Görünmeyen Şekliyle Verdiği Kayıplar

Mobbing nedeniyle işletmeler, önemli ölçüde kilit insan gücü kayıpları ile karşı karşıya kalırlar. Đşletme içinde huzur ve ahenk kaybolur, moraller bozulur. Đşletmelerde mobbing salgını önlenemediği takdirde büyük bir çözülme yaşanır. Çok değerli bir entelektüel sermaye olan bilgi birikimi ve insan kaynaklarının heba edilmesinin yanı sıra bozulan morallerin düzelmesi de uzun zaman alabilirler (Çobanoğlu, 2005: 116-117).

Mobbing ayrıca iş süreçlerini de olumsuz etkiler. Kişiler arası saygınlıkta, işletmeye ve iş arkadaşlarına karşı duyulan güvende azalma meydana gelir. Mobbingin hedefi olan mağdur, özgüvenini kaybeder. Đşe karşı isteksizlik gelişir, işin niteliği düşer, hastalık izinleri artar. Verimsiz bir çalışma ortamı oluşur. Mobbingden kaçma isteği iş gücü devrini yükseltir. Mağdurun hastalanması ile sonuçlanan süreçte tedavi giderleri, personel kaybı ile yeni eleman temini ve bunların eğitim gereksinimi de maliyetleri arttır. Yasal süreç söz konusu olduğunda dava masrafları, mağdurun haklılığını kanıtlaması durumunda ise tazminat ödemeleri işletmeye yansıyabilecek diğer maliyet unsurlarıdır (Yücetürk, 2005: 106).

Amerika’da yapılan araştırmalar, mobbingin verimliliği olumsuz etkilediği gerçeğini ortaya koyar niteliktedir. Araştırmaya katılan ve mobbinge maruz kaldıklarını ifade edenlerin % 53’ü kendisine yapılan olayları düşünerek ve bu konuda endişe duyarak işyerinde zaman kaybettiğini, % 22’si işlerinde gösterdikleri çabada azalma olduğunu, % 10’u çalışma saatlerinde kesinti yaparak çalıştıkları süreyi kısalttıklarını, % 50’si işi bırakmayı düşündüklerini, % 12’si ise işlerini bıraktıklarını ifade etmişlerdir (Gardner ve Johnson, 2001: 28).

Birleşik Krallık anket sonuçlarına göre mobbingin net bir sonucu da mobbinge maruz kalan bireylerin % 25’inin işten ayrılma oranıdır. Böyle bir rakamın herhangi bir işletmeye maliyeti büyüktür ve mobbingi önleyici tedbirlerin alınması için teşvik edicidir. Mobbinge seyirci kalanlar da mobbingden ikinci derecede etkilenmelerine rağmen artan stres düzeyleri nedeniyle işten ayrıldıklarını ifade etmişlerdir (Rayner, 1999: 31).

Yapılan araştırmalarda; mobbing mağdurlarının % 70’inin gönüllü ya da gönülsüz olarak işlerini kaybetme riski taşıdıkları tespit edilmiştir. Bu da onlarda strese ve bağlantılı rahatsızlıklara (depresyon, SSTB vb.) yol açmaktadır.

Đşletmedeki strese bağlı olarak gelişen depresyonun görünmeyen maliyetleri vardır. Đşletmelerdeki artan yarış daha fazla enerji gerektirdiği gibi risk almayı da gerektirir ki bu da depresyonla birlikte işgörenin yaratıcılığını etkiler. Đşteki stres, % 40 işgören devrine neden olur. Üst düzey bir yöneticinin değişmesinin yaklaşık maliyeti 1-1,5 milyon dolardır. Ortalama bir işgörenin değişmesinde, işgücü devrinin iş dünyasına verdiği kayıp her bir işgören için 2-13 bin dolardır (Gardner ve Johnson, 2001: 29).

