Uyum (ahenk), modele hareketlilik veren bir özelliktir. Uyum gözün herhangi bir noktaya takılmadan, ilgi çekici noktadan, ikinci derecedeki ayrıntılara kolayca kaymasını sağlar (Kırzıoğlu, 1992: 91).
Bir giysinin olması istenen amaca yönelik tasarlanabilmesi için insan vücudunun mekaniksel ve geometrik yapısının bilinmesinin, fonksiyonel giysilerde uyum ve hareket serbestliğinden daha önemli olduğu söylenebilir. Bu giysilerin kalıbını çıkarırken insan vücudunun dinamikliğine dikkat etmek çok önemli bir etkendir (Mete, 1990: 1). Biçki ya da mülaj yoluyla kiĢinin vücut ölçülerine göre kâğıt veya karton üzerinde çalıĢılarak beden Ģeklinin elde edilmesine “kalıp” denilmektedir (Altınay, Yüceer, 1992: 6). Bir baĢka deyiĢle kalıp, kumaĢa dikilecek modelin biçimini vermek için kullanılan, vücut ölçülerine göre hazırlanmıĢ kâğıt, karton ya da bezden hazırlanmıĢ araç Ģeklinde tanımlanmaktadır (Güner, 1990,s. 91). Hatalı oluĢturulan temel kalıp üzerine uygulanacak bir model çok
25
doğru bile uygulansa oluĢturulan kıyafet kalıbı, bireye giydiğinde konfor sağlamayacağı gibi uyumu ve bütünlüğü ortadan kaldırmaktadır (Yıldız, 2000: 4).
Kalıp hazırlama aĢaması hazır giyim üretiminde ürünün vücuda uyumu açısından büyük önem taĢımaktadır. Hazırlanan kalıplar geniĢ tüketici kitlesinin kullanımına yönelik olmalı ve vücuda uyum sağlamalıdır. Giysinin vücuda uyumu, müĢteri memnuniyetine yönelik yapılan araĢtırmalarda ilk sıralarda yer alan bir özelliktir (Çoruh, 2008: 93).
Giysi kalıplarının hazırlanmasında baĢarılı bir sonuca ulaĢabilmek için tam ve doğru alınmıĢ ölçülere ihtiyaç vardır. Kalıbın kusursuz olması, kullanılan biçki sisteminin gerektirdiği esaslara uygun ve sağlıklı alınmıĢ ölçülerle sağlanabilir. Kalıp hazırlamada baĢarılı bir sonuca ulaĢabilmek için ölçülerin nereden ve nasıl alınması gerektiği kavranmalıdır (Sezer, Öztürk, Aras, 2000: 1).
Giyimin esasını meydana getiren yan dikiĢ, omuz, kol, paça, ağ dikiĢi vb. veya verev çizgilerden oluĢan kupların kullanılması bilgi ve dikkat istemektedir (Sezer, Bilgin, Kayaoğlu, 2003: 55-56).
Giyim için kalıp hazırlamadaki amaç her ölçüdeki vücuda uygun, düzgün giysi elde edilmesine yardımcı olmasıdır. Ayrıca, ilerleyen iĢlemler sırasında hata oranını düĢürerek, kumaĢın daha ekonomik kullanılmasını ve zaman kaybını önlemektedir (Yıldız, 2000: 3). Giysi tasarımında kalıp çizimine geçilmeden önce tespit edilmesi gereken unsurların baĢında, ne tür bir giysi oluĢturulacağına karar verilmesi, oluĢturulacak giysinin kullanım alanına ve modaya uygun olarak modelinin seçilmesi, kullanılacak olan kumaĢın ve yardımcı malzemenin seçilmesi gerekmektedir (Mete, 1990: 1).
Giysinin veya bir kumaĢın estetik özelliklerini yumuĢaklığı, dökümlülüğü, tutumu, görünüĢ güzelliği, parlaklığı gibi etmenler oluĢturmaktadır. KumaĢ yumuĢaklığını; dokuma sıklığı ve dokumada kullanılan hammaddenin türü etkilerken dökümlülüğünü; kumaĢın tutumunu oluĢturan dayanıklılık ve elastikiyet belirlemektedir (Turan, 1998: 59).
Yakartepe (1995)‟e göre; hareket etme, kol uzatma, adım atma vb. gibi tasarımın doğru yapılması ile oluĢturulan giysinin uyumu gibi konfor öğelerini içermektedir. Bu özellikler:
Model özelliği: Yakartepe (1995)‟e göre; model özellikleri okullara göre
değiĢebilir. Fakat genellikle kullanılan kız öğrenciler için tüm pilili etek, renkli uzun kollu klasik gömlek, V yakalı yünlü trikodan süveter ve erkek öğrenciler için uzun kollu klasik
26
gömlek, V yakalı yünlü koyu renkli trikodan süveter ve ceket, lacivert/gri renkli pantolondan oluĢur.
Renk özelliği: Baskılı ve boyalı kıyafetlerin üretimi, bakımı ve kullanımı esnasında
karĢılaĢtıkları farklı etkilere dayanabilme özelliğine renk haslığı denir. Bütün bakım ve kullanım özelliklerini içeren renk haslığı mutlak değildir. Renklendirilecek ürünün, kullanım amacı belli olduktan sonra renklendirilmelidir (www.tekstildershanesi.com.tr). Renk faktörü, takviyeli, çok ve tek katlı, havlı dokuma yapıları vb. her çeĢit dokumanın görsel niteliklerin oluĢturulmasında büyük bir önem göstermektedir (Acar, 2006: 21). Rengin görsel algıya dayalı etkilerinden kaynaklı dokuma yapıların görselliğindeki etkisi önem arz etmektedir (Acar, 2006: 18).
