Gıda Dışı Ürünlerinde Uzmanlaşmış Perakendeci Kuruluşlar

Gıda dışı ürünlerde uzmanlaşmış perakendeci kuruluşlar, iki yada daha fazla pazarlama kanalını kullanıldığı çok kanallı perakendecilik yapmaktadırlar. Burada gıda dışı ürünlerde uzmanlaşmış perakendeci kuruluşlar; alışveriş merkezleri, indirimli satış mağazaları, peşin öde götür ve drug store’lar olarak incelenmiştir.

a. Alışveriş Merkezleri (Shopping Center)

  Perakendecilik uygulamalarında 20. yüzyılın sonlarına doğru meydana gelen bir gelişme olan alışveriş merkezleri; “bir müşterinin her türlü ihtiyacını tek bir alışveriş mekânında toplu şekilde karşılama amacıyla tasarlanmıştır. Söz konusu alışveriş merkezleri ilk kuruluş aşamasında banliyölerde yaşayan nüfusun ihtiyaçları için düşünülse de şu anda şehirlerarası ana yol kenarlarında yer almaktadır. Diğer taraftan, günümüzde alışveriş merkezi sahipleri; müşterilerin dikkatini çekmek için eğlence aktivitelerinden yararlanmaktadır. Sinema, tiyatro, tatil eğlenceleri ve canlı müzik gösterileri alışveriş merkezlerinde sıklıkla görülmektedir” (Aydın, 2007: 2).

Alışveriş merkezleri; merkezi bir birimce dizayn edilen, plânlanan, yapılandırılan ve yönetilen perakendeci dükkânların ve çeşitli hizmet kuruluşlarının yer aldığı bir komplekstir. Ticari işletme tiplerini ve farklı hacimlerdeki satış birimlerini içinde barındıran bu kompleksler belli bir alan içindeki tüketicilere hizmet etmek üzere veya belirli bir tüketici grubuna hizmet etmek üzere yapılandırılarak kurulurlar.

Bir başka ifade ile alışveriş merkezleri, “tüketicilere rahatlık ve kolaylık sağlamak amacıyla pek çok mağazanın ve dolayısıyla da pek çok ticarî malın bir arada bulunduğu perakende satış kompleksidir. Bu merkezler, tek ve belirli bir plân altında bir araya getirilmiş çeşitli perakendeci mağazaların oluşturduğu bir grup olmasının yanında ayrıca küçük, özellikli mal satan perakendeci mağazalar, sinema, banka, pastane, kafeterya, kuaför, eczane gibi müşterilere rahatlık sağlamak amacıyla pek çok mağazanın bir arada bulunduğu perakende satış komplekslerinden de oluşmaktadır. Bu komplekslerin büyük bir çoğunluğu otopark kolaylığı sağlamaktadırlar” (Cengiz ve Özden, 2002: 67).

Alışveriş merkezlerinde birçok ürün ve hizmetin bir arada olması müşteriler açısından kolaylık sağlamaktadır.“Alışveriş kolaylığının öneminin çeşitli nedenleri vardır.

Tüketicilerin zenginlik, farkındalık, hareketlilik düzeylerindeki artış onların daha bilinçli olmalarını sağlamıştır. Bireysel yaşam tarzı, kadınların iş yaşamına katılması, zaman kıtlığı, erkeklerin alışverişe katılımının artması gibi nedenler alışverişte kolaylığı daha önemli kılmıştır“ (Reimers ve Clulov, 2004: 207).

Şehirlerin gelişmesinde ve yenilenmesinde de önemli bir rol oynayan bu merkezler, büyüyen popülariteleriyle tüketicileri memnun ederken, üreticiler için de en kolay satış yolu olarak anlam kazanmakta ve şehirsel arazi kullanımı içerisinde önemli bir yere sahip olmaktadırlar. Modern alışveriş merkezleri, “gerek şehir merkezlerinin yenilenmesine yaptığı katkı, gerekse toplumsal yaşamı zenginleştiren fırsatlar içermesi nedeniyle farklı disiplinlerden pek çok araştırmacının ilgisini çekmektedir” (Bayar, 2005: 20).

b. İndirimli Satış Mağazaları (Discount Stores)

  İndirimli satış mağazaları; ilk olarak 2. Dünya Savaşı’ndan hemen sonra Amerika’da ortaya çıkmıştır. Ulusal markalı ürünler pazar fiyatının altında müşteriye sunulmuştur. Başlangıçta çoğunlukla elektronik cihazlar satılmıştır. İndirimli satış mağazası kavramı asıl Alman Aldi, Lidl tarafından geliştirilmiştir.

