LİSE ÖĞRENCİLERİNİN OKUL FORMALARINA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİNİN BELİRLENMESİ
Seher AKDENİZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
GİYİM ENDÜSTRİSİ VE MODA TASARIMI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren on iki (12) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Seher Soyadı : AKDENĠZ
Bölümü : Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi Ġmza :
Teslim Tarihi :
TEZĠN
Türkçe Adı : Lise Öğrencilerinin Okul Formalarına ĠliĢkin GörüĢlerinin Belirlenmesi
iii
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Seher AKDENĠZ Ġmza:
vii
ix
TEġEKKÜR
AraĢtırmanın hazırlanmasında bana yardımcı olan, bilgilerinden ve değerli görüĢlerinden yararlandığım hocam, Sayın Yrd. Doç. Dr. Gülçin ÜSTÜN‟e, tezin istatistik kısmında engin bilgilerinden yararlandığım hocam Sayın Doç. Dr. Ġbrahim KISAÇ‟a, sonsuz sabır ve desteklerinden dolayı biricik annem Dilek AKDENĠZ‟e ve sevgili kardeĢlerime, benim bu sürece baĢlamamdaki en büyük destekçim olan rahmetli babam Cemil AKDENĠZ‟e, değerli arkadaĢlarıma, verilerin toplanması sırasında bana yardımcı olan okul müdürlerine, öğretmenlere, öğrencilere ve emeği geçen herkese sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
xi
LĠSE ÖĞRENCĠLERĠNĠN OKUL FORMALARINA ĠLĠġKĠN
GÖRÜġLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ
(Yüksek Lisans Tezi)
Seher AKDENĠZ GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
Temmuz 2014
ÖZ
Bu araĢtırmanın amacı; Ankara‟daki lise öğrencilerinin okul formalarına yönelik memnuniyet durumları ve sorunları ile ilgili görüĢlerinin belirlenmesidir.
AraĢtırmanın evrenini, Ankara ilindeki ortaöğretim kurumlarının lise kısımları oluĢturmaktadır. AraĢtırmanın örneklem grubu ise Ankara ilinde eğitim veren 6 farklı lisenin öğrencilerinden basit seçkisiz örnekleme yöntemiyle seçilen 420 kiĢi olarak belirlenmiĢtir.
AraĢtırma sonuçlarına göre, halen kullanılan lise formaları modellerinin ergonomik açıdan vücut ölçülerine uygun olmadığı, öğrencilerin beklenti ve ihtiyaçlarına cevap vermediği tespit edilmiĢtir. Ayrıca formalarının yıkandığında çekmeye neden olduğu, terlettiği ve renk dayanıklılığı açısından da uygun olmadığı belirlenerek kullanılan kumaĢların istenilen özellikler taĢımadığı bu yüzden formaların fonksiyonelliğinden pek bahsedilemeyeceği sonucuna varılmıĢtır. Öğrencilerin forma modellerinden genelde memnun olmadıkları tespit edilmiĢ ve yapılan tasarımların öğrencilerin beklentilerine uygun olmadığı sonucuna varılmıĢtır.
AraĢtırmanın sonuçlarına göre, lise öğrencilerinin okul pantolonunda en çok tercih ettikleri renklerin okul türüne göre farklılık gösterdiği ve en fazla tercih edilen rengin siyah olduğu tespit edilmiĢtir. Siyah rengin, spor giyim tarzını benimseyen okullarda daha fazla tercih edildiği görülmüĢtür ve en fazla tercih edilen tiĢört ve gömlek renginin beyaz olduğu tespit edilmiĢtir. Beyaz renk klasik giyim tarzını benimseyen okul türü için daha fazla tercih edilmiĢtir. Her iki okul türünde çok büyük oranda tercih edilen etek deseninin düz olduğu ve en çok tercih edilen süveter renginin siyah olduğu görülmektedir.
xii
Hem spor hem de klasik forma kullanan öğrencilerin çoğunlukla spor forma tercihinde bulunarak spor modelleri istediği sonucuna ulaĢılmıĢtır. Forma kullanım esnasında düğme renginin solması, fermuarların çabuk bozulması ve pantolon boyunun çok uzun olması öğrencilerin en çok yaĢadıkları problemler olarak tespit edilmiĢtir.
Elde edilen verilere göre örneklem gurubunun en dikkat çeken isteklerinden biri formalarının büyük oranda günün modasına uygun olarak farklı kumaĢ ve renklerde yeniden tasarlanması yönünde olduğu tespit edilmiĢtir. Bu doğrultuda öğrencilerin beklentilerine ve fonksiyonel kullanım konforuna uygun yeni tasarımlar oluĢturulması gerektiği sonucuna varılmıĢtır.
Orta öğrenimdeki okul formalarına iliĢkin sorunların biran önce çözüme kavuĢturulması gerekmektedir. Öğrencilerin kendilerine olan güvenlerini ve baĢarılarını yaĢamlarında da etkileyecek çok önemli olan bu sorunun giderilmesi gerekliliği önemlidir.
AraĢtırma sonuçlarına dayanarak lise öğrencilerinin forma konusunda görüĢlerinin alınması, değerlendirilmesi ve isteklerini dikkate alarak yeni tasarımlar oluĢturulmasına dikkat edilmesi, öğrencilerin memnuniyeti açısından önerilebilir. Okullarda tek tip kıyafet zorunluluğuna veya serbest kıyafet uygulamasına evet ya da hayır demek kolay verilebilecek bir karar değildir. Öğrencilerin istekleri doğrultusunda eğitim ve bilim uzmanlarından, araĢtırmacılarından, öğretmenlerden, eğitim yöneticilerinden ve denetçilerinden destek alınarak hazırlanacak yeni forma stilinin tüm kullanıcıları memnun edebilecek bir biçimde tasarlanması gerekmektedir.
Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : Lise öğrencileri, adölesan, okul formaları, forma tercihleri. Sayfa Adedi : 338 Sayfa
xiii
STATING THE HIGH SCHOOL STUDENTS’ VIEWS
ABOUT SCHOOL UNIFORMS
(Master Thesis)
Seher AKDENĠZ GAZI UNIVERSTY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES July 2014
ABSTRACT
The aim of this study is to reveal whether high school teenagers are pleased with the usage comfort of the school uniforms and identify their views about their problems.
The population of the survey consists of the high school departments of the secondary education schools in Ankara. The sample of the survey has been determined as the 420 individuals who were designated by simple random sample method among the students of 6 different high schools functioning in Ankara city.
According to the research results, it has been inferred that the designs of high school uniforms still being used are not suitable for their body sizes ergonomically and do not respond the students‟expectations and needs. In addition, it has been deduced that the uniforms cause sweating, shrink when washed up, are not useful from the point of their color durability and the clothes used do not feature the desired functions, so it is useless to mention about the uniforms‟ functionality. It has been confimed that the students are not generally satisfied with the designs of the uniforms and it has been concluded that the designs do not respond their expectations.
xiv
Regarding to the survey results, it has been confirmed that the color high school students prefer most in school pants differentiates according to the school types and black is the most preferred color. It has been realized that black is preferred more in the schools adapted sportswear style and the most preferred color in t-shirt and shirt is white. White is preferred more for the schools which adapt classical dressing style. In both school types, it has been confirmed that the preferred skirt design, to a large extend, is the patternless style and the most preferred sweater color is black.
It has been deduced that the students using both sport and classical uniforms desire the sport forms by preferring mainly sport uniform. It has been confirmed that the main problems they encounter in their uniforms are the button colors‟ fading, the zippers‟ being broken very early and the length of the pants being long needlessly during the usage of uniform.
According to the datas acquired it has been majorly confirmed that one of the most remarkable desires of the sample group is in the direction of their uniforms‟ being redesigned with different color and cloth according to the fashion of the moment. In this direction, it has been deduced that new designs must be formed suitable for the students‟ expectations and functional usage comfort.
It is necessary that the high school students‟ problems with school uniforms must be solved as soon as possible. The necessity of overcoming this crucial problem which is to affect the students‟ self-confidences and successes in their lives is important.
Based on the survey results, it can be suggested that the high school students‟ views about the uniforms must be consulted, evaluated and paid attention to prepare new designs considering their expectations from the point of their happiness.
To say “yes” or “no” to the obligation of uniform or the implementation of free dressing in schools is not a decision to be made easily. It is needed that new uniform style which is to be prepared upon the students‟ desires getting support from the education and science experts, researchers, teachers, school directors and inspectors must be designed so as to make glad all of the users.
Science Code :
Key Words : High school students, adolescence, school uniforms, uniform preferences.