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nün Ekim 2000 raporuna göre, Amerika’da her on yetişkinden birinin her yıl depresyona bağlı rahatsızlık yaşadığı, Almanya’da psikolojik sağlık problemlerine bağlı olarak yapılan işe devamsızlıkların her yıl 2,2 milyar dolarlık maliyetinin olduğu, Birleşik Krallıkta ise her on işgörenden üçünün psikolojik sağlık problemi nedeniyle acı çektiği, Finlandiya’da ise her yıl yaşanan intiharlar nedeniyle 30,000 iş yılı kaybın olduğu ifade edilmektedir (www.bullyonline.org, 2005).

Amerika Adalet Bakanlığı ve Adalet Dairelerinin (The US Department of Justice and the Bureaux of Justice) verilerine göre, her yıl bir milyondan daha fazla kişi işyerlerinde şiddet kurbanıdır. Bu da bir yılda Amerika’da uygulanan tüm şiddet vakalarının % 15’lik bir bölümünü oluşturmaktadır. Đşyerinde uygulanan şiddet vakalarının % 19’u ise işyeri mobbingiyle ilgilidir. Đşyerindeki saldırganlığın 500,000 işgöreni etkilediği, bunun da 1.751.000 işgününün kaybına neden olduğu, yani her bir olayda yıllık 3,5 günlük kayıp yaşandığı görülmektedir. Đşgünü kayıplarının ücretlerde 55 milyon dolarlık kayba yol açtığı ortaya çıkmaktadır (Ellis, www.workplacebullying.co.uk, 2005).

ILO’nun 1998 yılındaki raporuna göre Birleşik Krallıkta her bir işgörenin 8,5 işgünü kayıp yaşadığı, bunun da çalışma süresinin % 3,7’sini oluşturduğu ve her bir işgören için ortalama 426 sterlinlik maliyeti bulunduğu ifade edilmektedir. Stres, düşük kaliteli ürünler ve hizmet, gecikmeler, ticaret kaybı ve müşteri memnuniyetsizliği dâhil bunun Birleşik Krallık ekonomisine toplam maliyetinin 20 milyar sterlin olduğu tahmin edilmektedir.

Đsveç iş çevresi otoriteleri (Arbetsmiljöverket - AV), işyerlerinde 1997–2001 yılları arasında yaklaşık 100.000 hastalık izni kullanıldığına dair kaydın olduğunu, bu toplam rakamın % 24’ünün mobbing nedeniyle alındığını, mobbing nedeniyle hastalık izni kullananların % 26’sının kadın, % 20’sinin ise erkek olduğunu tespit etmiştir. Ayrıca yine aynı kayıtlara göre mobbing nedeniyle hastalık izni kullanmanın tüm hastalık izni kullanma nedenleri arasında ikinci sırada yer aldığı da görülmüştür. Mobbing, uzun süreli hastalık izinlerinin kullanımına neden olmaktadır. Đsveç iş çevresi otoriteleri (Arbetsmiljöverket - AV)’nin 2001 yılı verilerine göre, yaklaşık 26.500 hastalık izni kayıtlarına rastlanmış, bu kayıtların 250’sinin mobbing bağlantılı olduğu, 2001 yılındaki ilgili vakalarda erkeklerin yaklaşık 250 gün, kadınların ise yaklaşık 210 gün hastalık izni kullandıkları görülmüştür (Kvinnoforum, 2004: 8-11).

Mobbing sonuç itibariyle maliyetleri artırır. ILO’nun (www.ilo.org, 2006) verilerine göre 1000 kişilik bir işletmeye mobbingin toplam yıllık maliyeti 168.000 Euro’dur.

Đşletmeye diğer maliyetleri ise;

• Bir mobbing mağduru diğer işgörenlere oranla % 60 daha az üretir ve işverene maliyeti % 180 daha fazla olur. Bu da toplumdaki sosyal denge ve refah giderleri artışına zarar verir.

• Çalışmak yerine, mobbing uygulayıcısı işyerinde çalışarak harcayacağı zamanın % 15’ini mağdurla uğraşarak geçirmektedir.

