Değerlendirme Türleri ve BaĢarı Amaç Oryantasyonu Arasındaki ĠliĢki ile

Öğrencilerin sınıf-içi değerlendirme ortamına iliĢkin algılarının onların motivasyonel inançlarını etkileyebileceğini öne süren Brookhart (1997) öğrenme ve motivasyon ile ilgili sosyal biliĢsel teoriler ve değerlendirme ile ilgili alan yazın temelinde bir teorik model geliĢtirmiĢ ve sınıf-içi değerlendirme ortamı kavramını yeniden tanımlamıĢtır. Sınıf-içi değerlendirme ortamını etkileyebilecek dört temel etken olduğunu öne süren araĢtırmacı bu etkenleri; öğretmenin öğrenme-öğretme sürecine ve öğrencilere karĢı tutum, felsefe ve inancı, öğretmenin değerlendirme hakkındaki eğitimi, bilgi ve beceri düzeyi, sınıf Ģartları ve kurumsal politikalar olarak açıklamıĢtır. Brookhart (1997) bu temel etkenlerin, öğretmenin sınıf-içi değerlendirme ortamının; öğretmen tarafından sunulan değerlendirme amaçları, değerlendirme görevlerinin belirlenmesi, performans kriter ve standartlarının düzenlemesi, dönüt verilmesi ve sonuçların paylaĢılması olmak üzere beĢ bileĢeni hakkındaki seçimlerini etkileyeceğini ifade etmiĢtir. Stiggins & Conklin (1992) sınıf-içi değerlendirme ortamının sekiz

bileĢeninden bahsederken Brookhart (1997) ise bu ortamın; öğretmenin konuya ve öğrencilere karĢı tutumu, farklı değerlendirme yöntemlerinin kullanımı, öğretmenin değerlendirme ilkeleri ile ilgili hazırlığı, değerlendirme ile öğretim sürecinin birleĢtirilmesi, değerlendirme sonuçlarının paylaĢılması olmak üzere beĢ boyutunu tanımlamıĢtır.

Brookhart (1997) öğrencilerin bu beĢ boyutla Ģekillenen sınıf-içi değerlendirme ortamına iliĢkin algılarının onların motivasyonları üzerinde etkili olduğunu öne sürmüĢtür. Bunun paralelinde Ames (1992)'te öğrencilerin benimsedikleri baĢarı amaç oryantasyonlarının sınıf içi değerlendirme uygulamalarından etkilendiğini ifade etmiĢtir. Bu iki teorik açıklamanın ıĢığında değerlendirme uygulamaları ile öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonları arasındaki iliĢkiyi incelemek amacıyla bir çok araĢtırma yapılmıĢtır (Alkharusi, 2007; Archer & Scevak, 1998; Butler, 1987; Church ve diğ., 2001; Maslovaty & Kuzi, 2002; Stefanou & Parkes, 2003; Wang, 2004). Bu çalıĢmalarda sınıf-içi değerlendirme ortamının; kullanılan değerlendirme yöntemi ve dönüt verilmesi gibi farklı bileĢenlerine yönelik araĢtırmalar yürütülmüĢtür. Ancak araĢtırmacıların sıklıkla sınıfta kullanılan değerlendirme yöntemleri ile öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonları arasındaki iliĢkiyi inceledikleri görülmektedir (Alkharusi, 2007; Alkharusi, 2009; Church, Elliot & Gable, 2001; Maslovaty & Kuzi, 2002; Stefanou & Parkes, 2003).

Değerlendirme yöntemlerinin dıĢında öğretmenler tarafından verilen dönütler (Butler, 1987) ve öğrencilere verilen ödevler (Archer & Scevak, 1998) ile baĢarı amaç oryantasyonları arasındaki iliĢkiyi inceleyen araĢtırmalarda bulunmaktadır. Bu çalıĢmaların birisinde Butler (1987) farklı dönüt türleri ile öğrencilerin baĢarı amaçları arasındaki iliĢkiyi incelemiĢtir. BeĢinci ve altıncı sınıfta öğrenim gören 200 öğrenciyle yürüttüğü araĢtırmasında öğrencilere verilen üç farklı dönüt türüyle onların baĢarı amaçları arasındaki iliĢkiyi incelemiĢtir. Görev içeren (öğrenme) dönütlerle öğrenme amaçları arasında, ego içeren (performans) dönütlerle de performans amaçları arasında iliĢkiler olduğunu tespit etmiĢtir. Ayrıca görev içeren dönütlerin diğer dönüt türlerine göre öğrencilerin derse yönelik ilgilerini ve baĢarılarını artırdığını tespit etmiĢtir. Diğer yandan sınıfta verilen ödev türleri ile baĢarı amaç oryantasyonları arasındaki iliĢkiyi araĢtıran Archer & Scevak (1998) üniversite birinci sınıf öğrencileri ile yürüttükleri araĢtırmalarında öğrencilere öğrenme amaçlarını ilerletmek amacıyla bir görev (ödev)

