Şehzade Mustafa

Fatih Sultan Mehmed’in oğlu Şehzade Mustafa, ölümü üzerine şüphe duyulan bir diğer şehzadedir. Fakat tıpkı Şehzade Alaaddin de olduğu gibi ölümü üzerindeki sır perdesi kaldırılmıştır. Gelibolulu Mustafa Âli, Şehzade Mustafa’nın yedi yıl boyunca Karaman Eyaletinde Sancakbeyi olduğunu vefatıyla birlikte sancağının Cem Sultan’a verildiğini belirtmiştir191. Şehzade Mustafa’nın ölüm hadisesinden bahsedilecek olursa Silifke fethedildikten sonra Gedik Ahmet Paşa’nın arzusu doğrultusunda Develi Kalesi ve Karahisar’ın fethedilmesiyle ilgili Şehzade Mustafa’ya malumat verilmiş, şehzade bu haber üzerine Karahisar üzerine gidip fethetmeye niyet etmiştir. Ancak uzun süren fetih faaliyetleri şehzadenin hastalanmasına sebep olmuştur192. Şehzade, hizmetinde bulunan Niğde Beyi olan Koçi Bey’i Karahisar’ı kuşatmak üzere bölgeye sevk etmiş, Koçi Bey üzerine düşen vazifenin hakkını vererek hisarı kuşatmıştır. Hisarın dizdarı, aynı zamanda Karaman beylerinin önde gelenlerinden biri olan Atmaca Bey bu güçlü saldırı karşısında tutunamayacağına karar verip hisarı teslim etmeye razı olduğunu Koçi Bey’e bildirmiştir. Meselenin geri kalan kısmını Hoca Sadettin şu şekilde aktarmaktadır: Atmaca Bey bir şartla teslim olacaktı. Şartı Şehzadenin gelip hisarı bizzat teslim

189 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Sultan İkinci Murad’ın Vasiyetnamesi”, Vakıflar Dergisi 4 (1958): 13. Uzunçarşılı bu bilgiyi Hayrullah Efendi’den nakletmiştir.

190 Uzunçarşılı, “Sultan İkinci Murad’ın Vasiyetnamesi”, 1, 3.

191 Gelibolulu Mustafa Ali Efendi, Kitabü’t-Tarih-i Künhü’l-Ahbar, C.I, Kısım I, haz. Ahmet Uğur-Ahmet Gül-Mustafa Çuhadar-İbrahim Hakkı Çuhadar (Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1997), 420.

192 Solakzade Mehmed Hemdemi Çelebi, Solakzade Tarihi I, haz.Vahid Çabuk (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989), 338, 339.

53

almasıydı. Haber şehzadeye ulaşınca çevresindeki adamlarla birlikte Konya’dan kalkıp hisara ulaştı. Bu durum karşısında Atmaca Bey sözünde durarak hisarı teslim etti. Şehzade, Atmaca Bey’e iltifatlar edip “lutuf ve dostlukla elini tuttu”. Hisara giren şehzade hemen Ahmed Paşa’ya haberci gönderip hisarı beklemek üzere adam yollamasını istedi. Ancak bu yorucu girişim şehzadenin hastalıklı bedenini iyice zayıf düşürmüştü. Sıklıkla gelen sancılar üzerine dizginlerini tekrar Konya cenabına çevirmesine sebep oldu. Buğdaypazarcığı mevkiine geldiğinde hamama girip yıkanmak istedi ancak hamamdan çıkar çıkmaz vefat etti193.

Şehzade Mustafa’nın ölüm hadisesi ile ilgili dikkat çekici bilgiler veren John Freely, onun Develi Karahisar mevkiinde rahatsızlığının şiddetlendiğini, danışmanlarının şehzadeyi Konya’ya geri götürmeye karar verdiklerini aktarır. Ayrıca, şehzadenin rahatsızlığından babasının ulak vasıtasıyla haberdar edildiğini, Fatih’in de oğlunun yanına Yahudi hekim Maestro’yu gönderdiğini ancak doktor yetişemeden şehzadenin vefat ettiğini ve şehzadenin cesedinin mumyalanarak yola çıkarıldığını da ilave eder194. Şehzadenin ölümü, ileri gelen devlet adamlarından Ahmed Bey ve defterdarı Timurtaş Paşazade Umur Beyoğlu Ali Çelebi ile diğer devlet adamları tarafından alınan bir kararla gizli tutulmuştur. Naaşı Konya’ya nakledilmiştir. O sırada İçel’de bulunan Gedik Ahmet Paşa’ya da durum haber verilmiş, o da derhal Konya’ya intikal ederek şehzadenin cenazesine refakat etmiştir. Bursa’ya gönderilen şehzadenin naaşı padişahın isteğiyle Sultan II. Murad’ın yanına defnedilmiştir195.

Şehzade Mustafa’nın ölümüyle bağlantılı bir diğer önemli iddia ise Mahmud Paşa’nın şehzadeyi zehirlettiğidir. Bu iddianın kaynağı ise Veziriazam Mahmud Paşa196 ile Şehzade Mustafa’nın arasında geçtiği ifade edilen bir meseledir. Gelibolulu Mustafa Ali ikisi arasındaki meseleyi “Mahmud Paşa… Şehzade Mustafa ile mabeynlerinde bir vahşet hasıl oldu. Ol halete dahi müşir müşarün-ileyhin haremine müteallik bir gayr-i vaki töhmet bais oldı. Pes ol muhalefet ü udvan mabeynlerinde izdiyadile nümayan iken

193 Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih III, haz. İsmet Parmaksızoğlu (İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979), 145.

