin Mahallesi'nin batısındaki Hacı Đsa Mahallesinde yer alan 2464 nolu vakıf da gurfelidir.

5. _{DÖNEMĐN SĐVĐL MĐMARLIK TERCĐHLERĐNĐ AÇIKLAMADA}