vermiĢlerdir. Bu ödev üç temel özellik taĢımaktadır. Bunlar; öğrenciler öğretmenin ödevlerini geliĢtirici dönütlerinden sonra yeniden düzenlemeler yaparak ödevlerini teslim edebilirler (1), öğrencilere ödevlerini geliĢtirmekte yardımcı olabilecek strateji kitapları verilir (2) ve öğrenciler birkaç konu içerisinden kendi ödev konularını seçebilirler (3). AraĢtırma sonucunda değerlendirme görevlerinin (ödevlerinin) doğasıyla öğrenme amaç oryantasyonlarının bağlantılı olduğu tespit edilmiĢtir.

Sınıfta kullanılan farklı değerlendirme yöntemleri ile öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonları arasındaki iliĢkiyi incelemek amacıyla yapılan tarama deseninde (Alkharusi, 2007; Alkharusi, 2009; Brookhart & Durkin, 2003; Maslovaty & Kuzi, 2002) ve deneysel desende yürütülen araĢtırmalarda (Hanckok, 2007; Stefanou & Parkes, 2003) sınıfta kullanılan değerlendirme türleri ile baĢarı amaç oryantasyonlarının iliĢkili olduğu belirlenmiĢtir.

Sınıf içi değerlendirme uygulamaları ile öğrencilerin motivasyonları arasındaki iliĢkiyi inceleyen çalıĢmaların birinde Brookhart & Durkin (2003) 96 lise öğrencisi ile sosyal bilimler dersi kapsamında çalıĢmıĢlardır. AraĢtırmacılar öğrencilerin değerlendirme görevlerine iliĢkin algıları, değerlendirme görevlerini tamamlamaya yönelik öz yeterlikleri, baĢarı amaçları ve kullanılan değerlendirme türleri arasındaki iliĢkileri incelemiĢtir. AraĢtırma sonuçları öğrenmeye yönelimli amaçlar, öz yeterlik ve algılanan değerlendirme görevleri arasında orta düzeyde ve pozitif iliĢkiler olduğunu göstermiĢtir. Diğer yandan performans değerlendirmeler ile öğrenmeye yönelimli amaçlar ve performansa yönelimli amaçlar arasında pozitif bir iliĢki tespit edilmiĢtir. Geleneksel değerlendirmeler için ise bu iliĢkiler zayıf veya negatif yönde çıkmıĢtır. AraĢtırmacılar aynı zamanda sınıf-içi değerlendirme ortamının öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonları üzerindeki etkisinin incelenmesini önermiĢlerdir. Bu önerinin paralelinde geleneksel ve alternatif değerlendirme yaklaĢımlarının öğrencilerin motivasyonel amaçlarına olan etkisi inceleyen Maslovaty & Kuzi (2002) çalıĢmalarını Matematik dersi kapsamında dört ayrı okuldaki sekiz farklı sınıfta öğrenim gören 261 altıncı sınıf öğrencisi ile yürütmüĢlerdir. ÇalıĢma kapsamına alınan dört okuldan ikisinde alternatif diğer ikisinde de geleneksel değerlendirme yaklaĢımlarının kullanıldığı bu çalıĢma sonucunda alternatif değerlendirme yaklaĢımları ile değerlendirilen öğrencilerin daha çok öğrenme amaçlarını benimsedikleri, geleneksel

tekniklerle değerlendirilen öğrencilerin ise daha çok performans amaçlarını benimsedikleri tespit edilmiĢtir.

Maslovaty & Kuzi (2002)‟nin çalıĢmasına benzer olarak Alkharusi (2007) öğretmenlerin uyguladıkları değerlendirme yöntemleri ile öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonları arasındaki iliĢkiyi belirlemeyi amaçlamıĢtır. Ummandaki 1636 dokuzuncu sınıf öğrencisi ve 83 fen öğretmeni ile yürüttüğü araĢtırmasında fen öğretmenlerinin derslerinde kullandıkları değerlendirme yöntemlerini incelemiĢtir. Buna göre öğretmenlere alternatif ve geleneksel değerlendirme yöntemlerini derslerinde kullanma sıklıklarını belirlemek amacıyla araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen bir anket uygulanmıĢtır. Bu anketler aracılığıyla öğretmenlerin derslerinde kullandıkları değerlendirme yöntemleri açığa çıkarılmıĢtır. Aynı zamanda bu öğretmenlerin derslerine girdikleri öğrencilere de baĢarı amaç oryantasyonları ölçeği uygulanmıĢtır.