Page Number : 338 pages
xv
ĠÇĠNDEKĠLER
TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU ... i
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... iii
JÜRĠ ONAY SAYFASI ... v
ĠTHAF SAYFASI ... vii
TEġEKKÜR SAYFASI ... ix
ÖZ ... xi
ABSTRACT ... xiii
ĠÇĠNDEKĠLER ... xv
TABLOLAR LĠSTESĠ... xix
ġEKĠLLER LĠSTESĠ ... xxix
BÖLÜM I 1. GĠRĠġ ... 1 1.1. Problem Durumu ... 5 1.2. Alt Problemler ... 6 1.3. Amaç ... 7 1.4. Önem ... 7 1.5. Varsayımlar ... 7 1.6. Sınırlılıklar ... 8 1.7. Tanımlar ... 8 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR ... 9
xvi
2.1. Kavramsal Çerçeve ... 9
2.1.1. Giysinin Tanımı ve Tarihçesi ... 9
2.1.2. Kullanım Amaçlarına Göre Giysiler ... 14
2.1.2.1. Zorunlu Giysiler ... 14
2.1.2.2. Sembolik Giysiler ... 15
2.1.2.3. Günlük Giysiler ... 15
2.2. Hazır Giyimin Tanımı ... 15
2.2.1. Türkiye‟de Hazır Giyim Sektörü ... 17
2.2.2. Hazır Giyim Sanayinde Yaratıcılık ve Tasarımın Önemi ... 18
2.2.3. Hazır Giyim Sanayinde Ürün ÇeĢitleri ve Üretim Süreçleri ... 20
2.2.3.1. Örme Giyim ... 21
2.2.3.2. Dokuma Giyim ... 21
2.3. Giysi Tasarımına Etki Eden Faktörler... 22
2.4. Giysinin Bedene Uyumu ... 24
2.5. Giyim Seçimini Etkileyen Faktörler ... 28
2.5.1. Mevsimler ... 29
2.5.2.YaĢ, Model, KumaĢ ve Renkler ... 30
2.5.3. Vücut Özelliği ... 43 2.5.4. Moda ve Marka ... 45 2.5.5. Ekonomik Yapı ... 48 2.5.6. Sosyal Statü ... 48 2.5.7. Sosyal Çevre ... 49 2.5.8. Cinsiyet ... 50 2.5.9. Zevk ... 51 2.5.10. Kültür ... 51 2.5.11. Konfor ... 51 2.5.11.1. Psikolojik Konfor ... 53 2.5.11.2. Fizyolojik Konfor ... 53
2.5.11.2.1. Hissedilen (Duyumsal) Konfor ... 55
2.5.11.2.2. Termo-Fizyolojik Konfor ... 56
2.5.11.3. Konfor ve Giysi ... 56
2.6. Ergonomi ... 59
2.7. Antropometri ... 61
2.7.1. Statik (Yapısal) Antropometri... 62
2.7.2. Dinamik (Fonksiyonel) Antropometri ... 64
xvii
2.8. Adölesan ... 66
2.8.1. Adölesan Dönemde Fiziksel ve Cinsel GeliĢim... 70
2.8.1.1. Erken Adölesan Dönem ... 75
2.8.1.2. Orta Adölesan Dönem ... 77
2.8.1.3. Geç Adölesan Dönem ... 80
2.9. Anatomi ... 87
2.9.1. Adölesanların Anatomik ve Psikolojik Özellikleri ile Giyim ĠliĢkisi. ... 88
2.10. Dünya‟da Forma ve Tarihi ... 89
2.11. Türkiye‟de Forma ve Tarihi ... 93
2.12. Okullarda Kılık Kıyafet Yönetmeliği... 95
2.13. Türkiye‟de Okullarda Giysi Düzenlemeleri ... 97
2.14. Formayı Savunan GörüĢler ... 99
2.15. Forma Giymenin Pozitif Sonuçları ... 102
2.16. Formayı Reddeden GörüĢler ... 103
2.17. Formalarda Kullanılan Malzemeler ... 104
2.17.1. Formalarda Kullanılan Ana Malzemeler ... 105
2.17.1.1. Örgü KumaĢlar ... 105
2.17.1.2. Dokuma KumaĢlar ... 108
2.17.1.3. Nonwoven (Dokusuz) KumaĢlar ... 110
2.17.2. Formalarda Kullanılan Yardımcı Malzemeler ... 111
2.17.2.1. Astar ... 111 2.17.2.2. Tela ... 111 2.17.2.3. DikiĢ Ġpliği ... 112 2.17.2.4. Düğme ... 112 2.17.2.5. Agraf ... 113 2.17.2.6. Fermuar... 113 2.18. Ġlgili AraĢtırmalar ... 114 BÖLÜM III 3. YÖNTEM... 125 3.1. AraĢtırma Modeli ... 125 3.2. Evren Örneklem ... 126 3.3. Verilerin Toplanması ... 127 3.4. Verilerin Analizi ... 129
xviii
BÖLÜM IV
4. BULGULAR ve YORUM... 131
4.1. Öğrencilere ĠliĢkin Genel Bulgular ... 131 4.2. AraĢtırma Konusuna ĠliĢkin Sorulara Ait Öğrenci GörüĢlerinin Okul Türüne Göre
KarĢılaĢtırılması ... 135 4.3. AraĢtırma Konusuna ĠliĢkin Sorulara Ait Öğrenci GörüĢlerinin Cinsiyete Göre
KarĢılaĢtırılması ... 175 4.4. AraĢtırma Konusuna ĠliĢkin Sorulara Ait Öğrenci GörüĢlerinin Gelir Durumuna
Göre KarĢılaĢtırılması ... 213 BÖLÜM V 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 251 5.1. Sonuç... 251 5.2. Öneriler ... 259 KAYNAKLAR ... 263 EKLER... 283
EK-1. Lise Öğrencilerinin Okul Formalarına ĠliĢkin Tercihlerinin ve
Sorunlarının Belirlenmesine Yönelik Anket Formu 1 ... 285 EK-2. Lise Öğrencilerinin Okul Formalarına ĠliĢkin Tercihlerinin ve
Sorunlarının Belirlenmesine Yönelik Anket Formu 2 ... 291 EK-3. Milli Eğitim Bakanlığı‟nın Kılık-Kıyafet Yönetmeliği ... 298 EK-4. AraĢtırma Kapsamına Alınan Okullardaki Öğrencilerin Okul Forma
Fotoğrafları ... 300 EK-5. Anketin Uygulanabilmesine Dair Ġzin Formları... 306
xix
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. Gelir ve YaĢa Göre Harcama Miktarları ... 30 Tablo 2. AraĢtırma Kapsamında Ele Alınan Farklı Gelir Düzeyine Sahip Bölgeleri
Temsil Eden Liseler ... 127 Tablo 3. Öğrencilerin YaĢlara Göre Dağılımı ... 131 Tablo 4. Öğrencilerin Cinsiyetlere Göre Dağılımı ... 132 Tablo 5. Öğrencilerin Kilo Dağılımı ... 132 Tablo 6. Öğrencilerin Boy Dağılımı ... 133 Tablo 7. Öğrencilerin Devam Ettikleri Okullara Göre Dağılımı ... 133 Tablo 8. Öğrencilerin Sınıf Dağılımı ... 134 Tablo 9. Öğrencilerin Aile Gelirlerine Göre Dağılımı ... 134 Tablo 10. Okul Pantolonlarında Olması Ġstenen Renkler ile Okul Türü Arasındaki
Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 135 Tablo 11. Okul Formasında Ġstenen Pantolon KumaĢı ile Okul Türü Arasındaki
Çapraz Tablo ... 136 Tablo 12. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Fermuar Dikim ġekli ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 137 Tablo 13. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Kemer Dikim ġekli ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 138 Tablo 14. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Yan Cep Model ġekli ile Okul Türü
xx
Tablo 15. Okul TiĢörtünde/Gömleğinde Ġstenen Renk ile Okul Türü Arasındaki
Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 140 Tablo 16. Okul TiĢörtünde Olması Ġstenen Yaka Modeline Göre Frekans ve Yüzde
Dağılımı ... 141 Tablo 17. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Yaka Modeline Göre Frekans ve Yüzde
Dağılımı ... 141 Tablo 18. Okul TiĢörtünde Olması Ġstenen Cep Modeline Göre Frekans ve Yüzde
Dağılımı ... 142 Tablo 19. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Cep Modeline Göre Frekans ve Yüzde
Dağılımı ... 142 Tablo 20. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Roba Modeline Göre Frekans ve Yüzde
Dağılımı ... 143 Tablo 21. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Kol Modeline Göre Frekans ve Yüzde
Dağılımı ... 143 Tablo 22. Okul Eteğinde Olması Ġstenen Renk ile Okul Türü Arasındaki Çapraz
Tablo ve Ki-Kare Testi ... 144 Tablo 23. Okul Eteğinde Olması Ġstenen Desen ile Okul Türü Arasındaki Çapraz
Tablo ve Ki-Kare Testi ... 145 Tablo 24. Okul Süveterinde Olması Ġstenen Renk ile Okul Türü Arasındaki Çapraz
Tablo ve Ki-Kare Testi ... 146 Tablo 25. Okul Forma Modelinden Memnun Olma Durumu ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 147 Tablo 26. Okul Formasının Yakasında YaĢanabilecek Sorunlar ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 148 Tablo 27. Okul Formasının Omuz Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 150 Tablo 28. Okul Formasının Kol Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Okul Türü
xxi
Tablo 29. Okul Formasının Bel Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 153 Tablo 30. Okul Formasının Kalça Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 154 Tablo 31. Okul Formasının Yardımcı Malzemesinde YaĢanabilecek Sorunlar ile
Okul Türü Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 156 Tablo 32. Okul Formasının Paça Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 158 Tablo 33. Okul Formasının Ağ Oyuntusunda YaĢanabilecek Sorunlar ile Okul Türü
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 160 Tablo 34. Okul Formasının Beden Kısmında YaĢanabilecek Sorunların Frekans ve
Yüzde Dağılımları ... 161 Tablo 35. Okul Formasında KumaĢ Özelliği Yönünden KarĢılaĢılan Sorunların
Önem Derecelerinin Okul Türüne Göre KarĢılaĢtırılması ... 162 Tablo 36. Okul Formasının Kullanım Özelliği ile Ġlgili Memnuniyet Durumunun
Okul Türüne Göre KarĢılaĢtırılması ... 163 Tablo 37. Okul Gömleğinin Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerlerin
Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 164 Tablo 38. Okul Pantolonunun Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile
Okul Türü Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 165 Tablo 39. Okul Eteğinin Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile Okul
Türü Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 167 Tablo 40. Okul Süveterinin Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerlerin
Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 169 Tablo 41. Okul Formalarında Kullanılan KumaĢların En Çok Dikkat Çeken Özelliği
ile Okul Türü Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 170 Tablo 42. Okul Formalarını Satın Alırken En Çok Dikkat Edilen Özellik ile Okul
xxii
Tablo 43. Okul Formasında Ġstenen Üst Parça ile Okul Türü Arasındaki Çapraz
Tablo ve Ki-Kare Testi ... 172 Tablo 44. Ceket ya da Hırka Yerine Geçebilecek Penye Bir Üst Parça Ġsteme
Durumunun Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 173 Tablo 45. Süveter ya da Hırka Ġsteme Durumunun Frekans ve Yüzde Dağılımı... 173 Tablo 46. Ceket Ġsteme Durumunun Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 173 Tablo 47. Kravat Ġsteme Durumu ile Okul Türü Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare
Testi ... 174 Tablo 48. Klasik/Spor Model Forma Ġsteme Durumunun Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 174 Tablo 49. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Renkler ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz
Tablo ve Ki-Kare Testi ... 175 Tablo 50. Okul Formasında Ġstenen Pantolon KumaĢı ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz
