Farklı Tasarruf Tanımlarına göre Türkiye’de Hanehalkı Tasarruf Oranlarının

Hanehalkı tasarrufu hesaplanırken genel olarak kullanılan yöntem hanehalkı kullanılabilir gelirinden tüketim harcamasının çıkarılmasıdır. Ancak farklı tasarruf tanımlarının da yapılabilmesi mümkündür.109 _{Örneğin, fiziki sermayenin yanında} beşeri sermayeye yapılan katkıların da tasarruf kapsamı içinde değerlendirilebileceği literatürde yapılan çalışmalarda mevcuttur. Bu çalışmada da farklı tasarruf tanımlarına yer verilerek, bu tanımlara göre hesaplanan tasarruf oranlarının gelişiminin incelenmesinin yararlı olacağı değerlendirilmektedir. Farklı tanımlarla hesaplanan tasarruf oranları Tablo 3.16’da yer almaktadır. Bu tanımlarla tasarruf oranlarının değişmesinde hangi tüketim kalemlerinin ne oranda etkili olduğu daha iyi anlaşılabilmektedir. İlk tanım diğer betimleyici hesaplamalarda da kullanılan klasik tanım olup hanehalkı kullanılabilir gelirinden tüketim harcamasının çıkarılması ile elde edilen tasarrufu ifade etmektedir. Bu tanıma göre hesaplanan tasarruf iktisadi açıdan oldukça önemlidir. Gelişmekte olan birçok ülkede kalkınma süreçlerinin başarıyla devam ettirilebilmesi için gerekli olan yüksek, istikrarlı ve sürdürülebilir büyümenin finasmanında kullanılacak olan yatırımların yurt içi kaynağı birinci tanıma göre hesaplanan tasarruflar olmaktadır. Söz konusu tasarruflar üretken yatırımlara dönüştürülebilecek kaynakları ifade etmektedir. Birinci tanıma göre gelişmekte olan ülkelere kıyasla daha düşük tasarruf oranlarına sahip Türkiye’de söz konusu tasarrufların artırılması kendi potansiyelini daha fazla harekete geçirmesine imkân tanıyacaktır.110

İkinci tanıma göre hesaplanan tasarruf oranı, eğitim ve sağlık harcamalarının toplam tüketim harcamalarının dışında bırakılmasıyla elde edilen tasarruf oranını ifade etmektedir. Bu tanıma göre söz konusu kalemlere yapılan harcamalar beşeri

109 _{Dünya Bankası, 2011:6} 110 _{Kalkınma Bakanlığı, 2013a}

111

sermayeye yapılan yatırım olarak değerlendirilmektedir. Üçüncü tanıma göre hesaplanan tasarruf oranları ise dayanıklı tüketim mallarına111 _{yapılan harcamaların} toplam tüketim kapsamı dışında bırakılmasıyla elde edilmektedir. Son olarak, dördüncü tanımda ise, eğitim, sağlık ve dayanıklı tüketim mallarına yapılan tüm harcamalar toplam tüketimin dışında bırakılmaktadır.

Tablo 3.16. Farklı Tasarruf Tanımlarına Göre Hanehalkı Tasarruf Oranları

(Yüzde)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

1. Tanım _{17,5 15,8 9,5 10,5 12,0 8,1 8,9 7,5 7,6 6,6 7,5}

2. Tanım (Eğitim ve

sağlık harcamaları dâhil) 20,7 19,4 13,4 14,4 19,4 19,4 12,5 17,8 11,5 10,7 11,9 3. Tanım (Dayanıklı

tüketim malı dâhil) 28,2 28,3 25,9 26,1 30,0 30,4 24,7 28,9 26,5 26,2 26,7

3.1.Tanım (Konuta

ilişkin kalemler dahil) 21.9 21.6 16.3 16.3 17.7 13.3 14.7 13.7 13.9 13.4 14.2

3.2.Tanım (Ulaştırma ve haberleşmeye ilişkin kalemler dâhil) 23.1 21.5 17.9 19.1 18.9 17.6 17.5 17.3 19.1 18.2 19.0 3.3.Tanım (Diğer) 18.1 16.9 10.8 11.7 13.3 9.2 10.2 8.5 8.7 7.8 8.6 4. Tanım (Eğitim,sağlık ve dayanıklı tüketim harcamaları dâhil) 31,5 31,8 29,8 30,1 32,8 34,0 28,3 33,2 30,3 30,3 31,0

