F Fuzûlî’nin Dünya Görüşü ve Düşünce Yapısı

Önemli bir eseri tam olarak anlayabilmek için sahibinin psikolojisini, estetik ölçüsünü, güzellik anlayışını da anlayıp öylece izhara gerek vardır.148 _Fuzûlî,

eserlerinde daima insanı yücelten meziyetleri övmüş, insanı küçülten ve alçaltan zaaf

140 _{Doğan, Fuzûlî’nin Poetikası, s. 11.}

141 _{Türk Ansiklopedisi, Fuzûlî maddesi, cilt XVII, s. 79.} 142 _{Hacıeminoğlu, Fuzûlî, s. 13.}

143 _{Beyhan KESİK, “Fuzûlî’nin Yayımlanmamış Şiirleri (İki Gazel)” Journal of Turkish Language}

and Literature, s.103, Volume:3, Issue:4, Autumn 2017

144 _{Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, s.328.}

145 _{Mermer, Alıcı, ve diğerleri, Eski Türk Edebiyatına Giriş, s. 475.} 146 _{Tural, Göçgün, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, cilt VI, s.453}

147 _{Songül Karaca, “Fuzûlî Gazellerindeki Âşık ve Sevgilinin Çağımızdaki Seslerinden: Doğunun}

Sevdalıları”, TİDSAD, yıl 4, sayı 12, Eylül, 2017, s. 398.

148 _{Eyyüp Azlal, “Prof. Dr. Abdülkadir Karahan’ın “Fuzûlî” Merkezli Klasik Türk Edebiyatı}

Meselelerine Bakışı”, Hikmet- Akademik Edebiyat Dergisi, Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı, yıl 2, 2016, s. 287.

ve kusurları yererek doğruyu ve iyiyi göstermiştir.149 _{Böylelikle de onun bilgeliği,}

erdemliliği ve olgunluğu bir kez daha görülmüş oluyor. Şâirin ansiklopedik bilgilere sahip olması, çoğu kez onun poetikasının derin felsefî istikametini belli etmiş oluyor.150 Bu istikamet, “eserlerinde, fâni âlemden bâki âleme yol alan bir seyir izlemek”151 _{şeklinde kendini gösteriyor.}

Devrinin büyük âlimlerinden olan Fuzûlî mütedeyyin bir insandır.152 _Dünya

görüşü de bu çerçevede şekillenmiş, devrinin genel özelliği olarak dini, hayatının merkezine almıştır. Ayrıca o, yaşadığı çağa göre ileri görüşlü, anlayışlı, hoşgörülü, medeni âlim bir insan duruşu sergilemiştir. Bununla birlikte neşeli, şirin-hoş sohbetli ve nükteli bir tabiatı vardır.153 _{Bu da onun kıvrak zekâsı ve dehasından ileri}

gelmektedir. O, “şâirliği ve âlimliği yanında faziletli, erdemli büyük bir insandır. Alçak gönüllü, dünya malına hırsı olmayan, kanaatkâr, aynı zamanda onurlu ve haysiyetli bir kişidir.”154 _{Gerek insan olarak, gerekse şâir olarak tek kalmak isteyen}

Fuzûlî daima mükemmelin peşindedir.155 _{Çünkü o yazdıklarının daima en}

mükemmel, dört başı mamur eserler olmasını istemiştir.156 _{İstediği gibi de olmuş,}

eserlerinde mükemmeli yakalamıştır.

Fuzûlî’nin dünya görüşü karamsardır.157 _{Dîvân şiirinde yaygın bir felsefe}

olarak görünen karamsarlık Fuzûlî’de had safhaya ulaşır.158 _{Çünkü içinde yaşadığı}

muhitin, toplumun durumu ve kendi yaşam şartları onu bu hale itmiştir. Fuzûlî’nin güçlü ve etkili bir şâir olmasının sırrı “onun yaşadığı ve yaşattığı ilâhî ve ideal aşkın bu yüksek ve lâhutî mâhiyetinde, fâniliğin ızdıraplarını ebediyetin gaşyedici zevkleriyle uyutan derin felsefesinde aranmalıdır.”159

149 _{Mazıoğlu, Fuzûlî Üzerine Makaleler, s. 63.} 150 _{Kurbanov, …Fuzûlî, s.84.}

151 _{Recai Kızıltunç, “Fuzûlî’nin Leyla vü Mecnun Mesnevisinde İnançlar ve Gelenekler”, Atatürk}

Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, Erzurum, 2005, Prof. Dr. Şinasi Tekin

