Acentenin Sözleşme Süresince Rekabet Etmeme Borcu

Acente, aynı yer veya bölge içinde, birbirleri ile rekabette bulunan birden fazla ticari işletmelerin aracı ya da sözleşme yapma yetkisine sahip acenteliğini üstlenemez. TTK madde 118 hükmünde “…aynı yer ve bölge içinde birbirleriyle rekabette bulunan müteaddit

işletmeler hesabına aracılık yapamaz’’ şeklinde hüküm sevk etmiştir. Burada “aracılık’’ tan

bahsedilmesi de doktrinde tartışmalara yol açmıştır. Bu hükmün “sözleşme yapmaya yetkili acenteye’’ de uygulanması görüşü daha çok taraftar bulan görüştür. Çünkü, daha azını yapmakta kanunen haklı sayılmayan acentenin, daha çoğunu yapmaya haklı sayılamayacağı evleviyetle kabul edilmektedir. Yeni Ticaret Kanununda ise madde 104 hükmüne göre bu tartışmalar aşılmış gözükmektedir. Zira Yeni TTK madde 104 hükmüne göre; “… acente de

198 _{Meyveci, s. 32.} 199

aynı yer veya bölgede, birbirleriyle rekabette bulunan birden çok ticari işletme hesabına acentelik yapamaz.’’ denilerek eski kanun döneminde olan “aracılık yapamaz’’ ibaresi

bilerek kullanılmamıştır.

Acente, faaliyet konuları aynı olmayıp farklı olan muhtelif ticari işletmelerin işlerini yükümlenebilir. Örneğin acente, aynı zamanda, iki bilgisayar firmasının temsilciliğini yapamaz; ancak, biri bilgisayar firması diğeri de hesap makinesi firması olan iki firmanın temsilciliğini yapabilir. Ayrı ticaret dalı içinde faaliyette bulunan bu iki firmanın birbirleriyle rakip olmaları da buna engel oluşturmamalıdır. Çünkü acente, tacirin bağımsız yardımcısı konumundadır. Aynı zamanda birden çok işletmeyi temsil etmek acentelik mesleğinin özel bir yönünü oluşturur. Bu yüzden bu gibi durumlarda acentenin kişisel çıkarlarının korunması ve müvekkilin, acentenin kişisel çıkarlarına riayet etmesinin sağlanması gerekir. Bununla birlikte, bir acentenin hem ‘’Kütahya Porselen’’ ve hem de ‘’Güral Porselen’’ için acentelik faaliyetinde bulunabileceği söylenemez. Zira bu iki firma da aynı ticaret dalı olan seramik alanında faaliyet göstermektedir200

.

Diğer taraftan müvekkil şayet isterse, acente ile bir anlaşma yaparak acentenin diğer rakip işletmeler hesabına çalışmasına rıza gösterebilir. Bu anlaşma yazılı şekle bağlıdır (Yeni TTK madde 104). Ancak bize göre böyle bir ihtimalde bile, acente müvekkilinin menfaatlerine zarar verecek şekilde onunla rekabet faaliyetinde bulunamaz. Çünkü böyle bir durum acentenin müvekkilinin çıkarlarını koruma borcuna (Yeni TTK madde 109/f. 1) riayet etmediği ve rekabet hakkını da kötüye kullandığı anlamına gelir.

Türk Ticaret Kanunu’ nda bizzat acentenin kendisinin ticari işletme ile rekabet yasağı düzenlenmemiştir. Yeni Türk Ticaret Kanunu’ nun madde 104 hükmü acentenin, aksi yazılı olarak kararlaştırılmadıkça aynı yer veya bölge içinde birbiriyle rekabette bulunan birden fazla ticari işletmenin aracı ya da sözleşme yapma yetkisine sahip acenteliğini üstlenme yasağı getirmiştir201_{. Anılan düzenlemenin nedeni acente ile müvekkili arasındaki karşılıklı}

güven ve iki tarafın da ekonomik menfaatlerinin bu şekilde daha iyi korunacağı düşüncesidir.

