Giyim Sektöründe Kişiye Özel Kitlesel Üretim Biçimleri

Pine (1993) eserinde kişiye özel kitlesel üretimi tanımlarken, giyim sektöründeki kişiselleştirmenin önemli bir fark yaratacağını belirtmiş, bunun sebebi olarak da, bireyler arasındaki beden değişimlerinin belli bir düzen dahilinde olmamasını göstermiştir (aktaran Vuruşkan, 2010, s.11). Pine’ın (1993) giyimde kişiselleştirmenin önemini doğrudan toplumdaki beden ölçülerindeki farklara dayandırmasının temel sebebi, “bir çok araştırmaya konu olan mevcut ölçü sistemlerinin halen giyim tüketicilerini ve tedarikçileri tam anlamıyla memnun etmemesinden” (Labat ve Goldsberry’den aktaran McCulloch, Paal, & Ashdown 1998, s.492) kaynaklanmaktadır.

Tüketiciler standart ölçülere göre üretilmiş hazırgiyim ürünleri arasından genellikle kendilerine tam olarak uyan giysiyi bulmak için bir çok ürün denemek zorunda kalarak zahmet çekmektedir. Uyum giyim endüstrisinde müşteri memnuniyeti ve giyim kalitesinde ana unsur olarak kabul edilmektedir. Bir araştırmaya göre (Alexander, Cornell, & Presley, 2005, s.60) genç tüketicilerin %54’ünün hazırgiyim ürünlerinden uyum noktasında memnun olmadıkları, başka bir araştırmada da (Kurt Salmon Associates, 2000) benzer şekilde kadınların yaklaşık %50’sinin ve erkeklerin %62’sinin uyum noktasında sorunlar yaşadığı tespit edilmiştir.

Bazı araştırmalarda da tüketicilerin kişiselleştirmede model ve tasarıma ilgi duydukları belirlenmiştir. Örneğin İzmir’de yapılan bir araştırmada (Atrek & Bayraktaroğlu, 2008, s.273) tüketicilerin hazırgiyim ürünlerinde istedikleri modeli bulamadıkları tespit edilmiş, yine bir başka araştırmada (Vuruşkan, 2010, s. 105) üniversite öğrencilerinin denim pantolon, tişört, gömlek gibi bir çok üründe tasarım özelliklerinin kişiselleştirmesini istedikleri ortaya çıkmıştır.

Bir çok kaynakta giysilerin kişiselleştirmesinde bedene uyum ve tasarımdan bahsedildiği görülmektedir (Ives & Picoli’den aktaran Li vd., 2012, s.519). Yine ülkemizde bu alanda sayılı araştırmalardan biri olan Vuruşkan’ın (2010) araştırmasında da giyim sektöründe kişiselleştirme kavramını iki açıdan ele alınmaktadır. Bunlar (s.2);

1. Tasarım kişiselleştirmesi 2. Ölçüye uygun kişiselleştirme

Bu araştırma kapsamında “tasarım kişiselleştirmesi” “kişiye özel tasarım”, “ölçüye uygun kişiselleştirme” ise, “kişiye özel ölçülendirme” olarak ele alınmıştır. Giyim

sektöründekişiselleştirme şekilleri aşağıdaki başlıklar altında detaylı olarak açıklanmaktadır.

2.2.2.1. Kişiye Özel Tasarım

Bir giysinin siluet, model, doku, aksesuar, renk ve baskı gibi görsel detayları tasarım özelliklerini oluşturmaktadır. Terziler veya modacılar üretim yaparken genellikle bu görsel detaylar konusunda müşterilerine seçenek sunarak giysilerin tasarım özelliklerinin kişiselleştirilmesine imkan tanımaktadır.

Modern anlamda kitlesel üretilen kişiye özel giysilerde tasarım kişiselleştirmesi genellikle müşterilere internet ortamında sunulan bir platform aracılığıyla sağlanmaktadır. Bu ortamlarda katalog halinde verilen model alternatiflerinden oluşturulan farklı kombinasyonlarla müşteriler kendi tasarımlarını oluşturabilmektedir.