Kaynak: TÜİK Hanehalkı Bütçe Anketleri ve Yazar Hesaplamaları

Sağlık ve eğitim harcamalarının içinde yer aldığı ikinci tanıma göre hesaplanan tasarruf oranları beklendiği gibi ilk tanıma göre tespit edilen tasarruf oranlarının üzerinde yer alırken, zaman içinde bu tanıma göre hesaplanan tasarruf oranlarının da düştüğü görülmektedir (Tablo 3.16). Dayanıklı tüketim mallarına

111 _{Bu çalışmada dayanıklı tüketim malı olarak, konutun bakım ve onarımında kullanılan materyaller,}

konutların bakım ve onarımına ilişkin hizmetler, kanalizasyon, mobilyalar, halılar ve diğer yer döşemeleri, mobilya ve yer döşemelerinin onarımı, ev içi tekstil ürünleri, buzdolapları ve dondurucular, çamaşır makineleri, çamaşır kurutma makineleri ve bulaşık makineleri, fırınlar, ısıtıcılar, klimalar, temizlik ekipmanları, dikiş ve örme makineleri, hanehalkının kullandığı diğer temel cihazlar (aygıtlar), elektrikli küçük ev aletleri, cam ve kristal eşyalar, çatal-bıçak takımı, sofra takımı ve gümüş takımlar, mutfak ve evde kullanılan gereçler, cam eşyaların (züccaciye), sofra takımlarının ve diğer ev gereçlerinin onarımı, başlıca alet ve ekipmanlar, küçük aletler ve çeşitli aksesuarlar, yeni otomobil satın alımı, ikinci el otomobil satın alımı, motosikletler, bisikletler, hayvanların çektiği araçlar, yedek parçalar ve aksesuarlar, telefon ve telefaks ekipmanları, telefon ve telefaks hizmetleri, seslerin alınmasına, kaydedilmesine ve çoğaltılmasına ilişkin ekipmanlar, televizyon setleri, video-kaset çalarlar ve teypler, fotografik ve sinematografik ekipmanlar, optik aletler, veri işlem ekipmanları, resim ve seslerin kaydedilmesinde kullanılan araçlar, ev dışındaki eğlencelere yönelik başlıca dayanıklı mallar, müzik aletleri, evde eğlenceye yönelik dayanıklı mallar, spor, kamp ve açık hava eğlencelerine yönelik ekipmanlar, mücevherler, saatler ve kol saatleri kalemleri alınmıştır.

112

yapılan harcamaların tasarruf içinde yer aldığı üçüncü tanıma göre hesaplanan tasarruf oranlarının yüksekliği ve zaman içinde fazla değişim göstermemesi dikkat çekmektedir. Ayrıca, üçüncü tanımda yer alan kalemler çeşitli alt gruplarda toplanarak, söz konusu gruplara ait tasarruf oranları üçüncü tanımın altında verilmiştir. Bu gruplardan ilki, dayanıklı tüketim malları olarak belirlenen listede konuta ilişkin yapılan harcamaların tüketimden dışlandığı gruptur (3.1. Tanım). Bu tanıma göre yapılan hesaplamada tasarruf oranlarının zaman içinde düştüğü görülmektedir. İkinci grupta dayanıklı tüketim malları olarak belirlenen listede ulaştırma ve haberleşme kalemlerine ilişkin yapılan harcamalar tüketimden çıkarılmıştır (3.2. Tanım). Bu grup için hesaplanan tasarruf oranlarının zaman içinde çok fazla değişmediği gözlenmektedir. Dayanıklı tüketim malları listesinde konut, ulaştırma ve haberleşme kalemleri dışında kalan kalemler ise son grupta (3.3. Tanım) toplanmıştır. Bu grubun da tasarruf oranlarının zaman içinde azaldığı görülmektedir. Buradan çıkan sonuçlara göre hanehalkı tasarruf oranlarındaki düşüşün daha çok dayanıklı tüketim mallarına yapılan harcamalardan kaynaklandığı ve dayanıklı tüketim malları içinde ise ulaştırma ve haberleşme harcamalarının tasarruf düşüşünde belirleyici kalemler olduğu görülmektedir. Son olarak, benzer şekilde eğitim, sağlık ve dayanıklı tüketim mallarının tümünün tüketim kapsamından çıkarıldığı dördüncü tanıma göre hesaplanan tasarruf oranının ise yıllar içinde hemen hemen aynı kaldığı gözlenmektedir.

3.4. Türkiye’de Hanehalkı Tasarruflarını Etkileyen Faktörlerin Zaman