Fransa’da Yerel Seçim Sistemi

Fransa başlığında ilk olarak Fransa’daki yerel yönetimler reformundan bahsedilecektir. Fransız Anayasasında 2003 yılında yapılan değişiklikler ve bu değişiklikten sonra

çıkarılan yerelleşme yasaları, Fransa’da 1982’de kabul edilen “Deferre yasaları”35 ile

başlayan yerelleşme reformunun ikinci ve daha esaslı aşamasıdır (Canatan, 2006: 295). 1982 reformunun temel amaçları yerel yönetimleri ve yerel demokrasiyi güçlendirmek, yerel yönetimler arasında yeni işbirliği biçimlerini teşvik etmek ve bu yeni çerçeve ışığında bir devlet reformu gerçekleştirmekti. 2000’li yıllardaki reformlar da bu temel hedefleri taşımaktadır. 2003 yılı Anayasa değişikliği ile yerindenlik ve Cumhuriyetin bölünmezliği ilkelerinden vazgeçilmeksizin, Cumhuriyetin adem-i merkeziyetçi niteliği anayasa hükmü haline getirilmiştir. Özel yerel yönetim modellerinin oluşturulmasına izin verilmiş, doğrudan demokrasiyi ve mali özerkliği güçlendirmeye dönük düzenlemeler yapılmıştır (Eliçin-Arıkan, 2006: 267, 281).

Fransa’da yerel yönetimler (collectivites territoriales) belediye (commune), il (departement) ve bölge (region) olmak üzere üç türlüdür. Buna Paris gibi özel statülü yönetimler de eklenebilir. Fransa’da köy yerel yönetimi olmadığından, çok sayıda

belediye bulunmaktadır ve bunların büyük bölümünün nüfusu binin altındadır.36

Tablo 6: Fransa Belediye Meclisi Üye Sayısı

Nüfus ^Üye Sayısı 100’ün altında 7 100-499 arasında 11 500-1.499 arasında 15 1.500-2.499 arasında 19 2.500-3.499 arasında 23 3.500-4.999 arasında 27 5.000-9.999 arasında 29 10.000-19.999 arasında 33 20.000-29.999 arasında 35 30.000-39.999 arasında 39 40.000-49.999 arasında 43 50.000-59.999 arasında 45 60.000-79.999 arasında 49 80.000-99.999 arasında 53 100.000-149.999 arasında 55 150.000-199.999 arasında 59 200.000-249.999 arasında 61 250.000-299.999 arasında 65 300 binin üzerinde 69

Kaynak: Code général des collectivités territoriales/Art. L2121.

Belediyenin (commune) karar organı belediye meclisidir (conseil municipal). Meclis üyelerinin sayısı, belediyenin nüfusuna göre 7-69 arasında (Bkz. Tablo 6) değişmektedir. Meclis üyeleri 6 yıl için seçilmektedir. Seçimler Fransa’daki diğer seçimler gibi 2 turludur. Belediye nüfusuna bağlı olarak iki farklı seçim sistemi bulunmaktadır.

Nüfusu 1.000’in altında olan belediyelerde37 seçim sistemi iki turlu mutlak çoğunluk

sistemidir. Adaylık bildirimi yapmak zorunludur. Bireysel olarak veya listeyle adaylık mümkündür. Oylar aday bazında sayılır. İlk turda geçerli oyların yarıdan fazlasını (ki bu

36 2006 verilerine göre sayıları 36.787 belediyeden 27.189’unun nüfusu binin altındadır (Toksöz vd., 2009: 58).

37 2013 yılında yapılan yasa değişikliğiyle, daha önce 3.500 olarak belirlenen eşik nüfus değeri 1.000’e düşürülmüştür.

sayı toplam seçmenin dörtte birinden az olamaz) alan adaylar seçilmiş olur. Bu şekilde dolmayan sandalyeler için ikinci tur yapılır. Eğer sandalye sayısından az aday varsa, ikinci turda yeni adaylıklar mümkündür. İkinci turda ise en çok oy alan adaylar seçilmiş olur. Son sıradaki adayların oyları eşit çıkarsa yaşlı olanı seçilir (Code electoral/Art. L252-L255). Bu seçimde seçmenler, 1. bölümde anlatılan “panachage” yöntemiyle farklı listelerden ve/veya bireysel adaylardan karma bir liste oluşturarak oy verebilmektedir. Nüfusu 1.000’den fazla olan belediyelerde seçim sistemi iki turlu ve listeli nispi temsil sistemidir. Eksik liste ile seçime girilemez. Kapalı liste uygulandığından, seçmenler listedeki sıralamayı değiştiremez. Bu seçimlerde cinsiyet kotası bulunmakta ve fermuar yöntemi uygulanmaktadır. Buna göre listedeki aday sıralaması erkek-kadın-erkek-kadın

veya tersi şeklinde olmalıdır. Böylece yüksek oranda kadın temsili sağlanır.38 Listeye bir