İndirimli satış mağazaları (discount stores); “geniş ürün çeşitliliği, sınırlı servis ve düşük fiyat sunan perakendecilerdir. İndirim mağazaları hem perakendeci markalı hem de üretici markalı ürünleri sunabilmektedirler. Fakat indirim mağazalarında satılan ürünler, bölümlü mağazalar gibi diğer perakendecilerde satılan ürünlerden daha az moda yönlüdür” (Levy ve Weitz, 2007: 48).

İndirimli (Discount) sisteminde kurallar; sınırlı ürün gamı, temel tüketici ihtiyaçlarını yansıtan ürünler, işletim gereklerine göre kolay ürünler, lider markalar ışığında mümkün olan en iyi kalite ve mümkün olan en düşük perakende fiyatlardır. Ucuz olmanın yanında kâr da elde edebilmelerini sağlayan felsefeleri, "tüketiciye yakın yerlerde kurulan, reklam, ambalaj, enerji, istihdam, lüks gibi kavramlardan mümkün olabildiğince uzak, masrafları minimumda tutarak yerel marketler kurmak, ucuz ürünlerle pazar yaratmak" şeklinde ifade edilebilir (perakende.org, 2010).

Türkiye ile ‘discount markets’, yani ‘indirim marketi’ kavramını 1995 yılında BİM tanıştırmıştır. BİM’in ardından Migros’un, Şok mağazası, Sabancı’nın DiaSa mağazası, A101 discount zincirine katılmıştır. Discount perakendeciliğe olan ilgi her geçen gün

artmakla birlikte Türkiye pazarının yüzde 48’lik organize perakende payının yalnızca yüzde 4’ü discountçuların elindedir. Bu da indirim mağazalarının daha çok kriz dönemlerinde yükselen bir trendi olmakla beraber büyüme potansiyelinin yüksek olduğuna işaret etmektedir.

Üretici ve imalatçı kuruluşların açmış olduğu mağazalar da indirimli mağazalara örnektir. Türkiye’de Paşabahçe’nin açmış olduğu kendi satış mağazaları, Beymen’in ürünlerini indirimli satan Çarşı mağazaları, Vakko’nun az defolu mallarını satan indirimli Vakko Mağazası benzer örneklerdir. Bu mağazalarda mallar devamlı liste ve reklâm fiyatından düşük satılır. Kent yakınlarında kiralanan ucuz yerlerde kurulan bu mağazalar, stokları elden çıkarmak için geçici olarak başvurulan bir yöntem değildir.

c. Peşin Öde Götür (Cash & Carry)

Fabrikadan teslim edilen ambalajlar içinde birimi verilen malları tüketici bir toptancı veya perakendecinin antreposundan “cash and carry” usulüyle alabilmektedir. Sadece nakit ödeme kabul edilmesi ve ürün teslimatı yapılmaması, bu mağazaların en temel özelliğidir. Bir self servis satış metodu olan bu yöntemde, satış üreticinin malı gönderdiği ambalaj parçalanmadan yapılmaktadır. Ambalaj ve personel yönünden pazarlama masrafları asgariye indiğinden daha ucuza satış yapma imkânı olabilmektedir.

Metro bu yöntemle satış yapan mağazalara örnektir. İlk kez 1964 yılında Otto Beisheim tarafından Almanya Ruhr’da temelleri atılan Metro AG Holding bugün dünyanın 33 ülkesinde 2.100 mağazası ve 290 bin çalışanıyla bir dünya devi haline gelmiştir. Metro Cash&Carry’de alışveriş şeklini tanımlayan Cash&Carry terimi müşterinin mal bedelini nakit (Cash) olarak ödeyip satın alacağı malı hemen teslim alıp götürmesi (Carry) anlamına gelir (metro-tr, 2010).

d. Eczane Zincirleri (Drug Stores)

“Sözcük olarak eczane(drugstores) anlamına gelebilecek genellikle ABD’de yaygın olan bu mağazalarda küçük bir lokanta, sandviç büfesi ve diğer imkânlar bulunmaktadır. Drugstore faaliyetleri, ayaküstü tüketim ve satın alma olmak üzere iki şekilde yapılır. Ancak ilke olarak bu mağazaların satışlarının yarısından çoğu ilaç ile ilgili olmalıdır” (Tek ve Orel, 2008: 69).

Ülkemiz yasalarına göre reçeteli ilaçların eczane dışında satılması yasaktır. Ülkemizde, konsepti İngiltere'deki Drugstore' lardan örnek alınan For You mağazalarında reçetesiz satılabilen bazı mamuller satılmaktadır. Önümüzdeki dönemlerde bu tip mağazaların yurt dışındaki örnekleri gibi çalışabilmesi için yasa çıkması olası gözükmektedir.

1.2.3. Mağazasız Perakende Stratejisine Göre Perakendeci Kuruluşlar ve Geleneksel