Özel Sayısı, (117-144), s. 118

152 _{Tarlan, Fuzûlî Divanı Şerhi, s. 13.} 153 _{Bkz. Nazif, Fuzûlî, s. 58.}

154 _{Mazıoğlu, Fuzûlî Üzerine Makaleler, s. 23.} 155 _{Mazıoğlu, Fuzûlî Üzerine Makaleler, s. 26.} 156 _{Türk Ansiklopedisi, s. 80.}

157 _{İpekten, a.g.e.,1973, s. 31.} 158 _{Karahan, DİA, a.g.m., s. 243.}

Şiirlerinde aşkın ve güzelliğin daima ön planda bir konu teşkil ettiği Fuzûlî, mizaç olarak duygusal bir tiptir.160 _{Buna bağlı olarak eserlerinde aşk duygusunun}

hâkimiyeti başta gelmektedir. Tabi bu aşk ve güzellik mecazî anlamda olup, Dîvân edebiyatına has bir konseptte kurgulanarak sembolik bir mânâ taşımaktadır. Onun hemen bütün fikrî şiirlerinde, ileri sürülen bir düşünceyi, bir dünya ve ahiret görüşünü, aşk anlayışını, insan ve vicdan anlayışını hatta herhangi metafizik bir müddeâyı ispatlamaya çalışan bir sistem görülür.161

O, derin, ince ve duygusal zekâsı sayesinde taassuptan uzak durmuş, aklının ve ilminin kabul etmediği bir durumu eleştirmekten çekinmemiştir. Fuzûlî “zamanındaki mevhum bilgileri kökünden yıkar. Bu bakımdan o, devrine göre tamamıyla müspet bir kafaya mâliktir.”162 _{Fuzûlî’de durağan bir davranış şekli}

yoktur. O, bazen başına gelen her durumu tevekkül, teslim ve rıza ile karşılarken bazen de yaşadığı olaylara karşı isyan etmekten kendisini alamaz, duygularını bastıramaz. Bu, insan hayatının da getirdiği normal bir durumdur aslında. Bununla bağlantılı olarak o, eserleri vasıtasıyla birtakım ahlâk ilkelerini övmüş, yüceltmiş; birtakım ahlâka aykırı hususları da yererek ayıplamıştır. Fuzûlî’nin öğütlediği ahlâk ilkeleri ile yerdiği insanlık kusurları her devirde kabul edilmiş olan ahlâk ilkeleridir.163 Bunlar bir nevi tüm insanlık için geçerli olan evrensel ahlâk ilkeleri ve kusurlarıdır. Yerdiği ahlâk kusurları; cahillik ve cahil insanlar, cehaletinin farkında olmama, ikiyüzlülük, riyakârlık, menfaatçilik, gurur, kibir, kendini beğenme, mal mülk hırsı, zulmetmek gibi İslam’a da insanlığa da yakışmayan hususlarken, övdüğü ahlâk ilkeleri; erdem, olgunluk, iyilik, doğruluk, fazilet ehlinden olma, müsamaha, cehaletini bilme, hoşgörülü olma, kimseyi kınamamak, sabretmek, sukût etmek, alçak gönüllü tevazu sahibi olmak, adaletli olmak, dünyaya ve dünyalıklara meylettirmeyen bir fakirlik ve yoksulluktur.164 Bunlarla bağlantılı olarak “Fuzûlî’nin şiirlerinde dikkat çeken temler, belli başlı olarak aşk, ızdırap, rindlik, vefa ve metafizik mevzularda düşünüşlerdir.”165

160 _{Karahan, “Fuzûlî”, DİA, s. 243.} 161 _{Banarlı, Türk Edebiyatı Tarihi, s. 540.} 162 _{Gölpınarlı, Fuzûlî Divanı, s. LXXVII.} 163 _{Mazıoğlu, Fuzûlî Üzerine Makaleler, s. 67.}

164 _{Bkz. Mazıoğlu, Fuzûlî Üzerine Makaleler ss. 66-81. Ayrıca bkz. Güngör, Fuzûlî’nin Türkçe}

Gazelleri, s. 269-271.

Aslında bütün bunlarla Fuzûlî eserlerinde kâmil bir insan modeli çizmiş ve kendisi de bu çizdiği insan modeline uygun bir hayat geçirmiştir. Böylelikle hem devrinde, halk arasında olmasa da âlimler arasında sayılan, sevilen, itibar gören bir insan olmuş, hem de yüzyıllardır tanınıp sevilme özelliğini ve kalıcılığını korumuştur.