başlık (Örneğin “Her şey Paris için Listesi”) verilir. Listenin başındaki aday, aynı zamanda o listenin belediye başkan adayıdır. İlk turda bir liste geçerli oyların yarıdan fazlasını alırsa, çoğunluk primi olarak, sandalyelerin yarısını alır. Kalan sandalyeler bu liste + %5 ve üzeri oy alan listelere d’Hondt yöntemiyle dağıtılır. İlk turda sonuç alınamazsa seçim ikinci tura kalır. İkinci tura, ilk tur oylarının en az %10’unu alan listeler katılabilir. Bu listelerde, ikinci tura kalamamış ama ilk turda en az %5 oy almış listelerdeki ve/veya ikinci tura kalmış ancak bu tura katılmayacak listelerdeki adayları içerecek biçimde değişiklik yapılabilir. Yeni ortaklarla liste güncellenmiş ve güçlenmiş olur. Bu durumda listenin başlığı da değiştirilebilir. Adaylar göründüğü listeden farklı bir politik etiket ilan edebilir veya kendini etiketsiz olarak ilan edebilir. Bu turda en çok oyu alan liste sandalyelerin yarısını alır, kalan sandalyeler bu liste + %5 ve üzeri oy alanlar arasında d’Hondt yöntemiyle paylaştırılır. Seçimlerde oy kullanma ve aday olma yaşı 18’dir (Code Electoral/Art. L260-L269; https://www.interieur.gouv.fr/Elections/Etre- candidat/Mementos-et-documents-des-precedents-scrutins/Elections-municipales-et-communautaires). Bu seçimlerde birleşik oy pusulası yoktur. Ayrı ayrı bastırılmış ve farklı renklerde listeler vardır, seçmenler bunlardan birini zarfa koyarak oyunu kullanır. Ayrıca bir e-oylama yöntemi olan, seçim merkezinde bulunan oy kullanma makinesinde de oyunu kullanabilir.

38 Daha önce listenin en az 1/3’ünün kadın adaylardan oluşmasını sağlayan bir kota uygulamaktayken, 2007 yılında fermuar yöntemine geçilmiştir.

Yürütme organı olan belediye başkanı (Le Maire) meclis tarafından kendi üyeleri arasından seçilmektedir. Başkan ilk iki turda mutlak çoğunlukla, üçüncü turda basit çoğunlukla seçilir. Belediye başkanı belediye meclisine başkanlık etmektedir. Başkan yardımcılarının (adjoints au maire) sayısını meclis, üyelerinin %30’unu aşmamak şartıyla belirler ve başkan yardımcılarını seçer (Code général des collectivités territoriales/Art. L2122). Esasen meclisçe yapılan belediye başkanı seçiminin sembolik nitelikte ve malumun ilanı olduğu söylenebilir. Zira en başta her listenin başkan adayı bellidir ve seçim sistemi listelerden birinin sandalyelerin yarıdan fazlasını elde etmesini garanti etmektedir.

Belediyeler bağlamında birer büyükşehir yönetimi niteliği taşıyan üç şehirden ayrıca söz etmek gerekir. Bunlardan Paris hem komün hem il statüsüne sahip özel statülü bir başkent yönetimidir. Paris bir yerel yönetim birimi olarak ilçelere ayrılmıştır ve ilçeler belediye tüzel kişiliğine sahip değildir. İlçeler, Paris’in idari birimleri gibi yönetilmektedir. Buna rağmen, seçimle gelen ilçe meclisleri tarafından yönetilmekte ve meclisler ilçe belediye başkanını seçmektedir. İlçe meclis üyelerinin bir bölümü Paris Meclisine seçildiğinden, ilçeler esas karar verme gücünü buraya katılarak alırlar. İlçe meclislerinin rolleri daha çok danışma niteliğindedir (Toksöz vd., 2009: 63) ve özellikle kendilerini ilgilendiren konularda belediyeye bilgi ve görüş bildirmektedir (Eliçin-Arıkan, 2006: 288). Lyon ve Marsilya komünleri de benzer biçimde ilçelere ayrılmıştır. Paris hem il hem komün olduğundan meclisine Paris Meclisi (Conseil de Paris) adı verilmiştir. Marsilya ve Lyon’da ise belediye meclisi deyimi kullanılmaktadır.