Tablo ... 176 Tablo 51. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Fermuar Dikim ġekli ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 177 Tablo 52. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Kemer Dikim ġekli ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 178 Tablo 53. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Yan Cep Model ġekli ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 179 Tablo 54. Okul TiĢörtünde/Gömleğinde Ġstenen Renk ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz
Tablo ve Ki-Kare Testi ... 180 Tablo 55. Okul TiĢörtünde Olması Ġstenen Yaka Modeli ile Cinsiyet Arasındaki
Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 181 Tablo 56. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Yaka Modeli ile Cinsiyet Arasındaki
Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 182 Tablo 57. Okul TiĢörtünde Olması Ġstenen Cep Modeli ile Cinsiyet Arasındaki
Çapraz Tablo ... 183 Tablo 58. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Cep Modeli ile Cinsiyet Arasındaki
xxiii
Tablo 59. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Roba Modeli ile Cinsiyet Arasındaki
Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 185 Tablo 60. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Kol Modeli ile Cinsiyet Arasındaki
Çapraz Tablo ... 185 Tablo 61. Okul Süveterinde Olması Ġstenen Renk ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz
Tablo ve Ki-Kare Testi ... 186 Tablo 62. Okul Forma Modelinden Memnun Olma Durumu ile Cinsiyet Arasındaki
Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 187 Tablo 63. Okul Formasının Yakasında YaĢanabilecek Sorunlar ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 188 Tablo 64. Okul Formasının Omuz Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 190 Tablo 65. Okul Formasının Kol Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 191 Tablo 66. Okul Formasının Bel Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 193 Tablo 67. Okul Formasının Kalça Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 194 Tablo 68. Okul Formasının Yardımcı Malzemesinde YaĢanabilecek Sorunlar ile
Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 195 Tablo 69. Okul Formasının Paça Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 197 Tablo 70. Okul Formasının Ağ Oyuntusunda YaĢanabilecek Sorunlar ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 198 Tablo 71. Okul Formasının Beden Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 199 Tablo 72. Okul Formasında KumaĢ Özelliği Yönünden KarĢılaĢılan Sorunların
xxiv
Tablo 73. Okul Formasının Kullanım Özelliği ile Ġlgili Memnuniyet Durumunun
Cinsiyete Göre KarĢılaĢtırılması ... 201 Tablo 74. Okul Gömleğinin Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile
Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 202 Tablo 75. Okul Pantolonunun Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile
Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 204 Tablo 76. Okul Süveterinin Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile
Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 206 Tablo 77. Okul Formalarında Kullanılan KumaĢların En Çok Dikkat Çeken Özelliği
ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 207 Tablo 78. Okul Formalarını Satın Alırken En Çok Dikkat Edilen Özellik ile Cinsiyet
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 208 Tablo 79. Okul Formasında Ġstenen Üst Parça ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo
ve Ki-Kare Testi ... 209 Tablo 80. Ceket ya da Hırka Yerine Geçebilecek Penye Bir Üst Parça Ġsteme
Durumu ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 210 Tablo 81. Süveter ya da Hırka Ġsteme Durumu ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo
ve Ki-Kare Testi ... 210 Tablo 82. Ceket Ġsteme Durumu ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare
Testi ... 211 Tablo 83. Kravat Ġsteme Durumu ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare
Testi ... 211 Tablo 84. Klasik Model Forma Kullanma Ġsteği ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz
Tablo ve Ki-Kare Testi ... 212 Tablo 85. Spor Model Forma Kullanma Ġsteği ile Cinsiyet Arasındaki Çapraz Tablo
ve Ki-Kare Testi ... 212 Tablo 86. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Renkler ile Gelir Arasındaki Çapraz
xxv
Tablo 87. Okul Formasında Ġstenen Pantolon KumaĢı ile Gelir Arasındaki Çapraz
Tablo ... 214 Tablo 88. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Fermuar Dikim ġekli ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 215 Tablo 89. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Kemer Dikim ġekli ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 216 Tablo 90. Okul Pantolonunda Olması Ġstenen Yan Cep Model ġekli ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 217 Tablo 91. Okul TiĢörtünde/Gömleğinde Olması Ġstenen Renk ile Gelir Arasındaki
Çapraz Tablo ... 218 Tablo 92. Okul TiĢörtünde Olması Ġstenen Yaka Modeli ile Gelir Arasındaki Çapraz
Tablo ... 219 Tablo 93. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Yaka Modeli ile Gelir Arasındaki
Çapraz Tablo ... 219 Tablo 94. Okul TiĢörtünde Olması Ġstenen Cep Modeli ile Gelir Arasındaki Çapraz
Tablo ... 220 Tablo 95. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Cep Modeli ile Gelir Arasındaki Çapraz
Tablo ... 221 Tablo 96. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Roba Modeli ile Gelir Arasındaki
Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 221 Tablo 97. Okul Gömleğinde Olması Ġstenen Kol Modeli ile Gelir Arasındaki Çapraz
Tablo ... 222 Tablo 98. Okul Eteğinde Olması Ġstenen Renk ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 223 Tablo 99. Okul Eteğinde Olması Ġstenen Desen ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 223 Tablo 100. Okul Süveterinde Olması Ġstenen Renk ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 224 Tablo 101. Okul Forma Modelinden Memnun Olma Durumu ile Gelir Arasındaki
Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 225 Tablo 102. Okul Formasının Yakasında YaĢanabilecek Sorunlar ile Gelir Arasındaki
xxvi
Tablo 103.Okul Formasının Omuz Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 228 Tablo 104.Okul Formasının Kol Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 229 Tablo 105.Okul Formasının Bel Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 230 Tablo 106.Okul Formasının Kalça Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 231 Tablo 107.Okul Formasının Yardımcı Malzemesinde YaĢanabilecek Sorunlar ile
Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 232 Tablo 108.Okul Formasının Paça Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 233 Tablo 109.Okul Formasının Ağ Oyuntusunda YaĢanabilecek Sorunlar ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 234 Tablo 110.Okul Formasının Beden Kısmında YaĢanabilecek Sorunlar ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 235 Tablo 111.Okul Formasında KumaĢ Özelliği Yönünden KarĢılaĢılan Sorunların
Önem Derecelerinin Gelire Göre KarĢılaĢtırılması ... 237 Tablo 112.Okul Formasının Kullanım Özelliği ile Ġlgili Memnuniyet Durumunun
Gelire Göre KarĢılaĢtırılması ... 238 Tablo 113.Okul Gömleğinin Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile
Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 239 Tablo 114.Okul Pantolonunun Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile
Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 241 Tablo 115.Okul Eteğinin Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 243 Tablo 116.Okul Süveterinin Model Detaylarında DeğiĢtirilmesi Ġstenen Yerler ile
xxvii
Tablo 117.Okul Formalarında Kullanılan KumaĢların En Çok Dikkat Çeken Özelliği ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 246 Tablo 118.Okul Formalarını Satın Alırken En Çok Dikkat Edilen Özellik ile Gelir
Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 246 Tablo 119.Okul Formasında Ġstenen Üst Parça ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 247 Tablo 120.Ceket ya da Hırka Yerine Geçebilecek Penye Bir Üst Parça Ġsteme
Durumu ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare Testi ... 248 Tablo 121.Süveter ya da Hırka Ġsteme Durumu ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 248 Tablo 122.Ceket Ġsteme Durumu ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 249 Tablo 123.Kravat Ġsteme Durumu ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ve Ki-Kare
Testi ... 249 Tablo 124.Klasik Model Forma Kullanma Ġsteği ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 250 Tablo 125.Spor Model Forma Kullanma Ġsteği ile Gelir Arasındaki Çapraz Tablo ... 250
xxix
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil 1. 50. Yıl Lisesi Üst Gelir Durumuna Göre ve Klasik Forma Türü ... 300 ġekil 2. Atatürk Anadolu Lisesi Üst Gelir Durumuna Göre ve Spor Forma Türü ... 301 ġekil 3. Halide Edip Lisesi Orta Gelir Durumuna Göre ve Klasik Forma Türü ... 302 ġekil 4. Batıkent Anadolu Lisesi Orta Gelir Durumuna Göre ve Spor Forma Türü ... 303 ġekil 5. Hurin Yavuzalp Lisesi Alt Gelir Durumuna Göre ve Klasik Forma Türü ... 304 ġekil 6. BaĢkent Anadolu Lisesi Alt Gelir Durumuna Göre ve Spor Forma Türü ... 305
1
BÖLÜM I
1. GĠRĠġ
Giysiler sosyal bir varlık olan insanın en önemli ve vazgeçilmez parçalarından birisidir. YaĢam boyunca farklı tarz ve özelliklerde üzerimizde taĢıyacağımız bu parçaların kiĢiye rahatlık, mutluluk ve kofor hissini vermesi çok önemlidir. Giysilerin insanoğlunun geçirdiği değiĢime paralel olarak evrimleĢtiği ve artık üzerimizde taĢıdığımız her bir parçanın ayrı bir dili ve özelliğinin olduğunu söylemek mümkündür.