Aynı şekilde müvekkil de aksi yazılı olarak kararlaştırılmadıkça aynı zamanda, aynı yer ve bölge içinde, aynı ticaret dalı için birden fazla acente tayin edemeyecektir. Kanun söz konusu hükümle hem acentelik veren taciri hem de acenteyi birbirlerini rekabet durumuna

200 _{Kayıhan, s. 107.}

201 _{Kanunda acentenin aynı yer ve bölge içinde birbiriyle rekabette bulunan birden fazla ticari işletme hesabına}

aracılık yapamayacağı düzenlenmiştir. Ancak bu hüküm sözleşme yapmaya yetkili acenteye de uygulanacak şekilde geniş yorumlanmalıdır. Bkz. İmregün, s. 132.

sokmaktan alıkoymayı ve böylelikle acentelik fonksiyonunun gerçek anlamını kaybetmesini önlemeyi amaçlamaktadır202

.

Acentenin rakip firmalar adına çalışmasının bir diğer önemi kendini rekabet hukukunda gösterir. Rekabet hukuku açısından acentelik sözleşmeleri acentenin müvekkili adına yapmış olduğu ya da aracılık ettiği sözleşmeden dolayı herhangi bir mali veya ticari risk almaması halinde gerçek acentelik sözleşmesi sayılmakta ve acente ile müvekkil arasında öngörülen rekabet yasağı, rekabeti sınırlayıcı bir dikey anlaşma olarak görülmeyip, Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’ un anlaşmalara ilişkin madde 4 hükmü kapsamı dışında kalmaktadırlar. Dolayısıyla, rekabet hukuku açısından acentelik daha dar bir anlama sahip olup, TTK açısından acente sayılan bir tacir, rekabet hukukuna göre acentelik vasfını haiz olmayabilir203.

Taraflar yapacakları bir anlaşma ile acentenin diğer rakip işletmeler hesabına çalışma yasağını ortadan kaldırabilirler. Bu anlaşmanın yazılı şekilde yapılması gerekmektedir (Yeni TTK madde 104). Ancak böyle bir anlaşmanın varlığı halinde bile acentenin rakip ticari işletmeler hesabına yaptığı acentelik faaliyetleri, müvekkilin menfaatlerini zedeleyecek nitelikte olamaz. Aksi hal, acentenin müvekkilinin çıkarlarını koruma borcuna aykırılık oluşturacaktır204

.

Yeni Türk Ticaret Kanunu’ nda acentelik sözleşmesinin sona ermesinden sonra acenteyi müvekkiline karşı rekabet oluşturacak faaliyetlerden kaçınmakla yükümlü kılan rekabet yasağı sözleşmesi düzenlenmemiştir. Ancak, sözleşme özgürlüğü ilkesi uyarınca acente ile müvekkili acentelik sözleşmesi sonrası rekabet yasağına ilişkin bir anlaşma yapabilirler. Bu anlaşmaya hizmet sözleşmesinin rekabet yasağına ilişkin hükümleri kıyasen uygulanmalıdır (Yeni BK madde 444 - 447).

Borçlar Kanunu’ na göre hizmet sözleşmesi sonrası için yapılan rekabet yasağı sözleşmesi ücretsiz de yapılabilir. Acentenin yapacağı rekabet yasağına ilişkin sözleşme acenteye verilecek uygun bir tazminata bağlı olmadıkça hüküm ifade etmez; çünkü müvekkil acentelik sözleşmesinin sona ermesinden sonra da acentenin kazandırmış olduğu müşterilerden faydalanmaya devam eder. Bu nedenle acentenin hiçbir karşılık olmaksızın sözleşme sona erdikten sonra da müvekkili ile rekabet yapmaması adil bir çözüm değildir205

. 202 _{Kurtişoğlu, s. 50.} 203 _{Meyveci, s. 34.} 204 _{Kayıhan, s. 103.} 205 Kurtişoğlu, s. 52-53.

2.1.6.3 Acentenin Sözleşme Sonrasında Rekabet Etmeme Borcu