2012 yılının sonlarına doğru, MEB‟e bağlı okul öğrencilerinin kılık-kıyafetlerine iliĢkin yayınlanan yönetmelikte ve basında okul önlüklerinin veya okul formalarının tek tip olma zorunluluğunun kaldırılarak öğrencilerin okullara serbest kıyafetlerle gidebileceği yer almıĢtır. Bu karar eğitim sisteminde esneklik sağlamakla beraber, Bakanlığın forma karĢıtı tutum sergilemesi tartıĢmaya açık bir konudur (Ensaroğlu vd, 2013: 179).
Okullarda uygulanan tek tip mecburiyetini savunan kiĢilerin görüĢüne göre iyi bir okul olmanın ilk Ģartı disiplinli ve güvenli bir öğrenme ortamına sahip olmaktır. Okullardaki forma uygulaması da okulun güvenliğini sağlamada ve disiplin sorunlarını azaltmada çok faydalı bir metottur. Farklı bir görüĢ ise; öğrenciler arasındaki sosyo-ekonomik ve kültürel farklılıklardan kaynaklanabilecek birtakım problemlerin bir kısmının engellenebilmesi bakımından tek tip giysinin mecburi olduğudur (Erkan, 2003: 270-271).
Lassiter (1996)‟da yaptığı araĢtırmasında forma uygulamasının disiplin suçlarında azalmaya, öğrencilerin baĢarılarında artıĢ olduğuna değinmiĢtir. Bir baĢka okul bölgesinde ise uygulama yapılmadan önce formaya velilerin desteğinin %80 olduğu görülürken uygulamadan bir sene sonra bu isteğin %100‟e ulaĢtığı görülmüĢtür (Loesch, 1995: 28). Yapılan farklı araĢtırmalarda olduğu gibi özellikle öğretmen, veli yöneticilerin forma konusundaki fikirleri oldukça olumludur. Konu ile alakalı yeterli bilimsel veri yoktur fakat bu durum var olan gerçeği değiĢtirmemektedir. Bu tutum değiĢmedikçe "kıyafet serbestliği" getiren herhangi bir uygulamanın baĢarılı olma durumu çok düĢüktür. Serbest kıyafete yönelik var olan olumsuz tutum sebebiyle ortaya çıkan sorunların bu uygulamaya yönelik bulunması mümkündür. Diğer yandan ilgili grupları ikna edebilecek özellikte serbest kıyafet uygulamasının faydalarını kanıtlayan araĢtırma verileri de yoktur (Erkan, 2003: 278).
100
Whittier, 100 ilköğretim okulunda devam oranının %96‟ya ulaĢtığını söylemiĢtir (Caruso, 1996: 83). A.B.D‟ deki 7 eyalette öğretmen ve okul yöneticilerin forma uygulamasıyla disiplin sorunlarının azaldığını ve baĢarılı öğrenci sayısının arttığı sonucuna ulaĢılmıĢtır (Caruso, 1996: 83).
Bir okul yöneticisi meslek örgütünün (National Association of Elemantary School Principals) yaptığı anket çalıĢmasının sonuçlarının da formayı destekler Ģekilde olduğu görülmektedir (NAESP, 2000). Ankete katılan 755 okul müdüründen %71‟inin okulunda forma uygulaması olmamasına rağmen, uygulama ile ilgili olumlu görüĢlerin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Sonuçların bazıları aĢağıda sunulmuĢtur.
Uygulama;
Okulun toplumdaki yeri bakımından olumlu katkı sağlar (%84).
Sınıf disiplinine pozitif katkı sağlar (%79).
Akran baskısını engeller (%76).
Okul ruhuna olumlu yönde katkısı vardır (%72).
Derslere karĢı yoğunlaĢmaya olumlu katkısı vardır (%67).
Öğrenci güvenliğini artırır (%62) (Erkan, 2003: 271).
Kıran (2001: 81)‟de yaptığı araĢtırmasındaki bulgular da tek tip kıyafet uygulamasını destekler mahiyettedir. Denizli ilinde gerçekleĢtiren araĢtırmanın sonuçlarına göre öğretmenler ve veliler serbest kıyafet uygulamasına karĢı çıkmaktadırlar. Gerekçeler ise genellikle sosyo-ekonomik farklılıkların yaratacağı sorunlarla ilgilidir. Örneğin velilerin serbest kıyafete yönelik olumsuz tutumlarını yansıtan ilk beĢ madde aĢağıdaki gibidir. 1. Kıyafet serbestliği maddi imkânlara sahip olmayan öğrencilerin kendilerini eksik hissetmelerine neden olur.
2. Tek tip giysi uygulanmadığında akranlarına göre iyi giyinemeyen öğrencide akranlarına karĢı olumsuz duygu ve davranıĢlar meydana gelir.
