Gemi Kaptanları için Davranış Tarzları ve Değerler.

Dünya denizcilik camiasında denizcilik mesleğinin değerlerinin korunabilmesi maksadıyla çeşitli çalışılmalar yapılmıştır (Gürdeniz, 1999, Pozolotin, 2004, Nautical Institute, 2005). Bu çalışmalar denizcilerin davranış ve hareket tarzlarının nasıl olması gerektiği şeklindeki tavsiyelerden oluşmaktadır. Oluşturulan davranış kurallarının (code of behaviour), hareket tarzlarının (code of conduct) ve etik kodlarının (code of ethics) hedefinde örnek bir model oluşturma amacı vardır (Nas 2005b).

Çizilen modellere en iyi örneklerden biri Kaptan Pozolotin (2004) tarafından geliştirilmiş olan “Kaptanlar için Davranış Kuralları” adı altındaki tavsiyelerdir. Aşağıda kaptanlar için davranış kuralları verilmiştir (Pozolotin, 2004):

• Yanlış olsa bile diğerlerinin düşüncelerine saygılı olun. • Kararlarınızda sorun çıkartıcı değil yapıcı olun.

• Eğer hatalıysanız, hatanızı kabul edin ve adil davranın. • Sabrınız derviş sabrı kadar olsun.

• Astlarınıza üçüncü bir kişi varken uyarıda bulunmayın. • Astlarınızı yanınızda başkaları varken, abartmadan övün.

• Her zaman astlarınıza iş için teşekkür edin. Her pozitif hareket övgü alırken her negatif de cezalandırılmalıdır.

• Kamçı ve zencefilli kek: eskilerin dediği gibi zencefilli kek daha fazla olmalıdır.

• Doğrudan bir şeyler kazandırmasalar dahi eleştirilere ve geliştirici tekliflere açık olun.

• Hayati tehlike durumları hariç astlarınızca yapılabilecek hiçbir şeyi kendiniz yapmayın.

• Astlarınızın kararı ve uygulaması, işi sizin yapmanızdan çok daha asil bir durumdur.

• Astlarınız sizden daha yetenekliyse sakın korkmayın. Bundan gurur duyun.

• Diğer yöntemler başarısız olmadıkça tüm otoritenizi kullanmayın. Gerekiyorsa da sonuna kadar kullanmayın.

• Mürettebatınızın yaptıkları sizin kendi görüşlerinizle radikal olarak farklı olmadıkça hareketlerinde maksimum özgürlük tanıyın. Bu onların sorumluluk bilinci kazanmalarını sağlayacaktır.

• Önemsiz konular üzerinde tartışmayın. Bu önemsiz ayrıntılar işleri karıştırdığı gibi esas konudan da uzaklaştırır.

• Yanlış anlaşılmaları engelleyin. Gerekiyorsa talimatları yazılı verin. • Her zaman doğru ve dakik olun, her zaman “DERLİ TOPLU OLUN”.

Astlarınız sizi örnek alacaklardır. En iyi eğitim metodu uygun model olmaktır.

• En iyi çalışma prensibi, dediğini yapmaktır.

• Asla unutmayın, ruh halinizdeki olumsuzluk veya karamsarlık diğerlerine direkt olarak yansır ve onların hareketlerini de olumsuz yönde etkiler. • Kabalık en sert şekilde cezalandırılmalıdır.

• Lider olma sanatı emir vermekten değil astların inisiyatiflerini kullanmasında yardımcı olmadan geçer.

• Yönetmek önceden görmek demektir.

• Hiçbir zaman sizden öncekileri yargılamayın çünkü bir gün onların yerinde siz olacaksınız.

• Eğer hemen verilmesi gerekmiyorsa son kararınızda aceleci olmayın. (Yazın, başmühendise veya birinci zabite gösterin, ertesi sabaha erteleyin, sabahleyin tekrar kontrol edin)

• Asla unutmayın, öfke, kızgınlık ve gerilim kötü birer danışmandır. Doğru karar verdirtmez.

• Çin atasözünü unutmayın, ne yutulacak kadar tatlı ne de tükürtecek kadar acı olun.

• Astlarınızın isimlerini, aile fertlerini, önem verdiği şeyleri ve yaş günlerini hatırlamaya çalışın ve zamanı geldiğinde sorun, tebrik edin. • Tartışmalı durumlarda kendinizi astlarınızın yerine koyarak, kendi tepki

ve davranışlarınızın neler olabileceğini düşünün.

• Asla unutmayın, gülümseyin, dünya da size gülümseyecektir.

• Asla unutmayın, etrafınızı temizlemezseniz pis kokacaktır. (Çöp kutusunu kulübeden dışarı çıkartmazsanız kulübe pis kokacaktır)

• Asla unutmayın, kendinizi idare edemiyorsanız diğerlerinin üzerinde gözetim yapamazsınız.

