Đşyerindeki Yüksek Stres Oranı

Stresin hem işgörenler hem de işletmeler üzerinde farklı olumsuz etkileri olduğu bilinmektedir. Stresin konsantrasyon bozukluğu, karar verme güçlüğü, uyku problemleri ve endişe gibi psikolojik problemlere neden olduğu bilinmektedir. Uzun süreli stres ya da travmatik olayların depresyon ve kaygı bozukluğu gibi zihinsel rahatsızlıklara yol açtığı gerçeği, stres kavramının yaşam kalitemizi ve sağlığımızı nasıl derinden etkilediğinin göstergeleridir.

Stresin bireysel sonuçları (psikolojik zorlanma vb.) endişe, depresyon ve engellenmeyle ilgiliyken, işletmeye anlamdaki sonuçları ise işe devamsızlık, işgücü devri ve performansla ilgilidir. Stres ayrıca işletmede disiplin problemlerine, işgörenler arası çatışmalara, gerginliğe ve işletmenin imajının zedelenmesine de sebep olur. Yapılan araştırmalarda saldırgan davranışların kökeninde sadece kronik stres ve depresyonun değil aynı zamanda engellenmeyle de alakalı olduğu saptanmıştır. Stresin kötü işyeri davranışlarını artırıcı etkisi olduğu düşünülmektedir (Moberg ve diğerleri, 2002: 11).

Bir birey ne kadar güçlü görünürse görünsün eğer zaman içinde üzerine yeterli stres yüklenirse, artık bununla daha fazla başa çıkamayacağına hissettiği bir noktaya gelebilir. Stres, dünyamızda üstesinden gelinmesi zorunlu, kaçınılmaz büyük alt üst oluşların yaşandığı değişim asrında özellikle belirgindir (Sheehan, 1999: 17).

Farklı stres kaynaklarının var olduğu olumsuz iş ortamı mobbing davranışlarının farklı biçimlerde ortaya çıkmasına sebep olabilir. Hoel ve Salin (2003) olumsuz iş ortamında mobbing davranışlarının üç farklı şekilde ortaya çıkacağını ileri sürmüşlerdir. Onlara göre bu davranışlar;

1. Đşgörenler stresli bir ortamda çalıştıklarını düşünmeye ve hissetmeye başlarlarsa şikâyet etmeye başlarlar bu da yöneticinin intikamına yol açabilir bu da mobbing sürecinin başlamasına ve kızışmasına neden olur,

2. Stresli bir iş ortamı işgörenlerin genellikle kızgın ve içerlemiş hissetmelerine sebep olabilir, şayet genel olarak dünyaya bakış açıları olumsuz olmaya başlarsa, bu durum onların zaman içerisinde hüsrana uğramalarına ve akabinde de saldırgan davranmalarına neden olabilir,

3. Stresli bir iş ortamı insanların davranış normlarını çiğnemelerine ve normlara aykırı davranmalarına yol açabilir bu da kuralların çiğnenmesinden dolayı diğer insanların kuralları çiğneyenlere mobbing uygulamasına neden olur (Beswick ve diğerleri, 2004: 25).

Mobbinge maruz kalan bireyin ruh sağlığı ve dengesi bozulmakta, strese girmekte ve bazı travmatik durumların meydana gelmesi söz konusu olabilmektedir. Mobbingin şiddetine göre mağdurun yaşadığı derin yalnızlık ve yalıtılmışlık hissinden dolayı güven ihtiyacı artar. Duygusal açlığını giderecek ve sosyal destek bulabileceği bir zeminden mahrum kalmak, güvensizlik hissi oluşturur. Hiçlik duygusu, kişisel güven eksikliği, azalan kişisel saygı hissi, depresyon, işte düşük motivasyon, artan kan basıncı ve tansiyon oranı, işten ayrılma isteği, iş tatminsizliğine yol açabilir (Tutar, 2004: 55).

Stresin neden olduğu kişilerarası çatışmaların uzun sürmesi, aşırı rekabet ortamının varlığı, adam kayırmalar gibi faktörler işletmelerde mobbingi tetikleyebileceği gibi, mobbing nedeniyle stres durumunun kronikleşmesi de söz konusudur. Bu nedenle mobbing tüm stres yapıcıların üzerinde bir stres faktörü olarak ele alınabilir. Aylar süren mobbing eylemleriyle kişi çaresiz bir duruma sürüklenir ve fiziksel, sosyal, ekonomik ve zihinsel açıdan yaralanır.

Đş yaşamında stresin gerek çalışanlar gerekse de işletme üzerindeki sonuçlarına ilişkin olarak yapılan çalışmalarda stresin görünmeyen ürkütücü boyutu göz önüne çıkmaktadır. Araştırmalar, Amerika’daki çalışanların üçte birinin iş stresine bağlı depresyon yaşadıklarını ve çalışanların sağlık sorunlarının % 50 ile % 80 arasında değişen bir oranda stresle ilişkili olduğunu göstermektedir. Bir araştırmada, çalışanların % 46’sı stresli bir işte çalıştıklarını, % 27’si işlerinin yaşamlarındaki en önemli stres kaynağı olduğunu ve % 72’si de stresle ilişkili fiziksel ve psikolojik problemler yaşadıklarını belirtmişlerdir (Solmuş, 2004: 71).

