Franchise Sözleşmesi

Franchising ilişkisi ile franchise veren düşük bir masraf yaparak sürüm artırma ve işletmesini büyütme imkanına sahip olur. Bu sistemde hukuken bağımsız olan franchise alan kendi işletmesinin masraflarını kendisi karşılar; ancak franchise verenin belirlediği ilkelere uymak ve franchise verenin denetimine katlanmakla yükümlüdür. Ayrıca franchise alan başkasına ait denenmiş ve başarılı olmuş bir sistemi kullanmak yoluyla normalde bu tip sistemlerin geliştirilmesi için yapılması gereken harcamalardan çok daha azını yaparak ve franchise verenin isim, marka ve prestijinden yararlanarak pazara girmekte ve sözleşmenin devamı süresince franchise verenin sağladığı danışma, eğitim, reklam, promosyon hizmetlerinden yararlanmaktadır122_{. Yapılan araştırmalar, Franchising sistemi kapsamında}

faaliyette bulunmaya başlayan işletmelerin bağımsız işletmelere oranla daha başarılı olduğunu göstermektedir.

Türkiye’ ye ilk defa Amerikan Mc Donald’s restoranlar zinciriyle gelen Franchising’ in yasal bir tanımı bulunmamaktadır. Doktrinde Gürzumar, franchise sözleşmesini şu şekilde tanımlamaktadır:

“Franchise verenin, kendisine ait üretim, işletme ve pazarlama sistemini oluşturan fikri ve sınai unsurlar üzerinde, franchise alana kullanma (lisans) hakları tanıyarak, onu kendi işletme organizasyonuna bütünleştirebilmek ve onu bu sisteme dayanan ticari faaliyeti sırasında devamlı olarak desteklemek borcu altına girdiği; franchise alanın ise hem (söz konusu sistemin içerdiği ve franchise verenin belirlediği ilkelere uymak ve kendisine kullanma hakkı verilen fikri/sınai unsurlardan yararlanmak kaydıyla) bu sisteme dâhil mal veya hizmetlerin sürümünü kendi nam ve hesabına yapmayı ve desteklemeyi, hem de franchise verene belli bir ücret ödemeyi taahhüt ettiği; sürekli bir borç ilişkisi kuran, kanunda düzenlenmemiş ve tam iki tarafa borç yükleyen bir çerçeve sözleşmedir’’123

.

İsimsiz bir sözleşme olan franchise sözleşmesi karma sözleşme olarak nitelendirilmektedir. Bu sözleşmede kanunda düzenlenmiş (vekalet sözleşmesi, hizmet sözleşmesi) ve düzenlenmemiş sözleşmelerde rastlanılan unsurlar bir arada bulunmaktadır.

122 _{Bu konuyla ilgili bkz. Barış, Gülfidan, “Franchising Sistemi ve Sözleşmesi”, Eskişehir Anadolu Üniversitesi}

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 1997, C. XIII, S. 1-2, s. 336-337

123 _{Gürzumar, Osman Berat, Franchise Sözleşmeleri ve Bu Sözleşmelerin Temelini Oluşturan Sistemlerin}

Bu sözleşmelere ilişkin unsurlar elverdiği ölçüde kıyasen franchise sözleşmesine de uygulanabilir124.

Acentelik sözleşmesi ve franchise sözleşmesi sürüm arttırmaya yönelik sözleşmeler olmaları, taraflar arasında sürekli borç ilişkisi yaratmaları ve sürüm organizasyonuna entegrasyon bakımlarından birbirlerine benzemektedir. Bu nedenle acentelik sözleşmesine ilişkin hükümler mahiyetine uygun olduğu ölçüde franchise sözleşmesine de uygulanabilecektir125.

Acentelik sözleşmesi ve franchise sözleşmesi arasında şu farklılıklar bulunmaktadır126

:

1.2.4.7.1 Bağımsızlık ve Faaliyetin Risklerine Katlanma

Franchise sözleşmesinde franchise alan, kendi ad ve hesabına çalışan, işletmesinin risklerine katlanan, hukuki anlamda bağımsız bir girişimcidir127_{. Acente de bağımsız olmakla}

birlikte, müvekkili tacir ad ve hesabına faaliyet gösterdiği için başarılı olduğu işe göre ücret alır. Dolayısıyla ekonomik olarak müvekkili tacire bağımlı olan acentenin faaliyetlerine ilişkin riski, franchise alana oranla daha azdır.