Kişiye özel desen ve baskı tasarımları; bu alanda gelişmiş işleme ve nakış, dijital baskı, lazer ve taşlama teknolojileri gibi yeniliklerle sağlanmaktadır.

Diğer yandan Stoll ve Shima Seiki gibi firmaların örme teknolojisinde sağladığı yenilikler ile artık konfeksiyona minimum ihtiyaç duyacak şekilde farklı alternatifli giysiler hazır olarak üretilebilmektedir (Vuruşkan, 2010, s.20).

Kişiye özel tasarım sadece müşterinin keyfi istekleriyle değil anatomisine de uygun gerçekleştirilmelidir. Çünkü;

Modaya uygun güzel renkli ve iyi dikilmiş bir giysinin herkese yakışması mümkün değildir. Vücutlar çeşitli özelliklerde olduğundan her renk ve modelin duruşu kişilerde farklılık arz edecektir. Bazı renkler ve bazı desenler şişman, kısa gösterirken bazıları da zayıf ve uzun göstermektedir. Örneğin; … Ortadaki çizgiler geniş kadınları daha enli gösterir. Çünkü göz, modelin bedeni ile elbisenin hacmini karşılaştıracaktır (Feldom’dan aktaran Çivitci, Ertürk, Varol, Kanışkan, & Kipoz, 2012, s.17).

Ismarlama terziler, moda tasarımcıları ve onların işlerini yürüten terziler vücut formunun kusurlarını göz yanılmaları ve çeşitli teknik hileler ile örtebilmekte veya vücut formunu olduğundan güzel gösterebilmektedir. Görüntüdeki bu hilelerin sağlanması için; vatkalar,

dikişler, dolgular, pensler ve bir parça farklı kumaş gibi detaylarla insan vücudundaki oranların algılanması değiştirilmektedir. Dahası farklı dokular ve tasarımlarla görenleri yanıltan daha yapılı veya daha yumuşak bir vücut formu sağlanabilmektedir. (Almond, 2011, s.78)

Şekil 2.1’de sırasıyla kalçası geniş (armut tip) ve karnı geniş (elma tip) iki kadının üzerinde ikişer farklı kot pantolon modeli görülmektedir. Her iki örnekte de renk, doku, kesim ve bel yüksekliği gibi model detaylarının kişi anatomilerine uygun tasarlandığında ortaya çıkan olumlu sonuçlar, tasarımın etkisini anlatmak bakımından dikkat çekicidir. Dolayısıyla kişiye özel tasarım sağlanırken müşterinin isteklerinin bir adım ötesine geçerek giysinin müşteriyi güzel göstermesi amaçlanıyorsa; kişiye özel kitlesel üretim iş modelinde uzman kişiler veya sistemler kullanılarak müşteriye danışmanlık sağlanmalıdır.

Şekil 2.1. Vücut tipine göre kot pantolon tasarımı. “Vücut tipine göre jean seçimi”, 2012, http://www.annekaz.com/vucut-tipine-gore-jean-secimi.html sayfasından erişilmiştir.

Giysinin güzel göstermesi söz konusu olduğunda kaçınılmaz bir şekilde uyum kavramı devreye girmektedir. Sonuç olarak giyimde tam bir kişiselleştirme uygulaması için kişiye özel tasarım ile birlikte kişiye özel ölçülendirme de sağlanması gerekir.

2.2.2.2. Kişiye Özel Ölçülendirme

İyi görünüm ve rahatlığı sağlamayı amaçlayan giysi tasarım ve üreticilerinin temel amacı giysinin vücuda uygunluğunu sağlamaktır (Vinue, Leon, Alemany, & Ayole, 2014, s.22). Uyum kişiselleştirmede en kritik faktör olup, öncelikle giysinin müşterinin vücut ölçülerine göre oluşturulmasıyla sağlanmaktadır (Li vd., 2012, s.519).