Türkiye’de denizcilik mesleğinin değerleri hakkında ulaşılabilen tek yazılı kaynak Gürdeniz (1999)’in Yönetim ve Liderlik ders notlarıdır. Bunun yanında Cerit (2003)’in “Deniz İşletmeciliği Etiği ve Örgütsel Etkiler” konusunda gemi kaptanları üzerinde yaptığı bir çalışması bulunmaktadır. Ayrıca “Mesleksel Değerler ve Etik Eğitimi: Denizcilik Uygulaması” konusunda da çalışmalar bulunmaktadır (Cerit vd, 2005).

Gürdeniz (1999)’in çalışmasındaki ifadeleri, denizcilik mesleğini tanımlarken aynı zamanda denizcilik mesleğinin değerlerini de sıralamaktadır. Bu değerler özellikle lider konumda olan kaptanlar ve denizciler tarafından bilinmesi gereken ve

nesilden nesile aktarılması gereken evrensel ve yaşamsal olgulardır (Nas, 2005b) Aşağıda Türk denizciliğinin değerleri maddeler halinde sıralanmıştır (Gürdeniz, 1999):

• Yaratanımıza yakınlık mesleğidir. • İman ve inanç mesleğidir.

• Sancak gezdirdiği için şeref mesleğidir.

• Kendine güven, kuvvetli şahsiyet ve liderlik mesleğidir.

• Güzel vatanımızın politik ve ekonomik ilerlemesinde harp ve ticaret bahriyesiyle aynı amacı yürüttüklerinden birbiriyle bütünleşme mesleğidir.

• Kamu ve özel deniz kuruluşları ile filomuzu teşkil eden gemilerimizin uyumlu çalışma mesleğidir.

• Çok değişik deniz şartlarında görev yapma zorunluluğu nedeniyle devamlı mücadele mesleğidir.

• Gönülden birlik, beraberlik, sevgi ve saygı mesleğidir. • Yüksek ahlak ve fazilet mesleğidir.

• Her türlü yenilikleri takip ve uygulama mesleğidir.

• Her an kendini yenileme ve geliştirme ile geniş kültür mesleğidir. • Örf adet ve görgü mesleğidir.

• Mertlik, efendilik ve yerine göre tavır mesleğidir. • Nezaket ve centilmenlik mesleğidir.

• Temizlik, intizam ve gönye mesleğidir. • Üstün fedakârlık ve vefa mesleğidir.

• Dış ülkelerde yurdumuzu ve ulusumuzu onurlu olarak temsil etme mesleğidir.

• Can ve mal emniyetiyle ilgili verilen emirlere hayatı pahasına sahip olma mesleğidir.

• Kendine has kutsal özellikleri dolayısıyla tek kelime ile asalet mesleğidir. • Asalet soydan değil, iyi huydan ve temiz ahlaktan gelir.

Denizcilerin davranış ve hareket tarzlarına ait başka bir örnek çalışma ise Nautical Institute tarafından hazırlanan “Denizcilik Mesleği için Hareket Tarzları (A Code of Conduct for Nautical Professionals) veya diğer adıyla “Denizcilik Enstitüsünün Etik Kodları”dır (Nautical Institute Code of Ethics). Yedi bölüm başlığı altında incelenen denizciler için etik kodu, aşağıda sıralanmıştır (Nautical Institute http://www.nautinst.org, erişim 17.04.2005).

Bölüm 1

Hizmet ve Çıkar Çatışması Denizcilik Mesleğini Yapanlar;

• Sorumluluklarını dikkatli ve özenli bir tavır içerisinde dürüstçe yerine getirir.

• Görevlerini deniz hayatını ve kamu (toplumsal) çıkarlarını gözeterek emniyetli ve verimli bir şekilde yerine getirir.

• Gemisini verimli bir şekilde işler halde bakımını sağlar ve yönetir. • Mesleksel görevlerinin gereklerine ters düşen kişisel çıkarlar

sağlamaz.

• Gizli kalması gerekli olan bilgileri güvenli bir şekilde korur.

• Düzenlemelere ve özellikle uluslararası yasal düzenleme ve kodlara uyar.

Bölüm 2

Seyir, Deniz Çevresi ve Emniyetinin Korunması ve Acil Durumlara Müdahale

Denizcilik Mesleğini Yapanlar; • Emniyetli seyreder.

• Çalışma ve yaşam alanlarının emniyeti ve sağlığını temin etmek için tüm makul tedbirleri alır.

• Emniyetli çalışma ve personel emniyeti kurallarının uygulanmasını sağlar.

• Deniz çevresinin kirletici atıklardan korunabilmesi ve atıkların çevreye zarar vermeyecek bir şekilde ortadan kaldırılması için tüm makul tedbirleri alır.