1.2.4.7.2 Talimat Verme Hakkının Kapsamı

Franchise sözleşmesinde franchise verenin franchise alana, acentelik

sözleşmesindeyse müvekkilin acenteye talimat verme hakkı söz konusudur; ancak iki sözleşme, talimatların kapsamı noktasında farklılık göstermektedir. Franchise verenin franchise alana verdiği talimatların kapsamı müvekkilin acenteye verdiği talimatlara oranla daha geniştir. Franchising ilişkisinde taraflar arasında dikey bir işbirliği128

bulunmaktadır ve bu ilişkide karar merkezi franchise verendir. Franchise alanın, franchise verenin sürüm organizasyonuna tamamen uyum sağlayabilmesi ve franchise verenin sanki bir şubesiymiş gibi görünebilmesi için franchise alan, franchise verenin işletme faaliyetleriyle ilgili ve sürüm arttırma amacıyla sınırlı olarak verdiği talimatlara uymakla yükümlüdür. Her ne kadar acentelik sözleşmesinde de acente müvekkilinin sürüm organizasyonuna dâhil olsa ve acente

124 _{Kurtişoğlu, s. 150.} 125 _{Kurtişoğlu, s. 151.}

126 _{Kırca, Çiğdem, Franchise Sözleşmesi, Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü, Ankara 1997, s. 98.} 127

Topçuoğlu, Metin, “Franchise Sözleşmesinde Bağlayıcı Kayıtlar ve Rekabet Hukuku”, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2003, C. XXII, S. 1, s. 116.

128 _{İşbirliği farklı üretim aşamalarında bulunan işletmeler arasında gerçekleştirilirse yatay, farklı üretim}

aşamalarında bulunan işletmeler arasında gerçekleştirilirse dikey işbirliğinden söz edilir. Bkz. Kırca, Franchise, s. 28

ile müvekkil arasında işbirliği bulunsa bile acentelik ilişkisindeki işbirliği franchise ilişkisindeki kadar sıkı değildir129

.

1.2.4.7.3 Ücret

Acentelik sözleşmesinde acente müvekkili ad ve hesabına faaliyet göstermesi nedeniyle başarılı olduğu işe göre ücret alır. Franchise sözleşmesinde ise franchise alan kendi ad ve hesabına faaliyet gösterir ve franchise alanın gelirini franchise sözleşmesine konu olan ürünlerin alım satımı arasındaki fiyat farkı oluşturur130

.

Görüldüğü gibi franchise sisteminde franchise verenin franchise alana bir ücret ödemesi söz konusu değildir. Aksine franchise sözleşmesinde franchise alan franchise verenin sürüm organizasyonuna dâhil olması ve sözleşme süresince franchise sistemiyle kendisine sunulan olanaklardan yararlanmasının karşılığı olarak franchise verene başlangıçta

franchise fee denilen bir giriş ücreti ve daha sonra cironun belli bir yüzdesine göre

hesaplanan ve royalty adı verilen periyodik ücretleri ödemekle yükümlüdür131.

1.2.4.7.4 Koruma ve Destekleme Yükümü

Acentelik sözleşmesinde müvekkil, acentenin faaliyetlerini geliştirmesi ve serbestçe yapabilmesi için imkanlar hazırlamakla yükümlüdür. Örneğin, müvekkil, acentenin işlerini kolaylaştırmak için acenteye gerekli reklam afişlerini, numuneleri, fiyat listelerini, iş şartlarını havi belgeleri ve benzeri vesikaları vermekle yükümlüdür. Ayrıca, aksi yazılı olarak kararlaştırılmış olmadıkça müvekkil aynı zamanda ve aynı yer veya bölge içinde aynı ticaret dalı için birden fazla acente tayin edemez ve müvekkil kendisi acente ile rekabet edemez132.

Franchise sözleşmesinde ise franchise verenin franchise alanı koruma ve destekleme borcu çok daha geniş kapsamlıdır. Franchise sözleşmesiyle franchise veren franchise alanı

franchise paketi adı verilen kapsamlı edimler demetinden yararlandırmayı

yükümlenmektedir. Bu borcu kapsamında franchise veren, franchise alanın işletmesinin kurulması sırasında işletme yerinin kurulacağı bölgeyi belirleyen analizler yapar, işletme binasının kiralanması ve satın alınması konusunda yardımcı olur, işletmenin donanımı için gerekli malzemelerin niteliklerini belirleyerek bunların nereden ve kimlerden temin edileceğini gösterir. Ayrıca franchise veren personelin seçimi ile ilgili kıstaslar belirleyerek,

129 _{Kurtişoğlu, s. 152.} 130 _{Kurtişoğlu, s. 154.} 131 _{Kırca, s. 31.} 132 Kurtişoğlu, s. 154.

franchise alanı ve personeli sürekli olarak pazardaki son gelişmeler ve yeniliklerle ilgili eğitim kurslarına tabi tutar133

.

Bundan başka, franchise veren sözleşme süresince patent, marka ve en önemlisi de know-how gibi gayri maddi unsurları franchise alana sunmakla yükümlüdür. Franchise verenin genel reklamlar yapması ve yapacağı reklamlarda kullanması amacıyla gerekli malzemeleri göndermesi de franchise verenin franchise alanı koruma ve destekleme borcu kapsamında değerlendirilir. Sözleşmede açıkça kararlaştırılan hallerde franchise verenin franchise alanın tekel bölgesinde üçüncü kişilerle franchise sözleşmesi yapmaması ve mal göndermemesi yükümleri de bulunur.