Geminin Bakım ve Tamiratını Yapmak Borcu

Gemilerin kira süresi boyunca bakımının kim tarafından sağlanacağı da önemli konudur. Adi kiralarda Türk kanun koyucusu yukarıda belirtildiği gibi TBK m. 301`le kiralananı sözleşme süresince kullanıma elverişli halde bulundurma yükümlülüğünü kiraya verenin üzerine bırakmıştır. Ancak buna rağmen TBK m. 317`de küçük sayılabilecek bakım ve temizlik giderleri261 _{kiracıya aittir.}

260 _{Bkz. A/S Awilco v Fulvia SpA di Navigazione (The Chikuma) [1981] 1 All ER 652 at 657.} 261 _{YAVUZ, s. 259.}

82 Gemilerin kiralanması bakımından ise TTK tüm bakım ve tamiratların m. 1124, f. 3`le kiracıya bırakmaktadır: “Geminin bakımı ve birinci fıkra kapsamına girmeyen

tamirleri262 ile parçalarının değiştirilmesi ve işletilmesinden doğan giderler, kiracıya

aittir”. Gerçekten mantıklı olan budur. Zira, söz konusu bakım ve tamire ihtiyaç kiralananın kullanımından ortaya çıkmaktadır ve bunun masrafları bir kullanıcı olarak kiracının üzerine düşmelidir. Kiraya veren ise sadece kendi kusuru sebebi ile kiralananın sonradan ayıplı hale gelmesi halinde gereken tamirin giderlerini karşılamakla yükümlüdür. Ancak hemen belirtmek gerekir ki, TTK m. 1129, f. 1, c. 2`de denildiği gibi kiracı, gemide ve tesisatında, normal bir kullanım tarzı sonucu meydana gelen eksiklik, değişiklik veya aşınmadan sorumlu değildir. Bu kural çıplak

gemi kira sözleşmeleri açısından genel olarak kabul görmüştür263_.

Ayrıca TBK m. 316, f. 1`le göre kiracının, kiralananı, sözleşmeye uygun olarak özenle kullanmakla yükümlülüğü vardır. Yani çalışma konusu açısından kiracı geminin tek bakım ve tamiratını yapmakla değil, bundan önce onu özenle kullanmakla yükümlüdür. “Özenle kullanmak” kavramı geminin alışılmış, olağan kullanımı dışında onun özünü etkileyecek veya ona zarar verecek tavırlarda bulunmadan kullanmak

şeklinde yorumlanabilir264_{. Örneğin, ucuz olan kalitesiz yakıt kullanılması geminin}

makinelerini kötü yönde etkileyebilir ki bu da gemini özenle kullanılmadığını göstermektedir. Aslında geminin bakımının ve tamiratının yapılması da bir nevi gemiyi özenle kullanma yükümlülüğünden kaynaklanmaktadır. Örneğin kiracının gemiyi sözleşmede belirtilen zamanda kuru havuza alarak su altında kalan kısmını temizlemesi ve boyaması bir bakım faaliyeti sayılmakla birlikte öte yanda, gemiyi özenle kullanma yükümlülüğüne uyuması anlamına gelmektedir.

TBK m. 316, f. 2`nin son cümlesi uyarınca kiracının, gemiyi, sözleşmeye uygun olarak özenle kullanmak yükümlülüğüne aykırı davranması durumunda gemi maliki, kiracıya, önceden bir ihtarda bulunmaksızın, yazılı bir bildirimle çıplak gemi kira

262 _{Maddenin 1. fıkrasında “geminin ayıplarından doğan tamirler ile bu yüzden değiştirilen}

parçaların giderleri”nden bahsedilmektedir.

263 _{PAGONİS, s. 134.} 264 _{YAVUZ, s. 254.}

83 sözleşmesini hemen feshedebilir. Yani yukarıda verilen örneklerde kiracı kötü kalitede yakıt kullanırsa veya sözleşmede belirtilen zamanda gemiyi kuru havuza almazsa gemi maliki anında etkili olan bir ihtarla sözleşmeyi feshedebilir.

Barecon 2001 m. 10 (a)(i)`de 1124, f. 3 hükmüne benzer bir düzenleme yer almaktadır. Buna göre, “Kiracılar, gemiyi, onun makine düzenini, kazanlarını, donanımını ve yedek parçalarını, iyi ticari bakım uygulaması gereğince, iyi tamir olunmuş şekilde ve etkin operasyon kuşullarında muhafaza edecekler ve m. 14 (i)`de aksi öngörülmediği sürece kendi hesaplarına geminin klasını 10. Kutuda belirtilen Klas Kuruluşu ile her zaman güncel tutacaklar ve diğer tüm sertifikaların her zaman için geçerli olmasını sağlayacaklardır”. Bu düzenleme de sözleşme şartı niteliğindedir, zira Barecon 2001, m. 28 (a)(iii)`e göre m. 10 (a)(i) anlamında gemide yapılması gereken bakım ve tamiratlar konusunda gemi sahiplerinin yazılı taleplerine kiracılar pratik açıdan mümkün olacak en kısa zamanda olumlu karşılık vermezlerse, yani tamiratı yapmazlarsa, gemi sahipleri gemiyi hizmetten çekmek ve sözleşmeyi feshetmek hakkına sahip olacaklardır.

