Ġlgili alan yazında öğretim sürecinde öğrencilerin baĢarılarının belirlenmesinde ve ilerletilmesinde; öğrencilerin baĢarılarını artırmak ve amaçlanan öğretim sonuçlarına ulaĢmak için öğrenme ve öğretme süreci boyunca, öğretmen ve öğrenciler tarafından kullanılan bir süreç olarak tanımlanan (Popham, 2008) biçimlendirmeye yönelik değerlendirme yapılması önerilmektedir (Black & William, 1998, Stiggins, 2002). Keeley (2008) bu amaçla kullanılabilecek değerlendirme tekniklerini tanıttığı kitabında Fen-Değerlendirme-Öğretim-Öğrenme-Döngüsü‟nden (FDÖÖD) bahsetmiĢtir. Değerlendirme ile öğrenme ve öğretme sürecini birbirine entegre eden FDÖÖD‟nün basamakları ile ilgili diyagram ġekil 2.5‟te gösterilmektedir.
ġekil 2.5 Fen Değerlendirme, Öğretim ve Öğrenme Döngüsü (Keeley, 2008) Yapılandırmacı kurama uygun öğrenme modelleri ile ilgili ilk çalıĢma bir proje kapsamında 1960‟larda Karplus ve arkadaĢları tarafından yapılmıĢtır. Buna göre üç aĢamalı bir halka modeli önerilmiĢtir. Piaget‟nin zihinsel geliĢim kuramına uygun olan ve üç aĢamadan oluĢan bu öğrenme döngüsü zamanla 5E (Bybee, 1997), kavramsal değiĢim modeli (Posner, Strike, Hewson & Gertzog, 1982) gibi birçok adaptasyondan
geçmiĢtir. Keeley (2008) bunlara ek olarak FDÖÖD‟yü geliĢtirmiĢtir. Tablo 2.2‟de 5E öğrenme modeli ile FDÖÖD‟nün aĢamalarına yer verilmiĢtir.
Tablo 2.2
5E Öğrenme Döngüsü ve FDÖÖD Aşamaları (Keeley, 2008)
5E Öğrenme Döngüsü FDÖÖD
GiriĢ
Öğrencilerin motive edilmesi için konuya ilgileri çekilir ve konuyla ilgili sahip oldukları kavramlar açığa çıkarılır.
KeĢfetme
Öğrencilere fikirlerini test etmeleri ve arkadaĢlarının fikirleriyle karĢılaĢtırmaları için fırsat verilir.
Açıklama
Öğrencilerin kavram yanılgıları ortaya çıkarılır yeni kavram geliĢimi sağlanır.
DerinleĢtirme
Bilgi ve becerilerin yeni durumlarda ve etkinliklerde uygulatılması yada geniĢletilmesi sağlanır.
Değerlendirme
Öğrencilerin kavramlara iliĢkin bilgileri veya uygulama becerileri belirlenir.
GiriĢ ve hazır bulunuĢluk
Öğrencilerin konuya ilgileri çekilir ve ileriki öğrenmeler için hazırlık yapılır.
Ön bilgilerin açığa çıkarılması
Öğrencilerin ön bilgi ve becerileri açığa çıkarılır.
AraĢtırma ve keĢfetme
Kavram ve beceri geliĢimi sağlanır, fikirler test edilir .
Kavram ve beceri geliĢimi
Kavram ve beceri geliĢimi sağlanır, uygun bilimsel terminoloji geliĢtirilir.
Kavram ve beceri transferi
DüĢünce ve beceriler yeni durumlarda uygulanır.
Yansıtma ve öz değerlendirme
Öğrencilerin fikirlerinin nasıl değiĢtiği ile ilgili üst biliĢsel uygulama yapılır, bilgi ve becerileri belirlenir.
