Ganimet İle İlgili Uygulamalar

Serahsî, Resûlullah’ın savaşlarda elde edilen ganimetleri paylaştırma hususundaki uygulamalarına dair rivayetlere, el-Mebsut’un siyer bölümünde yer

324_{Serahsî, X, 73-74; (135).}

325_{Serahsî, X, 5-6; (11); “Müşriklerin büyüklerini öldürün, küçüklerini sağ bırakın”; X, 29, (53);} “Küçük çocuğu, kadınları ve yaşlıyı öldürmeyin.”

326_{Serahsî, X, 109; (203-204).} 327_{Serahsî, X, 109; (204).} 328_{Serahsî, X, 29; (53).}

vermiştir. Bu haberlerden elde edilen bilgilere göre, ganimeti paylaştırma konusunda Resûlullah’ın izlediği yöntem şöyledir; savaşlar sonunda elde edilen ganimetten Resûlullah’ın normal ganimet payı, beşte birlik dilimin beşte biri ve seçkin mallar

yani safiyden oluşan üç payı vardı.329 Hz. Peygamber, ihtiyaç sahiplerinin

kendilerine yetecek kadar aldıkları yiyecek330 ve yemlerin dışında, ganimeti beşe

bölerek331 bu beşte birlik dilimi (Beytü’l-mal hakkı) de beş paya bölüp, Allah ve

Resulüne bir pay332, Resûlullah’ın yakınlarına bir pay, yoksullara bir pay, yetimlere

bir pay ve yolda kalmışlara bir pay verirdi.333 Hz. Peygamber kendine düşen bu payı,

gelen heyetlere ve elçilere hediye verebilmek için alırdı.334 Hz. Peygamber’in

ganimetteki üçüncü payı ise; Resûlullah’ın kendisi için ganimet mallarından ayırdığı, kılıç, at veya cariye gibi değerli mallardı. Nitekim Zülfikar’ı Bedir ganimetlerinden,

Safiyye’yi de Hayber ganimetlerinden kendi için ayırdığı nakledilmektedir.335 Beşte

birlik dilimin beşte biri ise, Hâşimoğulları ve Muttaliboğulları soyundan olan

kimselere, Hz. Peygamber hayatta iken verilirdi.336 Zengin olan yakınlarına da bu

paydan ayrıldığı337, Zübeyr b. Avvam’a Hayber ganimetinden; kendisi için bir pay,

atı için iki pay, yakını olduğu için bir pay ve annesi Safiyye338 için bir pay olmak

üzere beş pay verildiği de nakledilmektedir.339

Hz. Peygamber Hayber’de ganimetin beşte birlik diliminden ayrılan “Peygamber akrabası” payını Hâşimoğulları ve Muttaliboğulları arasında

329_{Serahsî, X, 9; (18).} 330

Serahsî, X, 34; (62). Abdullah b. Ömer : “Resûlullah’ın başında bulunduğu İslâm ordusu askerleri, bir savaşta yiyecek ve bal ele geçirmiş ve yiyeceklerin paylaşımı yapılmamıştı. İhtiyacı olan her asker, bu yiyeceklerden ihtiyacı kadar alıyordu.”

331_{Serahsî, X, 25; (46).} 332

Şâfiî’nin görüşüne göre bu pay devam ederek, Onun ardından gelen her bir halifeye verilirdi. Hz. Peygamber: “Allah’a yemin ederim ki! Aldığınız ganimetlerden bana ancak beşte birlik dilim helal olur. Bu beşte birlik dilimde sonuçta size geri döner” diyerek bu payın devlet reisinin gereksinim duyduğu harcamalarda kullanılıyor olduğunu gösterdiğini savunmaktadır. Ancak Hanefiler ise, bu payın Resûlullah’a peygamberlik rütbesinden dolayı verildiğini, devlet işlerinde yaptığı harcamadan dolayı verilmediğini savunarak; Raşid halifelerin bu payı almadıklarını buna delil olarak da Hz. Ebu Bekir’e geçimini sağlayacak bir maaş belirlemek üzere toplanan sahabîlerin, o maaşı bu paydan belirlememiş olduklarını göstermektedir.

333_{Serahsî, X, 8; (17).} 334_{Serahsî, X, 9; (18).} 335_{Serahsî, X, 9; (19).} 336 _a.y.

337

Amcası Hz. Abbas’ın o sırada yirmi kölesi bulunmaktaydı. Onlardan her biri yirmi binlik sermaye ile ticaret yapmaktaydı.