• Đşletmedeki moral kötüye gider ve işgörenlerin motivasyonu düşer. Buna motivasyon sabotajı denir ve bu grubun üyeleri aylaklık ederek kendi işlerini diğer işgörenlere yüklerler.

• Mağdurlar fiziksel ya da ruhsal zarardan dolayı işletmeye yasal yaptırımlarda bulunabilirler.

• Üretken ve yetenekli işgörenlerin işten çıkarılmasına yol açar.

• Mobbing mağdurları istifa ederse genellikle yasal tazminatlarını talep edebilmek için işletmeye dava edebilirler.

• Đşten çıkarılan bir işgörenin yerine yeni bir işgörenin konulmasının maliyeti yaklaşık 8.000 Euro’dur.

Avrupa’da, 5 milyon Euro stres-bağlantılı hastalıklara harcanmaktadır, diğer yandan mobbinge bağlı erken emeklilik normal emeklilikten çok daha fazlaya mal olur. Bunun yaklaşık 500.000 Euro’luk bir maliyeti vardır. Diğer stres bağlantılı problemlerle, toplumun tümü mobbingden fazlasıyla olumsuz etkilenir (www.surrey.ac.uk, 2006).

Amerika Stres Enstitüsü (the American Institute of Stress) Amerika’da her gün bir milyon işgörenin strese bağlı hastalık şikâyetleri nedeniyle iş kaybına neden olduğunu tespit etmiştir. Stres, Amerika’da yıllık 550.000’den fazla işgünü kaybına yol açmaktadır. Đşgünü kayıplarının maliyeti ise her yıl yaklaşık 300 milyar dolardır (Gardner ve Johnson, 2001: 28).

Đtalya’da Harald Ege’nin yaptığı araştırmalarda Avrupa’da mobbing mağdurlarının stres bağlantılı hastalıkların tedavisi için 5 milyon Euro harcandığı ve mobbinge bağlı erken emeklilik maliyetlerinin de normal emeklilikten 500 bin Euro daha fazlaya mal olduğu tespit edilmiştir. ILO’nun 1998 raporunda da Đtalya’da mobbing olgusunun pek bilinmediği mobbingle ilgili elde edilen verilerin gerçeği yansıtmadığı çünkü mobbing mağdurlarının da olgu hakkında pek bilgilerinin olmadığı ifade edilmiştir. Aslında Đtalya’da 1,5 milyon mobbing mağduru olduğu, mağdurların çevreleriyle birlikte bu rakamın 4/5 milyon kişiye ulaştığı bu nedenle de mobbingin yaygınlık oranının daha da fazla olabileceği düşünülmektedir (Ferrari, 2004: 17-18).

Mobbingin işletmelere belli başlı psikolojik maliyetlerini aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür:

• Đşletme kültürü değerlerinde çöküş,

• Đşletmede korku kültürü gelişir,

• Olumsuz işletme iklimi oluşur,

• Güven duygusundan yoksun bir çalışma ortamı doğar,

• Suç ve şiddet eğilimi artar,

• Genel saygı duygularında azalma olur,

• Đşgörenlerdeki isteksizlik yaratıcılığın kısıtlanmasına neden olur,

• Đşletmedeki etik değerler zarar görür.

Mobbing mağduru bireylerle yapılan görüşmelerde, onlara kendileri gibi mobbing mağduru olabilecek kişilere mobbingle mücadele konusunda neler önerebilecekleri sorulmuştur. Mağdurların verdiği cevaplar şöyledir; % 22’si işletmeden ayrılmalarını, % 20’si destek almalarını, % 10’u net sınırlar koymalarını, % 9’u anında tepki vermelerini, % 9’u duruma gerçekçi yaklaşmalarını, % 9’u kendilerini savunmalarını, % 7’si durumu açıklayıcı konuşmalar yapmalarını, % 6’sı kendi sağlıklarını korumaları gerektiğini, % 6’si denge kurmaya çalışmalarını ve % 2’si de tutanak tutmalarını önermiştir (Zapf ve Gross, 2001: 513).