Şekil 2.2. Beden ölçüsü uyumsuz bir giysi. “What's the difference between ordering my Whirling Turban dress custom-fit and choosing a dress in the Bombshell Boutique?”, 2014, http://www.whirlingturban.com/fit-custom-vs-ready-to-wear.html sayfasından erişilmiştir.

Vücut ölçülerine uymayan bir giysi vücudu olduğundan kusurlu göstermektedir. Örneğin; Şekil 2.2’de resmin tamamını görmeden kişinin ne kadar şişman ya da zayıf olduğu hakkında bir fikir edinmek zordur. Ancak gömlek düğmelerinin çekmesinden, kırışık ve katlanmış bölgelerden dolayı bu kişinin şişman ve kusurlu bir vücuda sahip olduğu hissi uyanmaktadır. Halbuki bu kişinin çocuk gömleği giymiş düzgün ve atletik yapıya sahip biri olması bile mümkündür (What's the difference between ordering my Whirling Turban dress custom-fit and choosing a dress in the Bombshell Boutique?, 2014).

Şekil 2.3. Kol boyu uyumsuz bir blazer ceketinin uygun hale getirilmesi ile ortaya çıkan

değişim. “Wardrobe from scratch, Part 3: Basic guide to proper fit”, 2013,

http://www.puttingmetogether.com/2013/02/wardrobe-from-scratch-part-3-basic.html

sayfasından erişilmiştir.

Diğer yandan ölçüye uygunluk, şıklığı etkileyen önemli bir faktördür. Şekil 2.3’te solda kolları uzun gelen bir blazer ceket giymiş kadın, başkasının ceketini giymiş gibi

görünmektedir. Sağda ise aynı ceketin, kolları kişiye uygun olarak kısaltıldıktan sonra, daha şık bir form kazandığı görülmektedir.

Kişiye özel kitlesel üretilmiş giysilerin kişilerin vücut ölçülerine uygun olarak üretilmesi İngilizce’de “made-to-measure” (MTM) olarak adlandırılmaktadır (Vuruşkan, 2010, s.13). Made-to-measure bazı kaynaklarda ısmarlama olarak çevrilse de ısmarlama terzilik kavramı kitlesel üretimi kapsamadığından made-to-measure bu terimle tam bir karşılık bulamamaktadır. Made-to-measure bu araştırmada “kişiye özel ölçülendirme” olarak kullanılmıştır.

Kişiye özel ölçülendirme temel ölçülerde bir model kalıp kullanılarak terzi işi giysilerin kitlesel üretimini ifade etmektedir. Kişiye özel ölçülendirilmiş giysi, kişinin ölçülerinde düzenlenmiş bir kalıp ile dikildiğinden, ortalama ölçülerde standart kalıpla üretilmiş hazırgiyim ürünlerine göre vücuda daha uyumlu olması beklenir (Made to measure, 2014). Kişiye özel kitlesel üretilen giysiler, ısmarlama giyim ile hazırgiyimin arasında gri bir alanda yer almaktadır (Benson’dan aktaran Made to measure, 2014). Ismarlama terziler ve modacılar geleneksel olarak kişiye özel ölçülendirmeyi müşteri üzerinde provalı olarak gerçekleştirirken, terziler kalıpları genellikle provasız olarak farkı tekniklerle kişiye özel hale dönüştürerek ölçülendirme sağlamaktadır.

3B tarayıcıların gelişmesi ve sanal ölçülendirme alanındaki teknolojik gelişmeler kitlesel manada kişiye özel ölçülendirmeyi gündeme getirmiş, daha geniş kitlelere hitab eden kitlesel terziliği ortaya çıkarmıştır. Hatta bu terziler ısmarlama giyim üreticileri ve modacılar gibi lüks ve mistik tasarımlar da yapmaya başlamıştır (Almond, 2011, s.87). Kitlesel üretimle kişiselleştirilmiş giysilerin üretiminde kişiye özel ölçülendirme metotları ve teknolojileri ile sağlanmaktadır. Ancak kişiye özel ölçülendirme teknolojilerine geçmeden önce bu noktaya gelene kadar geçen giyim üretim sürecini incelemekte fayda vardır.