Tablo 2.2‟de görüldüğü gibi 5E öğrenme döngüsü ile FDÖÖD arasında büyük benzerlikler olmasıyla birlikte, 5E öğrenme döngüsünde ki giriĢ bölümü FDÖÖD‟de ikiye ayrılmıĢtır. Bunlar “giriĢ ve hazır bulunuĢluk” ile “ön bilgilerin açığa çıkarılmasıdır”. Ayrıca FDÖÖD‟de en son değerlendirme aĢamasında üst biliĢe ve öz
değerlendirmeye vurgu yapıldığı görülmektedir. Bu farklılıklılara rağmen genel olarak iki döngünün birbirine çok benzediği görülmektedir. Ancak FDÖÖD döngüsünün önemli bir avantajı değerlendirme etkinliklerinin bütün aĢamalara sistemli bir Ģekilde entegre edilmesidir. Zaten biçimlendirmeye yönelik değerlendirmenin en önemli özelliklerinden birisi öğretim süreci ile değerlendirme sürecinin iç içe olmasıdır (Popham, 2008). Bu açıdan bakıldığında FDÖÖD biçimlendirmeye yönelik olarak değerlendirme yapılmak istenen öğretim süreçlerinde öğretmenlere ve araĢtırmacılara büyük kolaylık sağlayabilir.
2.2.1 FDÖÖD AĢamaları ve Kullanılan Değerlendirme Teknikleri
FDÖÖD altı aĢamadan meydana gelmektedir ve her bir aĢamada farklı değerlendirme teknikleri kullanılabilmektedir. AĢağıda FDÖÖD‟nün aĢamalarına iliĢkin bilgiler ve her bir aĢamada kullanılabilecek örnek değerlendirme teknikleri anlatılmıĢtır: 1. GiriĢ ve hazır bulunuĢluk: Öğrencilerin konuya ilgilerinin çekildiği ve ileri öğrenmeler için hazırlık yapılan bu aĢamada; Bilgi-Ġstek-Öğrenme kartı, öğrenme amaçları ölçeği, gibi değerlendirme teknikleri kullanılabilir.
2. Ön bilgilerin açığa çıkarılması: Öğrencilerin ön bilgi ve becerilerinin açığa çıkarıldığı bu aĢamada; Hangisi haklı?, Frayer Modeli, Kavram karikatürü, gibi değerlendirme teknikleri kullanılabilir.
3. AraĢtırma ve keĢfetme: Öğrencilerde kavram ve beceri geliĢiminin sağlandığı ve fikirlerin test edildiği bu aĢamada; tahmin-açıklama-gözlem-açıklama, kavram haritası gibi değerlendirme teknikleri kullanılabilir.
4. Kavram ve beceri geliĢimi: Kavram ve beceri geliĢiminin sağlandığı ve uygun bilimsel terminolojinin geliĢtirildiği bu aĢamada; tekzip metni, hangisi tuhaf? gibi değerlendirme teknikleri kullanılabilir.
5. Kavram ve beceri transferi: DüĢünce ve becerilerin yeni durumlarda uygulandığı bu aĢamada; savunulmuĢ doğru yanlıĢ, arkadaĢlarıma soru soracağım gibi değerlendirme teknikleri kullanılabilir.
6. Yansıtma ve öz değerlendirme: Öğrencilerin fikirlerinin nasıl değiĢtiği ile ilgili üst biliĢsel uygulamaların yapıldığı, bilgi ve becerilerinin belirlendiği bu aĢamada; ilk-kelime-son kelime, en zor nokta gibi değerlendirme teknikleri kullanılabilir.
Keeley (2008) FDÖÖD‟de kullanılan değerlendirme tekniklerini biçimlendirmeye yönelik değerlendirme teknikleri olarak isimlendirmiĢtir. Ancak daha öncede bahsedildiği gibi ilgili alan yazın incelendiğinde, öğrencilerin kazanımlara ne kadar ulaĢtıklarını belirlemek amacıyla kullanılan ve geleneksel kağıt-kalem testlerinin dıĢında kalan, performansa dayalı değerlendirme, otantik değerlendirme, portfolyoya dayalı değerlendirme gibi yeni yaklaĢımların alan yazında genellikle performansa dayalı değerlendirme yada alternatif değerlendirme olarak adlandırıldığı (Hermann ve diğ., 1992; Kutlu ve diğ., 2009; McMillan & Workman, 1998; Miller ve diğ, 2009) bilinmektedir. Bu nedenle bu döngüde kullanılan değerlendirme teknikleri ile ilgili bilgilere “Performansa Dayalı Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri” baĢlığı altında verilmiĢtir.