Avusturya’da 1,2 milyon işgören işlerindeki zaman baskısından kaynaklanan iş stresi nedeniyle acı çektiklerini, Danimarka’da işgörenlerin % 8’i sıklıkla duygusal yorgunluk yaşadıklarını, Đspanya’da işgörenlerin % 32’si ise işlerini stresli olarak algıladıklarını ifade etmişlerdir (Koukoulaki, 2004: 17-27).

Stresin ve mobbingin bireyler ve işletmeler üzerindeki olumsuz etkileri benzerlik göstermekle birlikte, mobbingin taraflar arasındaki güç dengesizliğinden kaynaklanan bazen de sabotaj ve yasal olmayan davranışlara da başvurulmasından kaynaklanan biraz daha farklı sonuçları vardır.

Mobbingin neden olduğu strese bağlı olarak kişilerde; uykusuzluk, çeşitli sinir bozukluğu semptomları, melankoli, duygusuzluk, sosyal fobi, sosyal izolasyon, konsantrasyon bozukluğu, kendini küçümseme ve hor görme, sosyal intibaksızlık, çeşitli psikosomatik rahatsızlıklar, depresyon, umutsuzluk ve çaresizlik hissi, sinirlilik, öfke, hiddet, huzursuzluk ve derin keder hali gibi psikolojik sorunlar ortaya çıkar. Einersan mobbingin mağdur üzerindeki diğer olumsuz sonuçlarının; zayıflık, güç kaybı, kronik yorgunluk, çeşitli ağrı ve sancılar olduğunu ifade eder. Ayrıca; düşmanlık hisleri, hafıza kaybı, aşırı duyarlılık, saldırganlık hissi, sinirlilik sosyal ilişkilerden kaçınma gibi psikolojik semptomların da görüldüğü olur. Şiddet nedeniyle mağdurlarda aşırı strese bağlı olarak; bastırılmışlık hissi, güvensizlik, uykusuzluk, baş ağrıları, nedensiz endişe ve kronik korku, bastırılamayan korku ve ağlama hissi, psikolojik ve fiziksel yorgunluk, sırt ağrıları, yüksek kan basıncı, karabasan, deride dökülmeler, kilo kaybı veya aşırı kilo alma gibi psikosomatik rahatsızlıklar ortaya çıkar (Tutar, 2004: 56).

Mobbing ayrıca moral çökkünlüğüne ve kazanç kaybına, verimlilikte düşüşe, iş konsantrasyonunda azalmaya ve verilen sözde duramama gibi sonuçlar da doğurur (Sheehan, 1999: 58).

Andrea Adams “Bullying at Work” adlı kitabında mobbingi, işgörenler ve işverenler için işyerindeki diğer bütün stres faktörlerinin bir araya geldiğinde bırakacağı etkiden çok daha köstekleyici ve yıpratıcı olduğunu ifade etmektedir. Bu mobbinge bağlı iş stresinin hastalıklara maruz kalma riskini artırabileceği gibi bunu yanı sıra diğer ciddi ve zararlı sonuçları da olabilir. Mobbing sadece işgörenler için değil ayrıca onların aileleri için de hem fiziksel hem de psikolojik uzun süreli kronik sağlık problemlerine neden olabilir (Thomas, 2005: 274).

Mobbingin sonucu olarak ortaya çıkan iş stresinin 500 ya da daha az işgöreni olan işletmelere beş yıllık bir sürede maliyeti 10–15 milyon dolardır. ILO’nun bir araştırmasında ise işgören sayısı 1000–10.000 arasında olan işletmelere beş yıllık süredeki maliyeti ise 7 ile 10 milyar dolar olarak tespit edilmiştir. Amerika’da ise her yıl stres ve depresyon tedavisi için harcanan zaman, Amerikan ekonomisinde 200 milyon kayıp işgününe mal olmaktadır (Gardner ve Johnson, 2001: 30).

2004 yılında AB üyesi 15 ülkede yapılan bir araştırma, iş stresinin ve stres bağlantılı zihinsel problemlerine bağlı hastalıkların GSMH (gayri safi milli hasıla)’ye tahminen ortalama % 3 ile % 4 arasında bir maliyetinin olduğu, bunun da yıllık yaklaşık 265 milyar Euro’luk bir maliyetinin olduğu ifade edilmiştir (Levi, 2002: 11–13). Örgütsel stresin neden olduğu işe devamsızlık, stres bağlantılı hastalıklar, düşük verimlilik, yüksek işgücü devri ve değişimler nedeniyle yaşanan yetenek kayıpların bu ülkelerdeki ekonomilere ve hükümetlere maliyetinin yaklaşık 20 milyar Euro olduğu düşünülmektedir (Konkolewsky, 2004: 29–43). Stres bağlantılı hastalıkların Birleşik Krallıktaki maliyeti her yıl yaklaşık 6,5 milyon işgünü kaybıdır. Bunun işverenlere maliyeti 571 milyon Euro iken, toplumun tamamı dikkate alındığında maliyetin 5,7 milyar Euro’ya çıktığı görülmektedir. Đsveç’te 1999 yılında 15.000 işgörenin % 14’ünün uzun süreli hastalık izni kullandıkları ve bunun nedeninin stres olduğu tespit edilmiştir. 1999 yılındaki hastalık izinlerinin hükümete maliyeti 2,7 milyon Euro olmuştur (Koukoulaki, 2002: 17–27)