• Acil dururum planlarını hazırlar ve ihtiyaç duyulduğunda tedbirlerin işe yarayacağı konusunda emin olabilmek için uygun talimleri yapar ve sürdürür.

• Acil durumlarda hayat kurtarmanın öncelik taşımasını sağlar. Bölüm 3

Tehlike ve Can Kurtarma Denizcilik Mesleğini Yapanlar;

• Acil ve tehlikeli durumlarda kurallara uygun vardiya tutar ve yardım sağlamak için uygun hareketi yapar.

• Denize adam düşmesi, kişisel yaralanma veya başkalarına yardım gibi konularda can kurtarma araç ve prosedürlerinin düzenli talimini yapar.

Bölüm 4

Denize Elverişlilik

Denizcilik Mesleğini Yapanlar;

• Seferin her aşamasında geminin denize ve yüke elverişli olmasını sağlar.

Bölüm 5

Yüke Özen ve Emniyet

Denizcilik Mesleğini Yapanlar;

• Yükün iyi koşullarda yüklenmesini, taşınmasını ve teslimini sağlamak için gerekli tüm önlemleri alır.

• Gemiyi ekipman parçalarını muhafaza ve korumak için makul olan tüm tedbirleri alır.

• Gemide yasadışı olayların önlenmesini sağlamak amacıyla makul olan tüm tedbirleri alır.

Bölüm 6 Yeterlik

Denizcilik Mesleğini Yapanlar;

• Atanmış oldukları görevleri yerine getirmek için gerekli deneyim, tecrübe ve yetenek yönünden yeterli olmak için tüm tedbirleri alır. • Yetenek ve becerilerin sürdürülebilmesi, güncelleşmesi ve gelişmesi

için makul olan tüm tedbirleri alır.

• Kendilerine verilen görev ve sorumluluklara ilişkin gerekli yeterliklerini teminen astlarını teşvik eder ve eğitimlerini destekler. • Yeni gelişmelere ilişkin güncelliği elde etmek için arayışını sürdürür. • Denizcilikle ilgili çalışmaların en iyi sonuçlarını sağlayabilmek için

diğer meslektaşları ve kişilerle işbirliği yapar. Bölüm 7

Mesleki Gelişme

Denizcilik Mesleğini Yapanlar;

• Her zaman çalışmalarını, denizcilik mesleğinin saygınlığı, ünü ve standartlarının yükseklerde tutulması ve emniyet sağlık ve çevre korunmasına ilişkin konularda kamu yararının korunması doğrultusunda sürdürür.

• Astlarının eğitimleri/gelişimleri için ve mesleki standartların gelişimine aktif olarak katkı yapar.

Gemi kaptanlarının gemilerdeki davranış tarzları, çevresindekiler tarafından algılanırken gemi kaptanları için bir imaj da oluşmuştur. Bu imaj için, Duncan McGuyver tarafından kaleme alınan ve biraz da mizahi öğeler katılmış olan “Kaptanın Daimi Emirleri” örnek olarak verilebilir. Bu çalışma gemi kaptanının gemi içerisindeki yeri ve önemi konusunda ipuçları vermektedir. Kaptanın Daimi Emirleri’nden bir kaçını özet halinde ifade etmek gerekirse (http://www.thejuryrig.com/index.php, erişim 04.07.2006); “Kaptan haklıdır. Kaptan

daima haklıdır. Personelden biri haklı olsa dahi 2. madde hükmü uygulanır. Kaptan yemek yemez... beslenir. Kaptan içmez... yudumlar. Kaptan uyumaz... istirahat eder.

Kaptan hiçbir zaman geç kalmaz... geciktirilmiştir. Kaptan hiçbir zaman mevkiini terk etmez...başka bir yerde mevcudiyeti zorunlu olmuş, çağırılmıştır. Kaptan hiçbir zaman gazetesini okumaz... tetkik eder. Kaptan’ın yanına kendinize ait fikirlerle varır, onun fikirleriyle terk edersiniz. Kaptan personelindeki kadın personel ile münasebette bulunmaz... onları eğitir. Kaptan mayo giymiş olsa bile personelinin tek hakimidir. Kaptan’ı eleştirmek, kendinizi eleştirmektir. Kaptan personelin tümü adına düşünür. Kaptan’a mübah olan başkalarına yasaktır”. Mizahi bir yapıyla da

olsa, gemi kaptanının gemideki otoritesine ışık tutmaya çalışan bu çalışma, aslında gemi kaptanının daha önceden sıralanan hukuki yetki ve sorumlulukları çerçevesinde şekillenen davranış, tutum ve tarzları için bir fikir oluşturmaktadır (Yazar).

İKİNCİ BÖLÜM