Elde edilen veriler hiyerarĢik doğrusal model yöntemi ile analiz edilerek, sınıfta uygulanan değerlendirme yönteminin öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonlarına olan etkisi incelenmiĢtir. Alkharusi (2007) araĢtırması sonucunda öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonlarının öğretmenlerin değerlendirme uygulamalarından kısmen etkilendiğini belirlemiĢtir. Geleneksel değerlendirme ile performans-kaçınma amacı arasında pozitif iliĢkiler bulunurken alternatif değerlendirme ile performans-yaklaĢma amaçları arasında da negatif bir iliĢki tespit edilmiĢtir.

Değerlendirme türlerinin öğrencilerin motivasyonel amaçlarına olan etkisini deneysel türde inceleyen sınırlı sayıdaki çalıĢmalardan birinde Stefanou & Parkes (2003) sınıfta kullanılan değerlendirme türünün öğrencilerin motivasyonel amaçlarına olan etkisini incelemiĢtir. BeĢinci sınıf düzeyinde üç farklı sınıfta bulunan 79 öğrenci ile yürüttükleri araĢtırmalarında üç farklı sınıfta üç farklı değerlendirme ortamı oluĢturulmuĢ ve uygulamalar aynı öğretmen tarafından yürütülmüĢtür. Bu ortamlar; geleneksel kağıt-kalem, laboratuar görevleri değerlendirme ve performans değerlendirmedir. Farklı değerlendirme türlerinin öğrencilerin amaç oryantasyonlarında etkisi olduğunu gösteren araĢtırma sonucunda geleneksel kağıt-kalem testlerinin öğrencileri performans-yaklaĢma amaçlarına yönlendirdiği tespit edilmiĢtir. Diğer yandan araĢtırmacılar performans değerlendirmelerin laboratuar değerlendirmelere göre öğrencileri daha çok performans amaçlarına yönlendirdiğini bulmuĢlardır.

Stefanou & Parkes (2003)‟ın çalıĢmalarına benzer olarak değerlendirme türleri ile öğrencilerin motivasyonları arasındaki iliĢkiyi deneysel olarak inceleyen bir diğer araĢtırma da Hanckok (2007) tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırmacı, program değerlendirme yöntemleri dersini alan 47 yüksek lisans öğrencisi ile yürüttüğü çalıĢmasında, performans değerlendirme ve geleneksel değerlendirmenin öğrencilerin motivasyonları üzerindeki etkisini incelemiĢtir. Yarı deneysel desen esas alınarak, deney ve kontrol gruplu yürütülen bu çalıĢmada, deney grubunda performans değerlendirme etkinlikleri, kontrol grubunda ise geleneksel değerlendirme etkinlikleri gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırma sonucunda, performans değerlendirmenin geleneksel değerlendirmelere kıyasla öğrencilerin motivasyonlarını artırdığını tespit etmiĢtir.

Görüldüğü gibi birçok araĢtırmacı sınıfta kullanılan değerlendirme türleri ile öğrencilerin baĢarı amaçları arasında iliĢkiler olduğunu belirlemiĢtir. Ancak bazı araĢtırmalarda ise öğretmenlerin kullandıkları değerlendirme türleri ile öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonları arasında doğrudan bir iliĢki kurulamamıĢtır (Hyde, 2009). Hyde (2009) öğretmenlerin kullandıkları değerlendirme türleri ile öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonları arasında bir iliĢki olup olmadığını incelemiĢtir. Verilerini anketler yoluyla topladığı araĢtırmasını 115 beĢinci sınıf öğrencisi ile ve sekiz matematik öğretmeni ile matematik dersi kapsamında yürütmüĢtür. AraĢtırma sonucunda öğretmenlerin kullandıkları değerlendirme yöntemleri ile öğrencilerin baĢarı amaçları arasında bir iliĢki olmadığı tespit edilmiĢtir.

Özetle; sınıfta kullanılan değerlendirme türleri ile öğrencilerin baĢarı amaç oryantasyonları arasındaki iliĢkiyi incelemek amacıyla yapılan tarama desenindeki (Alkharusi, 2007; Alkharusi, 2009; Brookhart & Durkin, 2003; Maslovaty & Kuzi, 2002) ve deneysel desendeki araĢtırmalarda (Hanckok, 2007; Stefanou & Parkes, 2003) sınıfta kullanılan değerlendirme türleri ile baĢarı amaçları arasında iliĢkilerin olduğu belirlenmiĢtir. AraĢtırma sonuçları; genellikle alternatif değerlendirmeler (Maslovaty & Kuzi, 2002) ve performans değerlendirmelerle (Brookhart & Durkin, 2003) öğrenmeye yönelimli amaçlar arasında ve geleneksel değerlendirmeler (Alkharusi, 2007; Maslovaty & Kuzi, 2002; Stefanou & Parkes, 2003) ile de performansa yönelimli amaçlar arasında iliĢkiler olduğuna iĢaret etmektedir.

2.6.2 Sınıf-Ġçi Değerlendirme Ortamı Algısı ve BaĢarı Amaç Oryantasyonu