Ġnsanoğlunun fizyolojik temel ihtiyaçlarından biri olan giysinin, yaĢam süresince önemli bir rolü vardır. Bu özelliğin kiĢiler üzerindeki etkisi çok farklıdır. Giyinme isteği yalnızca iklim koĢullarına karĢı bedenin doğal ısısını koruma amaçlı ortaya çıkmıĢken yaĢam amacı olmak boyutlarına kadar eriĢmiĢtir (Erdoğan ve Ġlleez, 2004: 1).
Giyim insanoğlunun varlığıyla beraber ortaya çıkan, insanların hayatlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan fizyolojik ihtiyaçlardan birisidir (Horoz, 2012: 11). Giyinme, vücudu tabiatın dıĢ etkilerinden koruma amacıyla ortaya çıkmıĢken geliĢen teknoloji, değiĢen değer yargıları ve ekonomik düzeyin artıĢıyla; süslenme, modayı takip etme markayı satın alma, statüyü belirleme gibi özellikler kazanmıĢtır (Uğur, 2006: 1). Bireylerin süslenmeye duydukları ilgi, araĢtırma isteğini geliĢtirmiĢ ve böylece güzel giyinebilmek süreç içerisinde sanat halini almıĢtır. Bireyin kendisine yakıĢan ve içinde kendini Ģık hissettiği giysiyi giymesi, dıĢ görünümünü olumlu yönde etkilemektedir. Giyiminin güzel olduğunu düĢünen bireyin kendisine duyduğu güveni artar (Güner, 1990: 5).
Giyim iĢlevlerinden birisi de bireyleri dıĢ etkilerden korumasının yanı sıra, süslenme isteğine göre farklı eserlerin oluĢmasını sağlayan ve toplumsal zevklerin sonuçlarını gösteren sanatsal temayı iĢlemektir (Pamuk, 2002: 9).
2
Giyim konusu, dıĢ görünüĢün yanı sıra konfor açısından da büyük önem taĢımaktadır (Ünal, Öndoğan, 2006). Son yıllarda tüketicilerin giysi satın alırken göz önünde bulundurdukları ölçütlere bakıldığında, giysi konforunun ilk akla gelen özelliklerden biri olduğu görülmektedir. Konfor, vücudun giysiyle teması sonucu vücutta meydana gelen fizyolojik ve psikolojik değiĢimleri kapsayan duyusal konfor, kumaĢ geçirgenlik-iletkenlik özelliklerinden yola çıkarak giysinin vücudun termal dengesini sağlamadaki rolüyle ilgili olan termal konfor olmak üzere iki ana baĢlık altında incelenebilir (Kaplan, Okur, 2005: 56). Formalarda dayanıklı kumaĢlar ve termal konforu sağlayan doğal lifler kullanılmalıdır. Doğal olmayan liflerin soğukluk hissini artırdığı ve termal konfor açısından da sağlıklı olmadığı ifade edilmektedir. Formalar bedene uygunluk, kullanıĢlılık, termal koruma sağlaması ve estetik görüntü vb. niteliklere sahip olmalıdır (Ağaç, Yıldız, 2008: 306). Giysinin vücuda uyum sağlaması müĢterilerin satın alma kararlarında etkili olan en önemli faktördür. Vücuda iyi uyum sağlayan bir dıĢ giysi görsel olarak estetik olduğu gibi aynı zamanda kiĢi açısından hareket serbestliğini ve maksimum düzeyde konforu da sağlamalıdır. Ancak giysi uyumunun standart ve prensipleri tam olarak net değildir. Giysinin vücuda uyumu moda kültürü, endüstriyel normlar ve bireysel algılara göre farklılık göstermektedir (Kılınç, ĠĢler, 2009: 72).
Ergonomik yaklaĢım, korunmak ve rahatlık için ne kadar önemliyse, sosyal tatmin için de giysi tercihinde de o kadar önemlidir. KiĢinin beden ölçülerine uygun olmayan bir giysi, Ģık görünmeyeceği gibi rahatsızlık hissi de verir. Bu durumun sebebi, sıklıkla kalıbın, dolayısı ile giysinin beden ölçülerine uygun olmamasından kaynaklanmaktadır (ġener, Atmaca, 2009: 62).
Ġnsanın giysilerde rahat hissetmesinin temeli termal dengeye dayanır. Bu nedenle termal dengeyi belirleyen kumaĢ termal özellikler, giyim konforu üzerine yapılan araĢtırmalarda önemli bir yere sahiptir (GüneĢoğlu, Meriç, 2005: 41). Giysi ile vücut yüzeyi arasındaki uyum ne kadar çok ise tüketiciler tarafından konfor olarak algılanması o kadar artar (Ercan, Ercan, 2009: 68).
Türkiye Eğitim sisteminin son yıllarında gündeme sık getirilen konuların en baĢında "okul ortamında öğrenci kıyafeti" konusu olmuĢtur. Ülkemiz "kıyafet" düzenlemeleri açısından zenginlik göstermektedir. Memurlar, güvenlik güçleri ilk sıralarda olmak üzere hemen her meslek grubunun ve hatta öğrencilerin de yazılı yönetsel metin niteliğinde özel "kıyafet yönetmelik" düzenlemeleri vardır. Ne var ki Türkiye‟de öğrenci kıyafet yönetmeliklerinin
3
uygulanmasına iliĢkin ilginin kaynağı öğretim düzeylerine göre farklılık göstermektedir. Örneğin ilköğretimdeki forma uygulamasının gerekçesi çocuk psikolojisi kapsamında yorumlanmakta ve tekstil sektörünün ilgi alanında yer almaktadır (Açıkalın, 2003: 5). Giysi uyumu, giysi ve vücut arasındaki iliĢkinin istenilen biçimde oluĢması biçiminde tanımlanabilen karmaĢık bir durumdur. Uyum insan bedeninin anatomisiyle iliĢkilidir. Uyum problemlerinin birçoğunu vücut farklılıkları oluĢturmakla birlikte, giysinin uyumunu birçok faktör arasındaki etkileĢim belirtmektedir. Bu faktörler, kiĢinin oran ve ölçüleri, duruĢu ve giysinin döküm ve boyutlarıdır. Bedene uygun kavramı giysinin stili, fonksiyonu ve güncel modadan ve kiĢinin tercihlerinden de etkilenir (Yu, 2004: 31).
Giysi uyumuna etki eden birçok faktör bulunmaktadır. Bunlardan psikolojik konfor, fiziksel konfor ve güzel görünüm giysinin vücuda uyumu konusunda müĢteri tatminine etki eden unsurlardan yalnızca bir kısmını oluĢturmaktadır. Sadece müĢteri beklentilerinden yola çıkarak giysi uyumunu değerlendirmek de doğru bir yaklaĢım değildir. Bu yüzden giysinin vücuda uyumunun belirlenmesi pek çok değiĢkene bağlıdır. Giysinin vücuda uyumunun doğru ölçülmesi hem giysi üreticileri, hem tüketicileri hem de araĢtırmacı kiĢiler için önem taĢımaktadır (Kılınç, ĠĢler, 2009: 73-74).
Giysinin bedene uyumu müĢterilerin satın alma kararlarında etkili olan çok önemli bir faktördür. Giysi uyumundan kaynaklanan tüketici memnuniyetsizliği hazır giyim endüstrisinin önemli bir sorunudur (Kılınç, ĠĢler, 2009: 73). (Des Marteu, 2000)‟de yaptığı çalıĢmasında giysi uyumundan kaynaklanan tüketici memnuniyetsizlik oranlarının kadınlarda %50, erkeklerde ise %62 oranında olduğunu tespit etmiĢtir.
MüĢterilerin giysi satın alma davranıĢları, bireylerin ihtiyaçlarını gidermenin yanı sıra daha çok toplumda farklı olmak, statü kazanmak, modayı takip etmek, bir kimlik sahibi olmak gibi faktörlerden de etkilenmektedir (Aktuğlu ve Temel, 2006: 43).
Bir giysi tasarımı yapılırken, bir konu esas alınarak, kullanıcının ekonomik ve sosyal durumuna uygun kıyafetler bir takım ar-ge çalıĢmaları sonucunda iki ve üç boyutlu olacak Ģekilde tasarlanmaktadır. Modellerin çizilmesi ve bu çizimlerin kalıba dönüĢtürülmesi sonucunda iki boyutlu; kalıpların kumaĢa uygulanarak yapılan deneme, dikme çalıĢmaları sonucunda ortaya çıkan üç boyutlu tasarım, bu alandaki tasarım gücünün geliĢtirilmesini ve özgün modellerin ortaya çıkarılmasını sağlamak açısından önemli görülmektedir (Tansoy, Vural, Ağaç, 1994: 72). Forma tasarımında uygunluk ve fonksiyonellik dikkat edilmesi gereken önemli iki faktördür (Ağaç, Yıldız, 2008: 308).