338_{Safiyye, Hz. Peygamber’in halasıydı.} 339_{Serahsî, X, 10; (20).}

bölüştürmüştü. Bunun üzerine Osman b. Affan ve Cübeyr b. Mut’im, Muttaliboğulları ile kendilerinin soyca eşit yakınlıkta oldukları halde Resûlullah’ın kendilerini bırakıp, neden onlara verdiğini sordular. Bunun üzerine Hz. Peygamber, Muttaliboğulları’nın İslâm gelmeden önce de sonra da kendisini hiç yalnız bırakmadıklarını belirterek, bu payın veriliş nedeninin yakınlık değil kendisine

gösterdikleri destek olduğunu anlatmak istemiştir.340

Ayrıca Serahsî, Resûlullah’ın yakınlarına ait olan bu payı Hz. Ali’nin bölüştürdüğünü ve Hz. Ömer döneminde, ihtiyaç durumunun ortadan kalkması üzerine Hz. Ali’nin “Peygamber akrabası” payını geri çevirdiğini gösteren bir

rivayeti de aktarmaktadır.341

Hz. Peygamber’in ganimetin paylaştırılması konusunda dikkat ettiği bir husus da, paylaştırmayı İslâm topraklarına girene kadar ertelemektir. Onun bu

uygulamalarına dair örnek haberler, siyer bölümünde aktarılmaktadır.342

Hz. Peygamber ganimet mallarının dağıtımında dikkat ettiği diğer bir konu da, askerlerin arasında ganimet alma konusunda hiçbir ayrım yapmamaktı. Bu amaçla Hz. Peygamber’in ganimetlerin paylaştırılması sırasında kura’ya başvurduğu,

Serahsî tarafından taksim bölümünde bildirilmektedir.343 Böylece kimsenin kendisine

yapılmış bir haksızlık olduğunu düşünmesi mümkün değildi. Hz. Muhammed’in mücahitler arasında ganimetten pay alma konusunda farklılık olmadığına dair düşüncesini gösteren diğer bir haberde anlatıldığına göre; Hz. Peygamber’e Belkayn’dan gelen bir adamın, ganimet malının kime ait olduğunu sorması üzerine Hz. Peygamber; bir payın Allah’a, geriye kalan dört payın ise mücahitlere ait olduğunu söylemişti. Bunun üzerine adam savaşa katılanlar arasında ayrıcalığı olup da, diğerlerinden daha çok pay alanların bulunup bulunmadığını sordu. Hz. Peygamber ise, “birisi oku atıp öbür tarafından çıkartacak bile olsa, birlikte savaştığı bir kardeşinden daha fazla alamayacağını” bildirerek, bu konudaki

uygulamasını açıklamış oldu.344Ayrıca Hz. Ali’nin Resûlullah’a sorduğu bir soru

340_{Serahsî, X, 11-12; (22-23).} 341 Serahsî, X, 11; (21). 342_{Serahsî, X, 17; (35).} 343_{Serahsî, XV, 4; (4).} 344_{Serahsî, X, 48; (87).}

üzerine verdiği cevaptan da, ganimet paylaşımında herkesin eşit hakka sahip olduğu,

anlaşılmaktadır.345

Ancak bazı durumlarda, Resûlullah’ın özel ödül verme şeklinde bir uygulaması olduğu da dikkat çekmektedir. Nitekim Seleme b. Ekva’ya savaşta gösterdiği başarı ve yararlılıktan dolayı, piyade olduğu halde iki pay vermişti. Bu

paylardan biri ödül niteliğindeydi.346Ayrıca “bir kişinin öldürdüğü kimsenin özel

eşyasını alacağını belirtmesi”, “esir alınan kişinin, esir alana ait olarak belirlenmesi” bu konuda gösterilebilecek örneklerdir. Resûlullah tüm bu duyuruları, Bedir gazvesinde, savaş sırasında askerleri savaşmaya teşvik ve Huneyn gazvesinde,

Müslümanlar yenik düşüp kaçarlarken onları cesaretlendirmek için yapmıştı.347

Serahsî, Hz. Peygamber’in bu ödülleri beşte birlik paydan veya kendi hakkı olan, seçip alabileceği maldan yapmış olabileceğini belirtirken, bu uygulamanın sadece Bedir savaşında yapılmış olabileceğini de eklemiştir. Çünkü Bedir savaşında,

ganimet üzerindeki tasarruf yetkisi, yalnızca O’na aitti.348

Muhammed b. İshak ve el-Kelbî’nin rivayeti ile el-Mebsut’ta yer verilen bir haberde, Hz. Peygamber ganimetten ister az, ister çok olsun mal kaçırmanın haramlığını göstermek ve bu konudaki titizliğini vurgulamak amacı ile yaptığı bir

uyarı nakledilmektedir.349 Yine Hz. Peygamber’in bu konudaki hassasiyetini

göstermesi ve ganimet malından haksız olarak alan kişinin bulacağı karşılığı bildirmesi açısından dikkat çeken bir haber de, el-Mebsut’un siyer bölümünde aktarılmıştır. Bu nakilde bahsedildiğine göre sahabîler, Hz. Peygamber’in bineğini hazırlayan siyahî kölenin, okun değmesiyle ölmesi üzerine onun, şehitlik makamını

345 _{Serahsî, X, 35; (64); “Hz. Ali, Resûlullah’a: ‘Bir topluluğu koruyan bir kimse ile silah taşımayan} birinin durumu nedir? Onlar da ganimete ortak olurlar mı?’ diye sormuştu. Resûlullah: ‘Sizlere içinizde bulunan zayıfların bereketiyle yardım edilir ve rızık verilir’ buyurmuştur.”

