Fetret Dönemi Şehzadeleri

Sultan Murad’ın ölümüyle birlikte Yıldırım Bayezid acele bir karar alarak Anadolu’daki gazi beylikleri kendi ülkesine ilhak etti. Ardından Rumeli’de vasal hükümdarlara güç göstermek ve üzerlerindeki metbuluk haklarını kuvvetlendirmek için onları huzuruna çağırdı. Ardından İstanbul’u kuşattı (1394). Bulgar krallığını ortadan kaldırdı. Niğbolu zaferi ile birlikte şöhretini en üst noktaya taşıdı. Süratle hareket eden Bayezid, Timur’un egemenlik sahası gördüğü Doğu Anadolu’ya, Erzincan’a kadar ulaştı. Yıldırım’ın hedefi merkeziyetçi bir devlet kurmaktı ancak çok hızlı ve bir bakıma plansız hareketi onun ağır bir yenilgiye uğramasına ve esir düşmesine sebep oldu. Çubuk ovasında Timur’a karşı savaşı kaybedip, esir düştü (28 Temmuz 1402)278.

Sultan Yıldırım Bayezid’in altı tane şehzadesi vardı. Bunlar Emir Süleyman, Mehmed, İsa, Musa, Kasım ve Mustafa idi279. Ankara Savaşı kaybedildiği esnada şehzadelerin her biri savaş meydanını terkederek firar etmişlerdir. Tarih kitaplarına göre Emir Süleyman savaş alanından Yıldırım Bayezid’in veziri Ali Paşa, Eyne Beğ Subaşı, Hasan Ağa ve diğer beylerin marifetiyle uzaklaştırılmıştır. Süleyman’ı alıp Rumeli yönüne gitmişlerdir. Çelebi Mehmed ise Amasya sancağına geri dönmüştür. Diğer şehzadeler İsa ve Musa ise Karasi İli bölgesinde birbirleriyle mücadeleye başlamışlardır280.

İsa Çelebi’nin öldürülmesi: İsa Çelebi bu sırada Çelebi Mehmed’in gelişini işitip askerlerini toplayarak Ulubad mevkiinde konuşlanmıştı. Çelebi Mehmed’in yolladığı elçiye “Şimdi ben ulu karındaşım, taht benim elimdedir. Ol henüz bir genç oğlandır. Beylik anın nesine gerektir.” deyince, Çelebi Mehmed, “Bununla la-cerem cenk etmek gerektir. Hele yaramazlık bizden olmadı” diyerek mücadeleye başlamıştı. İsa Çelebi, İstanbul tarafına doğru kaçtı. Çelebi Mehmed bunu görünce memleketin kendisine

276 Muhittin Aykun, Abdurrahman Hibri Efendi Defter-i Ahbar (Transkripsiyon ve Değerlendirme) (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2004), 4.

277Müneccimbaşı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi I,128.

278 Halil İnalcık, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, 58. Baskı (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017), 67,68.

279 Aşıkpaşazade, Tevarih-i Al-i Osman, 125.

69

kaldığına kanaat getirerek Bursa’ya geldi281. Öte yandan Emir Süleyman, Çelebi Mehmed’in Ulubad zaferinin ardından şöhret kazanmasından rahatsız olmuştu. Bir şekilde olayları kendi lehine çevirmek için İstanbul’a kaçan kardeşi İsa’nın teslimini Tekfur’dan talep etti. Muhtemelen kendisine doğru bir piyon seçtiğini düşünen Emir Süleyman oyunun kurallarını belirleyerek kardeşi İsa Çelebi’yi asker ve teçhizatla donatıp Gelibolu Boğazı’ndan Anadolu’ya geçirdi. İsa’nın emri altında yaklaşık on bin asker mevcuttu. Şehri yağmaladı fakat savaşı kaybedip Kastamonu Hakimi İsfendiyar Bey’e sığınmak zorunda kaldı. İsfendiyar beyle birlik olup bir saldırı daha yapmak istedi ancak yine yenildi²⁸². Aydınoğlu Cüneyd ile anlaşan İsa Çelebi Saruhan ve Menteşe beyleri ile de ittifak kurarak Mehmed’e bir kez daha saldırmayı denedi ancak bu defa yenilgisinin ardından kaçma fırsatı bulamadan Eskişehir’de bir hamamda boğularak öldürüldü. Naşı Bursa’da babasının türbesi yanına defnedildi283.