4
Moda ile birlikte değiĢen tüketici istekleri, rahatlık, modelin uyumu, kumaĢın vücuda uyumu gibi unsurları içine almaktadır. Küresel rekabette zaman ve üretim kaynaklarını verimli kullanmak gerekmektedir. Zaman unsuru hazır giyim üretiminin her aĢamasında ön planda tutulmak suretiyle rekabette üstünlük sağlanmasına neden olur. Bu aĢamalardan tasarım ve uygulama aĢamaları önemli aĢamalardır. Tasarlanan modeli üretmek için seçilen hammadde, aksesuar ve kalıp modele uygun olarak seçilmelidir (Horoz, 2012: 1). Türk hazır giyim sektörünün Ģimdiki ve gelecekteki pazar payında, genç tüketici grubunun önemli biri yeri olacağı düĢünülmektedir (Üstün, Çeğindir, 2006: 92).
Ergenler ise dıĢ görünüĢe herhangi bir yaĢ grubundan daha fazla odaklanmıĢlardır. Bu grup en fazla giysilerinin çeĢitli özellikleri ve bedenleriyle, fiziksel görüntüleriyle, ilgilenirler, gerçek ya da hayali kusurlarını örtmek amacıyla ayrıca kozmetik, saç biçimi ve giysi kullanma yoluna gitmektedirler (Dinçer, 2005: 2).
Ergenler yaĢamlarının 15 ile 19 yaĢ arasındaki en önemli 4 yılını ise lise eğitimi aldıkları dönemde geçirmektedirler. Ergenler bu dönemde lise eğitimini geçirdiği okulun belirlediği okul formasını giymek zorundadır.
Forma kelimesi; Latincede; “formattus”, Fransızcada; “format”; Ģekil, biçim, biçimlendirilmiĢ sözcüğünden türetilmiĢtir. Yapılan tarihsel bir takım araĢtırmalara göre okul formaları 16. yy‟ da Ġngiltere‟de düĢük gelirli ailelerin çocukları ile yetim olan çocukları ayırt etmek amacıyla ortaya çıkmıĢtır (Üstün, Çeğindir, 2006: 2).
Forma giymenin fiziksel, sosyal ve psikolojik açıdan birçok amacı vardır. Formanın asıl amacının; bireye ve çevresine, belirlenen bir gruba dahil olma ayrıcalığının hissettirilmesi ve bu grubun üyesi olma bilincinin yüklenmesi olduğu ifade edilir (Üstün, Çeğindir, 2006: 2).
Öğrencilerin okullara göre giydikleri tek tip formalar, öğrencilerin diğer bireylerden kolay ayırt edilmesini ve hangi okula ait olduklarının anlaĢılmasını sağlamaktadır. Forma tasarımında dikkat edilmesi gereken faktörlerden en önemlileri fonksiyonellik ve uygunluktur.
Japonya‟daki devlet okullarının birçoğunda forma yoktur fakat öğrencilerin ve okulların birbirinden ayırt edilebilmelerini sağlamak amacıyla öğrencilerin sembol ya da Ģapka taĢımaları gerekmektedir. Türk eğitim sisteminde; öğrenciler okulların seçtiği özel formaları giymektedirler çünkü bu formaları giymeleri zorunlu kılınmıĢtır (Kıral, Kıral, 2009: 60). Bu nedenle ergenlerin en önemli yaĢ dönemlerinin büyük bir kısmında
5
üzerlerinde sürekli taĢıyacakları formaların her açıdan taĢıdığı özellikler önem kazanmaktadır.
Günümüzde bireylerin günlük yaĢantılarında dıĢ etkenlerden uzak, rahat kıyafetleri tercih etmeleri bireylerin isteklerinin de değiĢmesine neden olmuĢtur. Ġlk olarak kıyafet tercihlerinde model, renk, estetik unsur, moda ve kumaĢ deseni ön planda olmasına rağmen Ģimdilerde kıyafetin kullanıĢlılığı, bedene uyumu, rahat hareket edebilmeyi sağlama gibi özellikler açısından daha çok önem kazanmıĢtır. Bunun sonucunda kıyafetin beklenilen kalitede olması, kiĢinin antropometrik yapısına uygun olması ve kıyafet ölçülerinde vücut tipine uygun birtakım standartların belirlenmesi gereğini ortaya çıkarmıĢtır (Üstün, 2009: 29).
Giysilerin tümünde aranan temel özellik, giysilerin bir hareket serbestliği ve uyum kazandırmak zorunluluğudur. Bu özelliğe uygun ürünler oluĢturabilmek insan bedenini iyi tanımak, kullanılan malzemelerin özelliklerini bilmek, giysinin kullanım amacının dikkate alınmasını sağlamakla gerçekleĢir (Uğur, 2006: 2).
MüĢteriyi ilk olarak kıyafetin modelinin, renginin, kumaĢının etkilediği öngörülse de, kıyafetin bedene uygun olması ve hareket serbestliği sağlaması ön plandadır. Özellikle konforlu kıyafetlerin uyumlu olması ve hareket rahatlığı sağlaması, estetik özelliklerinden ön planda olduğu için kalıplar üretilirken kıyafet özelliklerine dikkat etmek gerekir (Erdoğan, Ġlleez, 2004: 251).
Ergonomi ilkelerine dayanarak oluĢturulması gereken giysi grupları: iĢ elbiseleri, iç çamaĢırları, uyku giysileri, ev-hafta sonu giysileri, okul giysileri, bebek giysileri, hamile giysileri, büyük beden giysileri gibi özel kullanım amaçlı giysilerdir (Solak, 2003: 415). AraĢtırmanın bu bölümünde problem durumu, araĢtırmanın amacı, önemi, varsayımlar, sınırlılıklar ve konuyla ilgili terimlerin tanımlarına yer verilmiĢtir.
1.1. Problem Durumu
Ġnsanların yaĢamında önemli bir yere sahip olan giyim, bazı tüketici grupları açısından daha fazla önem kazanmaktadır. Özellikle lise öğrencilerinin adölesan dönemde olmalarından dolayı vücutlarındaki fiziksel değiĢiklikler nedeniyle giyimlerinin önemi daha da artmaktadır. Fonksiyonel ve rahat formalar lise öğrencilerinin fiziksel ve duygusal rahatlığını etkilemektedir. Öğrencilerin beklentilerini karĢılayan renk, kumaĢ ve tasarım
6
açısından ergonomik tasarlanmıĢ formalar fiziksel aktiviteyi de etkileyeceğinden lise öğrencilerinin kendilerine olan güvenlerini de arttıracaktır.
AraĢtırmanın amaçları doğrultusunda aĢağıda yer alan probleme cevap aranmıĢtır. Bu bağlamda;
Problem Cümlesi
“Lise öğrencilerinin okul formalarına iliĢkin görüĢleri nelerdir?”
1.2. Alt Problemler
AraĢtırmanın genel problemi doğrultusunda aĢağıda yer alan alt problemlere cevap aranmıĢtır. Bu alt problemler Ģunlardır:
1- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili biçimsel beklenti düzeyleri okul türüne göre farklılaĢmakta mıdır?
2- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili yaĢanılan sorun düzeyleri okul türüne göre farklılaĢmakta mıdır?
3- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili memnuniyet ve tercih durumları okul türüne göre farklılaĢmakta mıdır?
4- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili biçimsel beklenti düzeyleri cinsiyete göre farklılaĢmakta mıdır?
5- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili yaĢanılan sorun düzeyleri cinsiyete göre farklılaĢmakta mıdır?
6- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili memnuniyet ve tercih durumları cinsiyete göre farklılaĢmakta mıdır?
7- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili biçimsel beklenti düzeyleri gelire göre farklılaĢmakta mıdır?
8- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili yaĢanılan sorun düzeyleri gelire göre farklılaĢmakta mıdır?
9- Lise öğrencilerinin okul formaları ile ilgili memnuniyet ve tercih durumları gelire göre farklılaĢmakta mıdır?
7
1.3. Amaç
Bu araĢtırmanın amacı; Ankara‟daki lise öğrencilerinin okul formalarına yönelik memnuniyet durumları ve sorunları ile ilgili görüĢlerinin belirlenmesidir. Ayrıca araĢtırma bu konu ile ilgili kiĢilerin dikkatini çekme ve bu konuda araĢtırmalara yol göstermeyi amaçlamaktadır. Bu araĢtırma, nüfusun önemli bir bölümünü kapsayan lise öğrencilerinin okul formalarında karĢılaĢtıkları giyim problemlerini belirlemek, onların tercih ve beklentileri doğrultusunda üretici firmalara önerilerde bulunmak amacıyla planlanmıĢ ve yürütülmüĢtür.
1.4. Önem
Bu tür araĢtırmaların Türkiye‟de yok denecek kadar az olmasından dolayı bu araĢtırma lise öğrencilerinin okul formalarından beklentilerini karĢılayacak nitelikte tasarımların hazırlanabilmesi için bir ön çalıĢma özelliği taĢımaktadır. GeliĢen teknoloji ile kumaĢların daha fazla özellikler kazanması, okul formalarında ihtiyaca göre değiĢiklik yapılabilmesi olanağını sağlamaktadır. Bu nedenle lise öğrencilerinin forma seçiminde karĢılaĢtıkları sorunları ve formalarda aradıkları özellikleri belirleyerek elde edilen sonuçlar yönünden yeniden yapılandırabilmek açısından bu çalıĢma önem taĢımaktadır. Belirlenen sonuç ve önerilerin giysi tasarımcılarının yeni oluĢturacakları formalarda dikkate alması gereken noktalara iĢaret edeceğinden önemlidir.