346_{Serahsî, X, 46; (83).} 347_{Serahsî, X, 49; (89-90).} 348_{Serahsî, X, 49; (90).}

349_{Serahsî, X, 27; (50); “Hz. Peygamber, devesinin hörgücünden bir tüy kopararak şöyle buyurmuştur:} “Allah’a yemin olsun ki, onlardan kalan ganimetin beşte biri dışında, şu tüy kadarı bile bana helal değildir. Beşte bir oranındaki payda sonunda size geri döner. Bu nedenle ganimetten aldığınız bir ipliği ve iğneyi bile yerine koyun. Çünkü ganimetten mal kaçırmak (gulül), kıyamet gününde, bunu yapan için bir ar ve lekedir’ Bunun üzerine Medineli müslümanlardan biri, yünden bir iplik yumağını getirerek, ‘Bunu devemin yunasını dikmek için almıştım’ deyince, Hz. Peygamber, ona, ‘Benim payım senindir’ buyurdu. O da, ‘ Ben bunu öğrendim ya, artık Benim bu mala ihtiyacım yok’ dedi.”

elde ettiğini düşünmüşler; Hz. Peygamber ise, “onun ganimet malından çaldığı abanın, kıyamet günü ateş olarak kendisini yakacağını” söylemişti.350

Hz. Peygamber döneminde, orduda cahil bedeviler de bulunduğu ve bunların, zaman zaman ganimetten gizlice eşya çaldıkları, Serahsî tarafından siyer bölümünde

bildirilmiştir.351

Resûlullah’ın cihad ve ganimetlerin taksimi gibi durumlarda bir gruba lider olmak için Ali, Talha, Zübeyr, Abdurrahman b. Avf gibi sahabîlerin büyüklerini seçtiği; kumarı yasakladığı halde ganimetlerin paylaştırılmasında kur’aya başvurduğu, el-Mebsut’ta yer alan haberlerden anlaşılmaktadır.

Ganimetin paylaştırılması konusundaki diğer bir konu da, atlıya verilen paydır. Bu konuda râviler arasında, bir ihtilaf olduğu görülmektedir. Serahsî’nin siyer bölümünde yer verdiği haberlere göre, bazıları Hz. Peygamber’in atlıya, biri kendi diğer ikisi atı için toplam üç pay; diğerlerine göre ise, atı için de bir pay

verildiği nakledilmektedir.352 Ayrıca Hz. Peygamber’in, ganimetlerin paylaştırılması

sırasında kadınlara, çocuklara ve kölelere ganimetten pay yerine gönül alıcı bir ödül

verdiği353; Serahsî’nin de bu uygulamaya örnek olabilecek bir haberi sarf akdi

bölümünde yer verdiği görülmektedir. Bu haberden, Abdullah b. Mesud’un hanımı

Zeyneb’e, Resûlullah tarafından Hayber hurmasından verildiği anlaşılmaktadır.354

Serahsî’nin siyer bölümünde, bir müslümanın düşmandan gizlice aldığı malın durumu ile ilgili konuda yer verilen hâdiseden; Hz. Peygamber’in Allah adını yüceltme ve dinin yüceliğini duyurma adına çıkılan yolda elde edilen malları ganimet hükmünde kabul ettiği, çalma yoluyla alınan malın ganimet olarak kabul etmediği

için Beytü’l-mal’a bir pay ayırmadığını göstermektedir.355

350_{Serahsî, X, 5; (10).} 351_{Serahsî, X, 51; (92).} 352_{Serahsî, X, 41; (75).} 353_{Serahsî, X, 45; (81).} 354 Serahsî, XIV, 35; (59).

355_{Serahsî, X, 74; (136); “Müşrikler müslüman birinin oğlunu esir aldılar. Bu kimse Hz. Peygamber’e} gelerek duyduğu yalnızlığı ve hasreti dile getirdi. Hz. Peygamber de ona; ‘La havle velâ kuvvete illâ billâhil âliyyül azîm’ zikrini çokça yapmasını söyledi. O kişi denileni yaptı. Ardından çok geçmeden

Hz. Peygamber döneminde, kiralanarak cihada katılan kişilere ganimetten pay

verilmediğinin anlaşıldığı bir haber, siyer bölümünde nakledilmektedir.356 Bu habere

göre, maddi bir karşılık alarak savaşa katılan kişinin, dünyada ve ahiretteki nasibi, ancak aldığı kira ücreti kadardır.