194 John Freely, Büyük Türk İki Denizin Hakimi Fatih Sultan Mehmed, trc. Ahmet Fethi (İstanbul: Doğan Kitap, 2011), 144.

195 Müneccimbaşı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi II, haz.İsmail Erünsal (Tercüman Gazetesi 1001 Temel Eser Yayınları, yer-tarih belirsiz), 352.

196 Mahmud Paşa, 1454’te Zağanos Paşa’nın azledilmesinin ardından vezirlik makamına getirilmiştir. 1456’da Veziriazam olmuştur. Mahmud Paşa ile ilgili Bkz. Şehabeddin Tekindağ, “Mahmud Paşa”,

54

şehzade-i mesfur bağteten vefat eyledi”197 şeklinde özetler. Anlaşılan Mahmud Paşa’nın haremiyle yani eşiyle ilgili şehzadenin töhmet altında kaldığı ifade edilmektedir. Şehzade ölmeden önce Sultan Mehmed, Mahmud Paşa’yı azletmiş ve Paşa, Hasköy’de inzivaya çekilmiştir198. Müneccimbaşı’ya göre, bu sırada Mustafa’nın ölümü üzerine padişaha taziye ziyaretinde bulunmuşlardır. Mahmud Paşa da siyahlar giyinerek padişahın huzuruna gelip taziyede bulunmuştur. “Münafık ve hased kimseler, paşanın tekrar vezarete getirilmesinden korktuklarından merhum şehzade ile aralarında geçenleri anlattılar ve şehzadeye düşman olduğunu bildirdiler”. Ayrıca Mahmud Paşa’ya düşmanlık besleyenler Paşa’nın şehzadenin ölümüne sevindiğini ve evine gittiği vakit matem elbiselerini çıkarıp beyazlar giyinerek satranç oynadığını da eklemişlerdir¹⁹⁹. Belli ki Mahmud Paşa çok da sevilen birisi değildi ve pek çok düşmanı bulunmaktaydı. Sultan Mehmed, Mahmud Paşa hakkındaki söylentiler karşısında daha fazla dayanamadı ve bir casus vasıtasıyla onun evinde ne halde bulunduğunu tespit etmeye çalıştı. Paşa’nın ak elbiseler içinde satranç oynadığı, zevk ve sefa içerisinde gününü gün ettiği söylentileri dolaşmaktaydı. Casus bunları padişaha ilettiği vakit oğlunun üzüntüsü ile perişan halde olan Sultan Mehmed, Mahmud Paşa’nın Yedikule’de hapsedilmesi için ferman çıkardı. Hoca Sadettin, Mahmud Paşa için şu cümleleri yazar: “879 yılı Rebiyülahir ayının üçüncü günü (18 Temmuz 1474) yüce yaradılışlı Padişahın kahredici pençesi korkusuyla gönül kuşu beden yuvasından uçup gitti²⁰⁰”. İlk olarak Şehzade Mustafa II. Murad Türbesi’ne bitişik olan Şehzade Alaaddin’in yanına defnedilmiş ardından bugün Bursa Muradiye’de kendi adına inşa edilen türbesine nakledilmiştir²⁰¹.

Şair Meali de Hünkarname adlı Farsça eserinde Şehzade Mustafa ile Mahmud Paşa’nın aralarının iyi olmadığını ifade eder. Hatta Şehzade Mustafa kendisi öldükten sonra Mahmud Paşa’nın yaşayacağından dolayı elem duyduğunu ve babasının Mahmud Paşa’dan bütün malını mülkünü almasının son dileği olduğunu lalasına vasiyet ettiği

197 Gelibolulu Mustafa Ali, Kitabü’t-Tarih-i Künhü’l-Ahbar, C.I, Kısım I, 701.

198 Fatma Kaytaz, Behişti Tarihi (791-907/1389-1502) Giriş-Metin-Dizin (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011), 277.

199 Müneccimbaşı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi II, 353.

200 Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih III,148.

55

ifade edilmektedir²⁰² Bahsi geçen vasiyetnamede Mustafa’nın Mahmud Paşa’ya düşmanlığı açıkça görülmektedir: “Ben öldükten sonra bana o kadar düşmanlık göstermiş olan Mahmud Paşa Padişahın hizmetinde kalacak, fakat babam benim intikamımı ondan almakta gecikmeyecek”203. Mustafa’nın Mahmud Paşa ile arasında bir husumet olduğu açıktır ancak bunun sebebi sadece Mahmud Paşa’nın hanımıyla Şehzade Mustafa arasında gizli bir şeylerin olduğuyla bağlantılı mıdır? Bu iddiaları kanıtlamak şimdilik zor görünmektedir. Keza Mahmud Paşa’nın ölümünü haksız bulan²⁰⁴ Osmanlı kaynakları bu iddiaları zayıflatmaktadır. Uzunçarşılı’nın makalesinde değindiği sebepler Mahmud Paşa’nın ölümünün sadece Mustafa ile düşmanlığından dolayı olmadığını gösterir niteliktedir205.