Forma kullanımında öğrencilerin kendilerini rahat ve mutlu hissedip ifade edebilmeleri önemlidir. Forma giyen öğrencilerin rahat hareket etmesini sağlayan beklenti ve tercihlerine göre üretim ve tasarım yapmak, formaya yüksek konfor performansı kazandırılması açısından gereklidir. Forma konforunun değerlendirilmesi, kullanım esnasında rahatsızlık hissi vermeyecek Ģekilde üretilmesi ve beklentilere uygun bir Ģekilde yapılacak tasarımlara öncelik verilmesi, kullanıcıların da okul formalarına karĢı olumlu duygular taĢımaları açısından önem taĢımaktadır.
1.5. Varsayımlar
1. Lise öğrencileri beklentilerine uygun formaları giyememekte ve memnuniyetsizlik yaĢamaktadır.
8
1.6. Sınırlılıklar
Bu çalıĢma Ankara ilindeki 6 lisenin öğrencileri ile sınırlıdır.
1.7. Tanımlar
Anatomi: Ġnsan vücudunun normal Ģeklini ve yapısını, vücudu oluĢturan çeĢitli organları,
bu organlar arasındaki normal iliĢkileri inceleyen bir bilim dalıdır (Odar, 1977: 1).
Antropometri: Ġnsan vücudunun ölçülmesi anlamına gelmektedir (Sabancı, Sümer, 2011:
65).
Dinamik Antropometri: Hareket halindeki kiĢiyi inceleyip, kiĢinin iĢlevsel ölçülerine
ulaĢmaya çalıĢmasıdır (Öztürk, 2000: 5).
Ergonomi: Ergonomi, “Ġnsanın anatomisini, antropometrik ölçülerini, bedensel
toleranslarını ve kapasitesini göz önüne alarak; endüstriyel iĢ yeri yerleĢimi ve ortam değiĢkenlerinin etkisi ile oluĢan, organik ve psikolojik reaksiyonlara göre, insan-makina-ortam uyumunun temel özelliklerini araĢtıran bir bilim disiplini olarak tanımlanmaktadır (Sabancı, Sümer, 2011: 3).
Fizyolojik Konfor: Estetik değerlerle alakalı, renk, moda, kumaĢ özellikleri, biçim, ön
yargı ve kullanım amacına göre konfor üçe ayrılır:
1. Hissedilen (Duyumsal) Konfor: Kıyafetin ten üzerinde bıraktığı duygudur. 2. Termo-Fizyolojik Konfor: Sıcak-soğuk, nem çekme gibi duygulardır.
3. Kıyafetin Vücuda Uygunluğu: Kol uzatma, hareket rahatlığı, rahat adım atma gibi
tasarımların doğru yapılmasıyla meydana gelen kıyafetin uyumu (beden, bel, giysi uyumu, kol boyu) gibi ergonomi unsurlarını kapsamasıdır.
Forma: Forma kelimesi; Latincede; “formattus”, Fransızcada; “format”; Ģekil, biçim,
biçimlendirilmiĢ sözcüğünden türetilmiĢtir (Üstün, Çeğindir, 2006: 1).
Psikolojik Konfor: Kıyafeti giyen bireyin giysiden beklediği ve giyside hissettiği
rahatlıklar olarak tanımlanmaktadır (Üstün, Çeğindir, 2006: 2).
9
BÖLÜM II
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR
Bu bölümde literatür taraması yapılarak oluĢturulan kavramsal çerçeve ve konu ile ilgili araĢtırmalara yer verilmiĢtir.
2.1. Kavramsal Çerçeve
Bu bölümde araĢtırma konusu ile bağlantılı olan; giysi ve hazır giyim kavramlarının tanımı ve tarihçesi, giysi tasarımına etki eden faktörler, giysinin bedene uyumu, giyim seçimini etkileyen faktörler, ergonomi, antropometri, adölesan ve anatomi kavramları, Dünya‟da ve Türkiye‟de forma ve tarihi, okullarda kılık kıyafet yönetmeliği, Türkiye‟de okullarda giysi düzenlemeleri, formayı savunan görüĢler, forma giymenin pozitif sonuçları, formayı reddeden görüĢler, formalarda kullanılan malzemeler konuları açıklanmıĢtır.
2.1.1. Giysinin Tanımı ve Tarihçesi
Giysi doğanın etkilerinden bedeni koruyan, ulusların geliĢmesiyle farklılık gösteren, kiĢinin bedenine göre Ģekillenen kıyafetlerin tamamıdır (Bayraktar, 1995: 1). Sözlük anlamı “giyilen eĢyaların bütünü, giysi, giyecek” olarak açıklanan giyim kavramı; “insan bedenini dıĢ faktörlerden koruyan sanatsal ve toplumsal olaylardan etkilenen, insan bedenine göre biçimlenen giysilerin tamamı” olarak tanımlanmıĢtır (Pamuk, 2002: 9). Giysi, kiĢinin beden yapısına ve özelliklerine uygun olarak modadan etkilenerek seçilen modelle birlikte hazırlanan bir kalıp yardımıyla kumaĢın dikiĢ iĢlemiyle bir araya getirilerek elde edilmesidir (Bozkurt, 1995: 4).
10
Kaliteli bir giysi bütünlüğünün oluĢturabilmesi için iyi bir model tasarımı, doğru kumaĢ seçimi ve isçiliği ön plana çıkaracak kalıp tasarımı gerekmektedir. Ġlk olarak yapılan tasarımın sınırı ve boyutu nasıl olursa olsun dikkat edilmesi gereken öncelikli faktör kalıptır (Yıldız, 2000: 4). Kalıp; malzemelerin giysi haline getirilmesinde, (üretilmesinde) giyimin vücuda ve modele uyumunu sağlayan araçtır (Çivitçi, 2004: 267). Bir baĢka ifade ile kalıp; kıyafetin model, ölçü, kesim gibi nitelikleri barındırması her vücuda göre farklı hazırlanan ve kumaĢların doğru kesilmesini sağlayan kesim yönergeleridir (Yıldız, 2000: 3). Giysilerin modaya uygun olması, dikiĢ ve kumaĢın niteliği ile birlikte istenilen ölçülerde olması ürünün kalitesini göstermektedir. Kalite değiĢkenleri giysinin bedenine uyumunda büyük önem taĢımaktadır (Uğur, 2006: 1).
Giyim, tarih kadar eski olan bir olgudur. Giysi kültürü üzerinde çalıĢan antropologlar, bireyin giydiği kıyafetlerin biçim ve miktarını etkileyen dört etmen üzerinde durmaktadır. Bu etmenler; iffetlik standartlarını karĢılama, güzel görünüm, hava Ģartlarına karĢı korunma ve rütbe ya da statüyü göstermedir. Ġnsanların giyinmeye karĢı duyduğu ihtiyaç, ilk çağlarda insanların bedenlerini doğanın etkilerinden koruma amacıyla ortaya çıkmıĢtır. Soğuk iklimlerde yaĢayan insanlar avladıkları hayvanların postlarını giyerek, sıcak iklimlerde yaĢayanlar ise çeĢitli bitkilerle ve sazlarla vücutlarını koruma ihtiyacı duymuĢlardır. Daha sonra insanların uygarlık ve kültür seviyelerinin geliĢmesi diğer alanlarda olduğu gibi giyim sektöründe de geliĢmiĢtir (GürĢahbaz, 2001: 54).
Giyim insanların fizyolojik sağlığını korumakla birlikte sosyolojik, psikolojik, toplumsal gereksinimlerini karĢılama hususunda da önemlidir (Yener, 1988: 7). Giyim insan vücudunu dıĢ etkilerden korumak isteğinden doğmuĢ ve uygarlığın geliĢmesiyle birlikte bugünkü Ģekline ulaĢmıĢtır (Elibol, 1992: 1). Ġnsanlığın geliĢmesi, giyimi de etkilemiĢ zamanla kiĢinin yaptığı iĢe uygun Ģekilleri ortaya çıkmıĢ, aynı zamanda toplumsal bir nitelik kazanan giyim, kiĢilerin sosyal statülerine göre farklılık göstermiĢtir. Böylece giyim insanların toplumsal durumlarını sembolize eder duruma gelmiĢtir (KomĢuoğlu, Ġmer, Seçkinöz vd, 1986: 1). Çağımızda gerekli bir pazar payı olan giyim, değiĢik yaĢ gruplarına ya da değiĢik kesimlerdeki insanların beklentilerini karĢılayabilecek bir statüye eriĢmiĢtir (Pamuk, 2002: 10).
GeçmiĢten günümüze farklı ulusların ve toplulukların medeni durumları, dinleri, örf ve adetleri farklı olduğu için giyim kuĢam biçimleri de farklılaĢmıĢtır. Kıyafetlerde iklimin, mesleklerin, medeniyetlerin, inanıĢların, karakterlerin (huy ve mizaçların) hatta ekonomik
11
nedenlerin ve diğer sosyal etkenlerin önemi büyüktür. Giyinme gereksinimi ilk olarak iklim koĢullarına karĢı vücudu korumak amacıyla ortaya çıkmıĢ daha sonra yaĢamın vazgeçilmez bir parçası olmuĢtur (YeĢilpınar, 1997: 30).