Kanunla belirlendiği üzere, Paris Meclisi (Conseil de Paris) 163 üyeden, Lyon belediye meclisi 73 üyeden, Marsilya belediye meclisi 101 üyeden oluşmaktadır. Paris’te 20, Lyon’da 9, Marsilya’da 16 ilçe (ikişer ilçeden oluşan 8 seçim çevresi) bulunmaktadır. İlçeler nüfuslarıyla orantılı olarak bu meclislere üye göndermektedir. İlçe meclisi, o ilçenin üst meclise göndereceği üye sayı + bu sayının iki katı üyeden (10’dan az ve 40’tan fazla olmamak üzere) oluşur (Code général des collectivités territoriales/Art. L2511-L2513). Paris Meclisi, Lyon ve Marsilya belediye meclis üyeleri ile Paris, Lyon ve Marsilya ilçe meclis üyeleri aynı seçimle belirlenir. İlçe meclislerine aday olanlar, aynı zamanda Paris, Lyon ve Marsilya meclisleri için de aday olurlar. Seçim sistemi diğer belediyelerdeki gibidir. Farklı olarak sandalye dağıtımında belediye meclisine

katılacaklar ile diğer ilçe meclis üyeleri için ayrı ayrı dağıtım yapılır. İlk dağıtımda seçilenler hem belediye hem ilçe meclisi üyesi olurken; ikinci dağıtımda seçilenler sadece ilçe meclisi üyesi olurlar (Code Electoral/Art. L271-L272). Paris, Lyon ve Marsilya meclisleri de kendi üyeleri arasından belediye başkanı seçerler. İlçe belediye başkanlığı ile Paris, Lyon ve Marsilya belediye başkanlığı görevleri aynı kişide birleşemez (Code général des collectivités territoriales/Art. L2511-L2513).

Fransa başlığı altında seçilmiş görev birlikteliği konusuna değinmek gerekir. Zira diğer Avrupa ülkeleriyle karşılaştırıldığında seçimlik görev birlikteliği (cumul des mandats) Fransız siyasi ve yönetsel yaşamının ayırt edici bir özelliğidir (Caille, 2000: 1704, 1708’den aktaran Şengül, 2012: 179). Fransa’da seçimlik görev birlikteliği tarihsel şartların sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Fransa’nın merkeziyetçi bürokratik yönetimi karşısında denge unsuru işlevi üstlenen seçimlik görev birlikteliği, siyasal-yönetsel yaşamda varlığını ve etkisini güçlü bir şekilde sürdürmüştür (Şengül, 2012: 183). Fransız yasaları ulusal düzeyde seçilmiş bir görevle, yerel düzeyde seçilmiş bir görevin bir arada yürütülmesine imkân tanımaktadır. Bu düzenlemelere göre bir milletvekili, aynı zamanda bölge meclisi, il meclisi, belediye meclisi, Paris Meclisi gibi yerel meclislerin sadece birinde üye olabilmektedir. Birden fazla üyelik ise mümkün değildir. Bununla birlikte milletvekilleri, belediye başkanı, ilçe belediye başkanı veya bunların yardımcısı, il meclisi başkanı ve yardımcısı, bölge meclisi başkanı ve yardımcısı gibi görevleri üstlenemez (Code Electoral/Art. L141).

2003 yılı Anayasa değişikliği ile yerel yönetimlerin yetki alanına giren konularda referandum aracılığıyla karar alınmasına imkân tanınmıştır. Böylece seçmenler yerel işlerde referandum aracılığıyla kararlara katılabilmektedir (Canatan, 2006: 311). Belediye meclisi veya belediye başkanı yetkisi dahilindeki bir konuyu yerel referanduma taşıyabilir. Düzenlenen referanduma seçmenlerin yarıdan fazlası katılırsa, çıkan sonuç bağlayıcı olur. Aksi durumda çıkan sonuç danışma niteliği taşır (www.collectivites-locales.gouv.fr/participation-des-citoyens). Yerel demokrasiyi güçlendirmek için ayrıca seçmenler imza kampanyası düzenlemek suretiyle, yerel meclisin yetki alanına giren bir konunun meclis gündemine alınmasını talep edebilmektedir (Canatan, 206: 312). Bunun için kayıtlı seçmenlerin 1/5’inin imzası gerekmektedir. Referandumun dışında da, belediye işleriyle ilgili konularda seçmenlere danışılabilmektedir. İlgisine göre

belediyenin bir kısmında yaşayan seçmenlere ya da tüm seçmenlere danışılabilir. Bir başka katılım yolu danışma niteliğindeki mahalle meclisleridir (les conseils de quartier). Mahalle veya şehirle ilgili konularda belediye başkanı bu meclislere danışabilir ve meclisler önerilerde bulunabilir (www.collectivites-locales.gouv.fr/participation-des-citoyens).

Fransa başlığını kapatmadan önce son olarak birlik politikalarına değinilecektir. Çok sayıda ve küçük komünlerin hizmet üretimi ve etkinlik sorunları karşısında, uygulanmaya çalışılan birleştirme girişimleri komün kimliğine geleneksel bağlılık ve köklü aidiyet duygusu nedeniyle başarısız olmuş ve komün sayısında kayda değer bir azalış olmamıştır. Sonrasında zorlayıcı politikalardan kaçınılmakla birlikte, farklı modellerle komünlerin bir araya getirilmesi teşvik edilmiştir (Eliçin-Arıkan, 2006: 274). Bu modeller arasında Paris, Lyon ve Marsilya’da bölgesel bir işbirliği-birlik niteliğinde olan ve metropoliten alanda kurulu metropoller (la metropole) de bulunmaktadır.