Emir Süleyman’ın öldürülmesi: Ankara Savaşı’nın ardından Timur, Emirzade Muhammed’i, Emir Süleyman’ın peşinden yağma yapmak ve Yıldırım Bayezid’in hazinesini ele geçirmek üzere gönderdi²⁸⁴. Savaş meydanından kaçarak canını kurtaran Emir Süleyman ise ailesini de yanına alarak Güzelcehisar’a çıktı. Bir süre burada bulunup İmparatorla anlaştıktan sonra Gelibolu tarafına gitti285. Musa Çelebi’nin Bursa’da tahta oturduğunu öğrenen Süleyman, Bursa’ya ulaştı. Kardeşleri Fatma ve Kasım’ı İstanbul tekfuruna rehin bırakarak yaptığı anlaşma doğrultusunda hareket eden Emir Süleyman gelip Edirne’de tahta oturdu. Çelebi Mehmed, İsa’yı bertaraf edince Süleyman ile Mehmed karşı karşıya geldiler. Süleyman ve Mehmed arasında yaklaşık beş yıl sürecek şiddetli mücadele, Süleyman’ın Anadolu ve Rumeli’ndeki düşmanlarının Mehmed’e destek vermesiyle onun lehine Süleyman’ın ise aleyhine neticelendi. Mehmed, Musa’yı bir oyalama taktiği olarak Rumeli’ne gönderdi. Mehmed ise bu sırada Bursa’yı denetimi altına aldı286. Bursa’yı kaybetmesinden dolayı büyük bir hırsa kapılan Emir Süleyman Anadolu tarafına geçerek Mehmed’in elinden Bursa’yı aldı ve

281 Mehmed Neşri, Kitab-ı Cihannüma-Neşri Tarihi II, 3. Baskı, haz. Faik Reşit Unat-Mehmet Altay Köymen (Ankara: TTK Yayınları, 1995), 425-429.

282 Müneccimbaşı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi I, 155.

283 Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi I, 333.

284 İnalcık, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, 75.

285 Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi I, 328.

70

ilerleyerek Ankara muhafızı Yakup Bey’den Ankara’yı da aldı²⁸⁷. Mehmed yeni bir saldırı hazırlığına başladı ve Bursa üzerine yürüdü. Haberi alan Süleyman Edirne tarafına kaçmak istediyse de Ali Paşa buna mani olup Kafir Pınarı adlı kalede müdafaa vaziyetinde olmanın daha uygun olacağını telkin etti. Süleyman gelip kaleyi muhasara etti fakat bir netice alamadan Mehmed Tokat’a, Emir Süleyman ise Bursa’ya döndü288. Süleyman Çelebi “ıyş u işret” alemlerinde olmayı zevk ve sefa sürmeyi kendisine düstur edinmiş bir karakter olarak kroniklerde ifade edilmekte ve kaybetmesinin belki de en önemli sebebinin bu olduğu noktasına işaret edilmektedir. Edirne tarafında yine böyle bir mecliste keyif sürerken Musa Çelebi’nin yönünü Edirne’ye çevirdiğini öğrenince hiç keyfini bozmamış hatta haberi getiren Evrenos Bey’e “Ey hacı lalam nedir bu üzüntülerle dolu sözler? Musa kimdir ki, benim üstüme asker çekip, istiklal davasına kalkışa?” diye çıkışmıştır289. Yeniçeri Ağası Hasan Ağa’da ikazda bulunmuş Süleyman Çelebi hiddetlenerek onun sakallarını kestirmiştir290. Umeranın ileri gelenleri Emir Süleyman’ın tavırlarından dolayı onun padişah olamayacağına kanaat getirip topluca Musa Çelebi’nin huzuruna vardılar ve gelip Edirne’yi alması için onun önünü açtılar291. Emir Süleyman artık çaresi kalmadığını anladığında kaçmaya karar vermiş ve yol üstünde bir köye varmıştır292. Süleyman burada köy ahalisi tarafından 1411 yılında öldürülüp Bursa’da dedesi Murad Hüdavendigar yanına defnedilmiştir293.

Fetret döneminin sona ermesine sebep olacak son mücadele geriye kalan iki rakip, Çelebi Mehmed ve kardeşi Musa Çelebi arasında cereyan etmiştir. Emir Süleyman’ı ortadan kaldıran Musa Çelebi 1410 yılında hükümdarlığını ilan edip adına akçe kestirmişti. Kardeşi Emir Süleyman’ın adamlarına güvenmediğinden onları değiştirip yerine kendi adamlarını yerleştirdi294. Kör Şahmelik’i Vezir, Mihaloğlu Mehmed Bey’i Rumeli Beylerbeyi, Sımavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin’i Kazasker tayin etti. Var olan bütün sancakları sahiplerinden alıp kendi adamlarına tevdi etti295. İktidarı ele geçirmesinin ardından Musa Çelebi öncelikli olarak Emir Süleyman’ın Bizans ile

287 Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi I, 333, 334.

288 Müneccimbaşı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi I, 158, 159.

289 Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih II, 50.

290 Çağatay Uluçay, Taht Uğrunda Baş Veren Sultanlar, 3. Baskı (İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014), 32.