KumaĢ özelliği: Bir giysi ya da giysilik kumaĢ seçiminde kumaĢ kalitesini
değerlendirmek ve kumaĢın son kullanım yerine uygun olup olmadığına karar vermek için tüketicinin yaptığı ilk davranıĢ kumaĢa dokunmaktır. Tüketici kumaĢa dokunarak değerlendirme yapmakta ve birkaç saniyelik kumaĢa dokunma sonrasında o kumaĢı alıp almama konusunda, kumaĢın kullanım yerine, görünüm özeliklerine dahi karar vermektedir (Sülar, Okur, 2005: 25).
Teknik alanlarda kullanılacak kumaĢlar doğrudan kopma mukavemeti, uzama yeteneği, patlama mukavemeti, çeĢitli kimyasallara ve çevre etkilerine direnç gibi performans özelliklerine göre seçilmektedirler. Fakat giysi yapılması düĢünülen kumaĢlar seçilirken genellikle teknik özelliklerinden önce parlaklık, yüzey düzgünlüğü veya pürüzlülüğü, yumuĢaklık-sertlik, dolgunluk, dökümlülük gibi görünüm ve tutum özelliklerine dikkat edilmektedir. Giysilik kumaĢlarda; kumaĢ tutumu, giysinin görüntüsü ve giyim konforu kaliteyi belirleyen önemli ölçütlerdir (Meriç, 2002: 52).
Okul kıyafetlerinden etek ve pantolon alpaka kumaĢtan hazırlanır. Alpaka kumaĢ; tiftik yününe benzeyen alpaka adlı deve cinsinden kırkım yapılarak elde edilen liflerden oluĢan bir kumaĢ türüdür. Yün eğirme sonucunda iplik Ģekline gelir. Beyaz renkten kahverengi- siyah renge kadar farklı renkleri vardır. Elbiselik kumaĢlar, kazak ve iç çamaĢırı üretiminde de kullanılmaktadır (www.tekstildershanesi.com.tr). Alpaka liflerinin keçeleĢme özelliği düĢüktür, su iticidir. Siyah alpaka lifleri beyaz liflerden daha sağlamdır (Mangut, Karahan, 2005: 143). Bu lif dokunulduğunda ipeksi, yumuĢak ve pürüzsüz olarak hissedilir. Lüks tutumu ve ipeksiliğinden dolayı fiyatı yüksektir. Alpaka lifinin yün
27
lifinden daha yumuĢak ve hafif olduğu, aynı kalınlıktaki life göre daha sıcak tuttuğu düĢünülmektedir (Bilen, Kırtay, 2008: 45).
Ütüleme özelliği: Yakartepe (1995)‟e göre; buharlı ütü kullanarak 160 ºC‟ye kadar
bir ürün ütülemesi doğrudur.
Ter emme özelliği: Yakartepe (1995)‟e göre; renkli kıyafetlerin terleme sonucunda
rengi solmamalıdır. Ancak boyar maddelerindeki uygunluk ile haslık sağlanabilir.
Sürtünme özelliği: Kuru ve yaĢ sürtünme haslığı olmak üzere ikiye ayrılır.
Sürtünme haslığının bağlı olduğu unsurlar baskı veya boyama özelliğidir. Sürtünme haslığını;
- Boyama tekniği
- Renk açıklığı-koyuluğu - Lif türü
- Boya maddesi gibi faktörler etkiler.
Koyu boyandıklarında has boyalar dahi, ıslak sürtünme sonucu renk atabilirler. Buna sebep olan durum, boya maddesinin lif yüzeyinde çok fazla bulunmasıdır (www.tekstildershanesi.com.tr).
Yıkama özelliği: Giysi en fazla 30 ºC sıcaklıkta elde yıkanmalıdır. Yün veya nötr
yıkama maddeleri tercih edilmelidir. Baskılı veya boyalı tekstil yüzeylerinin yıkandıktan sonra rengini koruyabilmelerine yıkama haslığı denir. Her lif tütüne göre boyar madde mevcuttur. Tekstil yüzeylerinin yıkama haslığına ulaĢabilmesi uygun boyar madde kullanımına bağlıdır (www.tekstildershanesi.com.tr).
Kir tutma özelliği: Yakartepe (1995)‟e göre; ağartma yapılmaz. Sadece indirgeme
maddeleriyle yapılabilir. Kaynatma haslığı, giysinin 90 ºC ve üstündeki yıkamalarda olması beklenen renk haslığıdır. ĠĢ önlükleri, erkek gömlekleri, iĢ kıyafetleri, mutfak örtüleri ve mendiller yüksek ısıda yıkamaya mukavemetli olmalıdır.
Dayanıklılık özelliği: Ġplik içindeki liflerin uçlarının sürtünmeden kaynaklı
birbirine dolaĢarak düğümlenmesi boncuklanmaya neden olur. Boncuklanma kumaĢ yüzeyine reçine sürülüp lif uçlarının yapıĢtırılmasıyla veya lif uçlarının yakılmasıyla engellenebilir. Böylece daha dayanıklı hale gelmiĢ olur (www.tekstildershanesi.com.tr).
28