Giyim, bireyin karakteri hakkında çevresine mesaj veren aynı zamanda birey hakkında fikir edinmemizi sağlayan bir araçtır (Pamuk, 2002: 1). Ġnsanın var oluĢu ile baĢlayan örtünme ihtiyacı, bugün çok daha geniĢ boyut kazanmıĢtır (Olgaç, 2005: 54). Ġnsanlar ilk çağlardan bu yana, kültürlerine, cinsiyetlerine, coğrafi bölgelerine ve tarihsel dönemlerine göre değiĢiklik gösteren görsel yönü önem taĢıyan giyim; giysi modaları ve tasarımdan soyutlanamayan bir gereksinmedir (Aydın, Erenler, 1992: 267). Giyimin medeniyetlere göre farklılıklar sergilemesinin en önemli faktörleri, kiĢilerin yaĢamlarını sürdürdükleri yörenin coğrafi konumu, iklimi, yaĢam tarzları, sosyal yapıları, dini inançları, adetleri, kültürel, ahlaki ve estetik değerleri oluĢturmaktadır (Pamuk, 2002: 9).
Ġnsanların, giyimlerinin anlam ve önemlerine her zamankinden çok fazla ilgi göstermeleri son iki yüzyıla rastlar. Ġnsan toplumun bir bireyi olarak, kendini topluma kabul ettirmek ve beğendirmek durumundadır. Bunun için çevresine eksiksiz görünmek ve çevrenin beğenisini kazanmak ihtiyacındadır. Kısacası, diğer insanları etkileyebilmelidir. Bunun en kısa yolu iyi giyinmek, aĢırı olmamak koĢuluyla süslenmektir (Sever, 1988: 11). Sosyal, psikolojik ve ekonomik nedenler, kiĢilerin giyimsel davranıĢlarını etkiler. Moda da toplumun bir baskısı olarak giysileri etkiler (Sever, 1988: 11).
Sözlük anlamı “giyilecek Ģey, elbise” olarak açıklanan giyim ,“vücudu doğanın dıĢ etkilerine karĢı koruyan, uygarlığın geliĢmesiyle değiĢen kiĢinin bedenine göre form ve Ģekil alan kıyafetlerdir.” Ģeklinde açıklanabilir (Bayraktar, 1993: 1). Giyimin vücudu dıĢ etkilerden korumasını amaçlamakla birlikte, insan topluluklarının psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarını karĢılayan, aynı zamanda süslenme ve zarif görünme isteğini yerine getiren, kullanıĢlılığı ön planda tutulmaktadır. Bugün toplumların, uygarlık anlayıĢı içinde giyim, insanların maddi ve manevi varlığını tamamlayan, kaçınılmaz bir ihtiyaç haline gelmiĢtir. Giyim tarihi incelenecek olursa, giyim geçmiĢten günümüze kadar değiĢik aĢamalardan geçmiĢtir. Ġnsanlar uygarlık düzeylerine göre giysiler üretmiĢ, her millet kendi inanıĢlarına, örf, adet ve yaĢam Ģartlarına göre giysilerini belirlemiĢtirler (Bayraktar, 1993: 1).
Ġlk insanlar, çoğalmaya baĢladıktan sonra bir araya gelerek topluluklar oluĢturmuĢlardır. Toplu halde yaĢamaya baĢlamaları, duygu ve düĢüncelerinin geliĢmesine yol açmıĢtır.
12
Böylece insanda utanma hissi uyanmıĢ ve bu hissin ve uygarlık seviyesine paralel olarak değiĢmesi, giyinmenin sosyal gereksinim olmasını sağlamıĢtır (Pamuk, 2002: 10).
Giyim konusu, bireyi hayatı süresince yakından ilgilendiren gerekli bir konudur (Güner, 1990: 5). Ġnsanlar ilk çağlardan bu yana çeĢitli gereksinimlerini karĢılamak için çaba göstermiĢlerdir. KiĢilerin gereksinimleri, zaman zaman çeĢitlilik gösterirken, üç temel ihtiyaçtan birisi olan giyime duyulan ihtiyaç değiĢmemektedir. Ġnsanlık tarihi kadar eski olan giyim, ilk olarak vücudu tabiatın etkilerinden korumak ve insanın utanma duygularını gidermek, örtünmek amacıyla ortaya çıkmıĢ, çağın ilerlemesi ile birlikte giyim çeĢitli aĢamalardan geçmiĢtir. Bedeni korumasının yanı sıra insanın ruhsal yönden ihtiyacını gidermesi ve süslenme gereksinimini giderebilmesi amacıyla göze hitap eden bir sanat dalı haline gelmiĢtir (Pamuk, 2002: 9).
Ġnsanlığın geliĢmesi, giyimi de etkilemiĢ zamanla kiĢinin yaptığı iĢe uygun Ģekilleri ortaya çıkmıĢ, aynı zamanda toplumsal bir nitelik kazanan giyim, kiĢilerin sosyal statülerine göre farklılık göstermiĢtir. Böylece giyim insanların toplumsal durumlarını sembolize eder duruma gelmiĢtir (KomĢuoğlu, Ġmer, Seçkinöz vd, 1986: 1).
Kültür, insanın toplum halinde, toplumun bir üyesiyken öğrendiği yaptığı her Ģeyi kapsar (davranıĢları, sanatları, inanç ve düĢünceleri vb.). Bu özelliklerinden dolayı giyinme, biraz da toplumsal kalıtlara bağlıdır. Bilindiği gibi, toplumsal kalıtlar toplumlar sürekli bir biçimde değiĢip yenilenirken onlarla birlikte geliĢirler ve eski ile yeniyi yerine alan bir karıĢım oluĢtururlar (Sever, 1988: 11).
ÇeĢitli toplumlar, kendi özelliklerini kapsayan benzersiz (orijinal) modalarını ve tekstillerini ortaya çıkarmak ve bunu kabul ettirmek için yarıĢmıĢlar ve bu konuda baĢarılı da olmuĢlardır (Sever, 1988: 11).
Ortaçağın giyim bakımından tarih devirleri arasında ayrı bir yeri vardır. Bu devirde giyim fizyolojik gereksinimleri karĢılayan korunma aracı olmaktan çıkmıĢ, güzellik tamamlayan süslenme özelliği kazanmıĢtır. 16. ve 17. yüzyıl elbiselerinin renkli ve değerli taĢlarla iĢlendiği, erkeklerin bacaklarını saran dar pantolon ve uzun çorap giydikleri, 17. yüzyılın ikinci yarısında erkeklerde yakalı gömleklerin yerini dantelli kravatlarla kullanılan kıyafetlerin yer aldığı, kadın elbiselerinin ön kısımlarının dantellerle süslendiği görülmektedir (Bayraktar, 1993: 1-2).
Giyim günümüze kadar birçok evreden geçmiĢtir. Önceleri sadece erkek giysisi olarak kullanılan pantolon artık kadınlar için vazgeçilmez bir giysi olmuĢtur (Pamuk, 2002: 13).
13
Erkekler bugünkü pantolon Ģeklini 17. yüzyıl sonlarında, kadınlar vücutlarını ince gösteren korseyi 20. yüzyıl baĢlarında kullanmaya baĢlamıĢlardır. I. Dünya SavaĢı‟ndan sonra sinemanın geliĢmesi ve her tarafa hızlı yayılmasıyla kadın giysileri etkilenmiĢ, dünyanın her yanındaki kadınların sinema yıldızları gibi giyinme hevesine kapıldıkları görülmüĢtür (Bayraktar, 1993: 1-2).
Ülkemizde de zaman zaman Avrupa‟nın etkisinde kalan giyim, Cumhuriyetin ilanı ve kıyafet devrimi ile çeĢitlilik kazanmıĢ ve Avrupa modası yurdumuzda hızla yayılmıĢtır. Türk kadını da moda akımları içinde yerini almıĢ, yaratıcılıkta kendini göstermiĢtir (Bayraktar, 1993: 1-2). Ġnsan hayatında önemli bir yer oluĢturan giyim, bir meslek dalıyken günümüzde büyük bir sektör haline gelmiĢtir (Pamuk, 2002: 13).
19. yüzyılın sonlarına doğru, giysiler giderek ucuzlamıĢ ve böylece alt sınıflar için daha kolay eriĢilir hale gelmiĢtir. GeniĢ kitlelere ulaĢan ilk tüketim malı olarak giysiler, hem zenginler hem de fakirler için zaman zaman düĢkünlük nesnesi olmuĢtur. Bu yüzyılda iĢçi sınıfının genç, çalıĢan kadınları maaĢlarını modaya uygun giyim eĢyalarına harcamıĢlardır. Orta ve üst sınıftan kadınlar, aile gelirlerinin büyük bölümünü giyime ayırmıĢlardır (Crane, 2003: 15).
Giyim, cinsiyet ve toplumsal sınıf kadar dini, mesleği ve bölgesel biçimi de genellikle yansıtmaktadır. Bütün mesleklerin kendine özgü bir kıyafeti bulunmaktadır (Crane, 2003: 14). Bireylerin hoĢ görünme, farklılık arama gibi uğraĢları, “iyi giyim” deyimini ortaya çıkarmıĢtır. Ġyi giyim, giyinen kiĢinin fiziksel yapısına, yaĢayıĢına, kiĢiliğine, giyinme amacına ve ortamına, sağlık koĢullarına uyan, ekonomiklik, estetiklik ve rahatlık gibi faktörleri bir arada taĢıyan giyime denilmektedir (Ağaç, Çeğindir, 2006: 2). Doğru giyim olarak ifade edilen giysi tercihi öncelikle, bulunulan ortama uygun, doğru giyinmiĢ olmayı gerektirir. Bireyler ilk olarak ortama uygun kıyafet ve renk tercihinde bulunmalıdırlar (Ġbicioğlu, Cerit, Çiftçi, 2008: 60). KiĢiler arasında sözsüz haberleĢmeyi sağlayarak farklı mesajlar vermesinin yanı sıra bireyin; milliyetini, sosyal konumunu, cinsiyetini ve mesleğini sergiler. KumaĢ deseni, formu, tekstürü ve rengi ile de; bireyin ruh halini ve duygu dün yasını yansıtır (BaĢer, 1985: 12).