3. Serbest giysi uygulamasında aĢırılığa gidilmesi durumunda öğretim negatif yönde etkilenir.
4. Serbest giysi uygulamasında akranlarına göre iyi giyinemeyen öğrenciler anne- babalarıyla çatıĢma yaĢar.
101
5. Giysi serbestliği öğrencilerin birbirlerine özenmelerine neden olur. Öğretmenlerin en yüksek puan ortalamasına sahip ilk beĢ maddede ise sadece 2. madde yer almamıĢ ancak yine olumsuz bir tutumu yansıtan “Serbest kıyafet uygulaması günümüz ekonomik koĢullarına uygun değildir” maddesi ilk beĢ arasına girmiĢtir. Öğrencilerde de durum pek farklı değildir. Serbest kıyafete yönelik olarak sadece bir tek olumlu tutum gösteren madde (Her gün okula aynı kıyafetle gelmekten hoĢlanmıyorum) ilk sırada yer almıĢtır. Diğer maddeler yine olumsuz tutum yansıtan maddelerdir (Erkan, 2003: 272).
Erden, Akman (1995)‟e göre sosyal kabul ve eĢitsizliklerden dolayı kiĢilerin kendilerini eksik hissetmemeleri amacıyla ortaya çıktığı varsayılan ve hala uygulanmakta olan tek tip kıyafetlerin (kırmızı, mavi, siyah önlük ya da formalar), görüntü anlamında eĢitlik sağlamak dıĢında farklı bir iĢlevi olmadığı düĢünülmektedir. Oysaki bireylerin birbirlerini, farklı yönleri ile (soyut veya somut) tartıĢmaları, algılamaları, tanımaları, sosyal kabul görmek açısından daha faydalı ve etkin bir metot olarak düĢünülebilir. Çünkü her bireyin esas ihtiyaçlarından bir diğeri de kabul görmek ve onaylanmaktır.
Okul üniformalarını savunanların gerekçelerini oluĢturan kanıtlarını; güvenli ve disiplinli öğrenme ortamları oluĢturması, sosyo-ekonomik ve kültürel farklılıkları minimize etmesi, disiplin sorunlarında azalmaya yol açması, baĢarıda artıĢ sağlaması, aĢağılık duygusunu ve akran baskısını azaltması, akranlara karĢı olumsuz duyguları azaltması ve okul ruhuna olumlu katkı sağlayarak okula aidiyeti artırması, gereksiz özentileri azaltarak ebeveynlerle çatıĢmayı asgari düzeye indirmesi, olumlu benlik tasarımı sağlaması ve okul terklerini azaltması, rekabeti önlemesi ve ekonomiklik sağlaması, yaĢa ve psikolojiye uygun olmayan giyiniĢ biçimlerini önlemesi ve toplumsal cinsiyet ayrımcılığını azaltması Ģeklindedir (Köse, 2013: 5).
Okullarda serbest giysi uygulamasıyla beraber karĢılaĢılabilecek problemlerden bir diğeri de anne-babaların sabahları çocukları için farklı bir giysi seçmesi ve çocuklara kıyafet beğendirmeye çalıĢması çocuklar ve anne-babalar arasında çatıĢmaya neden olabilir. Öğretmenler ve okul yönetimi açısından da serbest giysi uygulamasında problemler yaĢanması kaçınılmazdır, nitekim yapılan tek tip giysi uygulamasında dahi bazen öğrenciler kendilerinden beklenilen biçimde giyinmeyi kabul etmemektedirler. Ayrıca toplumun belli bir kesiminin serbest giysi tercih ettiği göz önünde bulundurulduğunda, mecburi tek tip formaya karĢı olunması pozitif bir geliĢmedir (Gür, Özoğlu, CoĢkun, Görmez, 2012: 13).
102
Tucker‟in (1999)‟da yaptığı araĢtırmasında serbest giysi uygulanmayan okullardaki öğretmenlerin daha pozitif davranıĢlar sergilediği ve olumlu arkadaĢlık iletiĢimi algıladıklarına iliĢkin bulguları ortaya koymuĢtur. Aynı tip giyinmenin daha az farklılaĢmaya neden olduğu ve böylece kıyafet sebebiyle daha az dalga geçilme ve bundan dolayı da daha az benlik tasarımı sorunu oluĢması örnek verilebilir. Ayrıca öğretmenler tek tip giysinin, öğretmenlerin öğrencilerin sadece kıyafetlerine bakarak acele karar vermek yerine onların kiĢilik özelliklerine önem vererek öğrencileri tanıma çabasına girmelerine, yol açtığını ifade etmiĢlerdir. Yapılan araĢtırmanın sonuçlarına göre genellikle öğretmenlerin tek tip giysi uygulandığında okul ortamını daha pozitif yönde algıladıkları ve öğrenme için daha uygun bir okul ortamının oluĢturulabileceği kanısına varmıĢlardır (Erkan, 2003: 273). Dubler ve Gurel (1984)‟e göre bireyin kendisini ne Ģekilde algıladığı benlik kavramına etki ettiği için kıyafet tercihini de etkileyecektir.