291 Müneccimbaşı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi I, 163.

292 Aşıkpaşazade, Tevarih-i Al-i Osman, 126.

293 Müneccimbaşı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi I, 164.

294 Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi I, 339

71

yapmış olduğu anlaşma çerçevesinde Bizans’a bıraktığı toprakları Bizans’tan geri alma işine girişmiştir. Ayrıca Süleyman’a karşı mücadelesinde kendisine destek veren Sırbistan’a da açıktan saldırmıştır296. Dolayısıyla bu durum Bizans ve Çelebi Mehmed’in müttefik olmasına vesile olmuş, bu sayede Mehmed tahtı tek elde toplama konusunda ciddi adımlar atabilmiştir. 15. yüzyılda Abdülvasi Çelebi tarafından kaleme alınan “Halilname” adlı eserin bir bölümünde Mehmed Çelebi ile Musa Çelebi arasında cereyan eden mücadele aktarılmıştır. Eserden anlaşıldığı kadarıyla Musa Çelebi Mehmed’den daha fazla askere sahiptir.

“Anun seksen bin artuk leşkeri var/ Müsellah hazır u cengi eri var… Sekiz bin kişi seksen bin kişiye / Varursa ne belüre ne ışıya”297.

Musa’nın güçlenmesi elbette Çelebi Mehmed’i rahatsız etmiştir. Mehmed saltanatı ele geçirmek için Musa ile mücadeleye girişir. Birkaç başarısız girişimin ardından Mehmed, Bayezid Paşa’yı çağırarak “Çok sayıda askerle bu kötü işli zalimi ortadan kaldırmak için acele etmek gerekir. Çünkü iki kılıç bir kına sığmaz. Bir yaydan iki ok atmak başarılı sonuç vermez. Denizden geçmenin yolunu bul da Edirne’ye gidelim” der. Bizans’tan denizi geçebilmek için gemi talebinde bulunur298. Bunun üzerine İnceğiz mevkiinde şiddetli bir savaş meydana gelmiştir. Mehmed ilk başta galip gelmiş gözükse de ardından Musa son bir hamle yaparak hücum etmiştir. Mehmed’in pek çok askeri şehid düşmüş ve kendisi de yaralanarak İstanbul’a doğru çekilmek durumunda kalmıştır. Oradan da Bursa’ya geçmiştir²⁹⁹.

Musa Çelebi elde etmiş olduğu bu zaferden doğru bir şekilde faydalanamadı çünkü yanındakilere karşı oldukça sert bir politika takip etmekteydi. Etrafındakileri kendinden uzaklaştırıyordu. Bizans’ın yanı sıra Sırp ve Bulgar beylerini de kızdırmıştı. Rumeli’deki sancakbeyleri de onun koyduğu ağır vergilerden ve mallarının sürekli müsadere edilmesinden şikayetçiydiler. Rumeli beyleri Mehmed Çelebi ile ittifak halinde olduklarını ve onu destekleyeceklerini belirten haberler göndererek Mehmed’i

296 Kastritsis, Bayezid’in Oğulları, 166.

297 Abdülvasi Çelebi, Halilname, haz. Ayhan Güldaş (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996), 259, 260. Abdülvasi Çelebi (ö. 1414-15’ten sonra), I. Mehmed döneminde yaşamış bir müelliftir hakkında yazmış olduğu mesnevisi Halilname dışında fazla bilgi yoktur. Günay Kut, “Abdülvâsi Çelebi”, Türkiye

Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1988), 1: 283.

298 Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevarih, trc. Mürsel Öztürk (Ankara: TTK Yayınları, 2006), 91, 92.

72

Rumeli’ne davet ediyorlardı300. Mehmed oluşan koşulları değerlendirerek Rumeli tarafına yeniden gemilerle geçip kardeşinin sonunu getiren kendisinin ise tahta resmen çıkmasını sağlayan savaş için hazırlıkları tamamladı. İki şehzadenin ordusu 1413’te Çamurlu’da karşı karşıya geldiler. Rumeli ahalisi ve beyleri Anonim Osmanlı Kroniğin’e göre Musa’yı bırakıp Çelebi Mehmed tarafına geçtiler301. Bayezid Paşa bazı beylerle safları yararak kendini kurtarmaya çalışan şehzade Musa Çelebi’nin etrafını kuşattı. Askerlerinden yardım alamayan Musa umudunu kaybetti ve savaş alanından kaçmak istedi302. Ancak atı çamura saplandığı için yakalandı. Musa savaşın cereyan ettiği Çamurlu mevkiinde atıyla kaçarken çamura saplandı. “Çamırlıyı dahı bilirsin nice yirdür, anda yirlüsi çamura çöker, kanda kaldı kim müsafir ola”303 diye tanımlanan bu yer Musa’nın taht mücadelesinde son noktaydı. Musa’nın Saruca adında bir terzisi vardı. Çamura saplanmış olan atın ayağının sinirini kesti Musa attan yere düştü. Saruca onu yakalayıp Çelebi Mehmed’in huzuruna getirdi. Musa savaş meydanında Sultan’ın otağında can verdi304. Kardeşinin ölümüne Çelebi Mehmed ağladı ve naaşını Bursa’ya göndererek dedesi Murad Hüdavendigar yanına defnettirdi (1413). Musa yaklaşık olarak iki yıl yedi ay yirmi gün saltanat sürmüştü305.