Cinsiyetin ve sosyal statünün en belirgin özelliklerinden biri olan ve bu nedenle sembolik sınırların yıkılması veya korunmasında etkili olan giyim, toplumsal yapılardaki konumlarının çeĢitli dönemlerde algılanma biçimlerini ve statü çerçevesinin nasıl belirlendiğini göstermektedir. GeçmiĢ yüzyıllarda kamusal alanda kimliği ifade eden
14
baĢlıca araç giyim olmuĢtur. Avrupa‟da ve ABD‟de kimliğin meslek, bölgesellik, din ve toplumsal sınıf gibi birçok farklı boyutu, dönemin koĢullarına uygun bir biçimde giyimle ifade edilmiĢtir (Crane, 2003: 11-12).
2.1.2. Kullanım Amaçlarına Göre Giysiler
1. Zorunlu giysiler, 2. Sembolik giysiler,
3. Günlük giysiler, olarak gruplanabilir.
2.1.2.1. Zorunlu Giysiler
Bir aktivite sırasında giyilmesi mecburi olan kıyafetleri ifade eder. Zorunlu giysiler üçe ayrılır.
1. Sportif giysiler, 2. Özel giysiler,
3. Koruyucu giysiler (Süer, 1992: 28).
a. Sportif Giysiler: Spor aktiviteler esnasında giyilen spor dalının özelliğine göre
değiĢiklik gösteren kıyafetlerdir. Devamlı hareketli olan bir sporcunun hareket serbestliğinin sağlanması kıyafette olması gereken en önemli özelliktir. Örneğin, basketbol oynarken kıyafetlerin kol ve omuzları kasarak hareketi kısıtlaması veya uzun paçalı ve geniĢ bir pantolonla bisiklet pedallarını çevirmeye çalıĢmak gibi (Sezgin, 1980: 28).
b. Özel Giysiler: Yönetmelikler ve kurumlar tarafından zorunlu olan giysilerdir.
Askerlerin hosteslerin, doktorların ve öğrencilerin vb. giysilerdir. Bu giysilerin en önemli özelliği çalıĢma esnasında giyilerek görsel iĢlevinin yanı sıra, insan bedenine çalıĢma ortamında destek olması özelliğidir. Giyilen ortama göre giysinin kumaĢ, biçim ve renk tercihi değiĢiklik gösterir. Örneğin; kamuflaj amaçlı seçilen doğaya özel desen ve renklerde yapılmıĢ askeri giysiler gibi (Ada, 2010: 9).
c. Koruyucu Giysiler: Koruyucu olan giysiler bireyin olumsuz çevre koĢullarına, yararlı
olmayan maddelere maruz bırakılma riskini önleyebilmek, var olan riskten korunmayı sağlamak ya da riski azaltabilmek amacıyla kullanılırlar. Riskli iĢ ortamlarında çalıĢmak zorunda olan itfaiyeciler, tıbbi personeller, ağır sanayi iĢçileri ve güvenlik personelleri gibi kiĢilerin olumsuz dıĢ etkenlerden korunması için oluĢturulan giysilere denilmektedir
15
(Turkan, 2001: 2). Koruyucu giysiler için uyarıcı renk önemli bir faktördür. ĠĢçilerin iĢ sırasındaki giydiği kıyafetlerde uyarıcılığından dolayı sarı rengi tercih etmeleri gibi (Süer, 1992: 29).
2.1.2.2. Sembolik Giysiler
Toplumların gelenekleri ile yönlenmiĢ giysiler, zamanla sembolleĢerek ait olduğu toplumu simgelemektedir. Sembolik giysiler, toplumun kültür özelliklerini bir sonraki nesile aktaran; kimi zaman sinemada kimi zaman tiyatroda kostümleĢmiĢ, kimi zaman da halk danslarında folklorik giysiler Ģeklinde karĢımıza çıkmaktadır (Ada, 2010: 10).
2.1.2.3. Günlük Giysiler
Günlük yaĢamda kullanılan ve zorunluluk sonucu standart biçim kaygısı duyulmadan giyilen kıyafetlerdir. Toplumu en iyi yansıtan giysiler günlük giysilerdir. Ülkelerin iklimine, sosyo-ekonomik yapısına ve coğrafyasına göre farklılıklar göstermektedir (Süer, 1992: 29).
2.2. Hazır Giyimin Tanımı
Giysi üretimi ilk olarak moda evlerinde ısmarlama dikim olarak baĢlamıĢtır. 1960‟lı yılların bitimine kadar terzilik biçiminde olan giysinin üretilmesi iĢlemi, yine bu yıllarda ilerleyen teknoloji ile değiĢikliğe uğrayarak atölyeler oluĢmaya baĢlamıĢtır. 1970‟li yılların sonunda ise giysi üretimi artan ihtiyacı karĢılamak amacı ile yeni tekniklerin uygulanması sonucu seri üretime dönüĢmüĢ ve her iĢçiye bir iĢlem yaptırılmaya baĢlanmıĢtır. Böylece hazır giyim üretimi hızlanmıĢtır (Pamuk, 2002: 15).
Hazır giyim, bir modelden çeĢitli bedenlerde ve standart ölçülerde, fazla sayıda seri bir Ģekilde hazırlanan giysilerdir (Çakar, KiĢoğlu, Bayraktar, 2003: 140). Tekstil ve konfeksiyon sektörü ürün çeĢidi bol olan bir sektördür. Bu nedenle karmaĢık bir ürünler topluluğuna sahiptir. Sektör genel olarak tekstil ve hazır giyim olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Ġplik yapmaya uygun liflerden yapılmıĢ ipliklerle dokunarak veya örülerek terbiye iĢlemlerinden geçtikten sonra giysi ve diğer amaçlar için kullanıma hazır hale getirilen ürünlerin üretim iĢlemi tekstil, her türlü erkek, kadın, çocuk dıĢ ve iç giyim eĢyaları ise hazır giyim sektörünün kapsamına girmektedir (Ġsmail, 2006: 9).
16
Hazır giyim konfeksiyonun bir bölümüdür. Konfeksiyon (conficere) bitirme anlamına gelen Fransızcadan gelmiĢ bir kelimedir. Bir toplumda hazır giyim arzusu ve zevki, o toplumun kültürel ve ekonomik kalkınması ile doğru orantılıdır (Lokmanoğlu, 1994: 2). Hazır giyim; ölçüye göre üretilmek yerine standart bedenlerde satılan tasarımlardır. Fransızca “Haute Couture” incelikli dikiĢ anlamına gelir ve kiĢiye özel modanın tasarımını ifade eder (Ambrose, Harris, 2012: 129). Ġstatistiksel veriler sonucu elde edilen ortalama ölçüler esas alınarak farklı beden ve renklerde seri halde üretilen ve alıcının ölçülerine göre satılan giyim ürünlerinin tamamı olarak nitelendirildiği gibi (Vural, Çoruh, 2003: 23) belirli ölçülere göre seri halde yapılan ve alıcını ölçülerine göre satılan, gerektiğinde birkaç küçük rötuĢla müĢterinin bedenine uydurulabilinen giysidir Ģeklinde de tanımlanmaktadır (Bayraktar, 1993: 5).
Bir baĢka ifadeyle hazır giyim; belirlenen bir modelden çeĢitli bedenlerde ve standart ölçülerde birden fazla seri biçimde hazırlanan kıyafetler biçiminde tanımlanmaktadır (Çivitçi, 2004: 266).
Ġnsanlar eski çağlarda giyim ihtiyaçlarını hayvan derilerinden, daha sonra da hayvan yünlerini örerek giderdiler. Sonraki çağlarda bu bir meslek halini alarak ölçüye göre tek tek ısmarlama olarak dikilmeye baĢlandı (Lokmanoğlu, 1994: 1). Hazır giyim sanayi, insanların giysi ihtiyaçlarını seri üretimle karĢılayan, günümüzün provaya zaman ayıramayacak kadar çoğu uğraĢısı olan insanı için kolay ve ucuz giyim elde etme olanağı sağlayan bir sanayi dalıdır (Bayraktar, 1993: 5). Çağımızın artan nüfusu karĢısında el emeğinin yetersiz olması neticesinde; ısmarlama giyim ve terzilik sanatı da yavaĢ yavaĢ ölerek yerini hazır giyime bıraktı (Lokmanoğlu, 1994: 1). Avrupa Topluluğu‟na Ankara AntlaĢması ile yedek üye olarak katılmamızla birlikte hazır giyim sektörü uyanıĢa geçip hız kazanmıĢtır (Üstün, 1996: 473).
Çağımızda gittikçe artan bir hızla geliĢen teknoloji, üretimi ve kaliteyi arttırmaktadır. Hazır giyim; teknolojiden büyük ölçüde etkilenen ve geliĢip yaygınlaĢan sanayi dallarından biridir (Bayraktar, 1993: 5).
Moda akımını üzerinde taĢıyan hazır giyim kısmen uygun ve kolay bir giyim biçimidir. Bireyin ne ölçüde kumaĢ alacağı kıyafette ne tür bir model seçeceği, ne kadara ve kime diktireceği sorununu çözmüĢ, deneme, beğenme ve aynı zamanda giyim zevki ve konforunu sağlamıĢtır (Sezer, Bilgin, Kayaoğlu, 2003: 2).