Barecon 2001 m. 19`da yer alan, 596-598. satırlarda ise gemide tüm kurtarma faaliyetinden ortaya çıkacak hasarların tamirat masraflarının kiracılar tarafından karşılanacağı belirtilmektedir. Ancak sözleşmenin iptal klozunda yer almadığından bu borcun ihlali gemi sahibine sözleşmeyi feshetmek yetkisi tanımaz.

b) Borda Teçhizatının Kullanımı

Barecon 2001, m. 10 (f)`nin ilk cümlesi ile kiracılara geminin teslimi ile onun bordasında bulunan araç gereç, ekipman ve donanımının kullanımının da verileceği öngörülmektedir. Ancak geminin iadesinde bu parçaların veya bunların eşdeğerlerinin teslimde olduğu gibi iyi durumda olması gerekmektedir. TTK m. 1125, f. 2`de de geminin bordasında bulunan her türlü malzeme ve teçhizatın kiracı tarafından kullanımına “sözleşmenin bitiminde aynı nitelik ve nicelikte teslim etmek şartıyla” izin verilmektedir. Barecon 2001, m. 10(f)`in 263`satrında normal bir kullanım sonucu ortaya çıkan eksikliklerin onarımının (ordinary wear and tear) söz konusu düzenleme haricinde tutulduğu belirtilmektedir.

84 Kiracının geminin bordasında bulunun parçalarda oluşan kusurları tamir etmesi ile birlikte bu tamirin kalitesi de önem arzetmektedir. Barecon 2001, m. 10(f)`de 266- 271. sıralarda, hasar görmüş, yıpranmış veya kaybolmuş parçaların ve ekipmanların tamirat ve yenilenmesinin geminin değerini azaltmayacak şekilde yapılması gerektiği vurgulanmaktadır. Yine burada önemli olan geminin, malikine iadesi zamanı araç gereç, ekipman ve donanımının geminin tesliminde olduğu gibi olmasıdır. “Ekipmanların tamirat ve yenilenmesinin geminin değerini azaltmayacak şekilde yapılması” kuralının geminin Sözleşme`nin 10 (a)(i) maddesindeki geminin makine düzeninin, kazanlarının, donanım ve yedek parçalarının tamiratı için de geçerli olduğu söylenebilir.

c) Ek Donanım Teçhizatı

Barecon 2001`in 271-274. satırlarda Sözleşme süresinin sonunda gemi malikinin talebi durumunda kaldırması şartı ile kiracıya, masrafı ve riski kendisine ait olmak üzere gemiye ek ekipmanlar teçhiz etmesine izin vermektedir. Geminin bordasına eklenen bu parçalar için gemi malikinden izin alınmasına gerek duyulmadığı halde, yapısal değişiklikler için farklı bir durum söz konusudur. Bunun için kural olarak gemi

malikinin onayı gerekmektedir265. Barecon 2001 m. 10(e) de kiracının, gemi malikinin

ön onayını almadan gemide yapısal değişiklikler yapmasına veya geminin makine düzeni, kazanları, donanımı veya yedek parçalarında değişiklik yapmasına izin

vermemektedir266. Gemi malikinin ön onayı ile herhangi bir değişiklik yapılır ise

sözleşmenin bitişinde gemi malikinin talebi ile gemi, eski haline getirilecektir. Gemi maliki, bu tür değişikliklere ön onayı, geminin eski haline getirilmesinin sözleşmenin

bitişine kadar yapılması şartına bağlayabilir267_{. Bu şart sözleşmenin bitişinden sonra}

gemi malikinin zaman kaybetmesinin önlenilmesi açısından önemlidir.

265 _{PAGONİS, s. 134.}

266 _{Barecon 2001 m. 10 (a)(ii) anlamında yapısal değişiklikler yeni klass kuruluşunun talepleri veya}

zorunlu mevzuat nedeniyle geminin sonraki faaliyetinin devam etmesi açısından önemliyse gemi malikinin ön onayına gerek yoktur.

85 d) Kuru Havuza Alınma

Barecon 2001`de yer alan bir diğer bakım türü geminin periyodik olarak kuru havuza alınmasıdır. Sözleşmenin 10(g) maddesine göre “Kiracılar gereken her durumda, ancak 19. Kutuda gösterilen süreçten geç olmayarak veya 19. Kutu boş bırakılmışsa geminin tesliminden sonraki her altmış (60) takvim ayında veya Klas kuruluşunun veya bayrak devletinin talep ettiği sürelerde gemiyi kuru havuza alacaklar ve su altında kalan kısımlarını temizleyecek ve boyayacaklar”. Sözleşme hükümde belli süreler yer almasına rağmen “gereken her durumda” ifadesi kullanılmıştır. Bu ifadeden yukarıda belirtilen m. 10(a)(i)`nin ikinci cümlesinde belirtilen “iyi ticari bakım uygulaması gereğince, iyi tamir olunmuş şekilde ve etkin operasyon kuşullarında muhafaza etmek ... geminin klasını her zaman güncel tutmak ve diğer tüm sertifikaların her zaman için geçerli olmasını sağlamak” üzere gerekli olan her durum

anlaşılmalıdır268_{. Yani kiracı, m. 10(a)(i)`nin ikinci cümlesinde belirtilen şartları}

sağlamak için, ihtiyaç olduğunda, gemiyi kuru havuza almakla sorumludur.