E Fuzûlî’nin Edebî Kimliği

Şâirin, hayatı hakkında bilinenler her ne kadar az olsa da eserleri ve kendisi üzerine yapılmış çalışmalar bir hayli fazladır. Nispeten, çağdaşları ve diğer Dîvân edebiyatı şairlerine göre daha çoktur. Hatta eserleri üzerine en çok araştırma, inceleme ve çalışma yapılmış şâirlerden biridir. Haliyle, Fuzûlî hakkında şimdiye kadar pek çok araştırma yapıldığından eserleri birçok çalışmaya konu olmuştur. Fakat yine de yeterli değildir, çünkü şâirin eserleri mâna itibariyle derya-deniz gibi engin ve derindir. Hem Türkiye edebiyatında hem Azerbaycan edebiyatında Fuzûlî sahiplenilmiş ve araştırılmıştır.

Fuzûlî’nin edebi şahsiyeti romantik bir devirde ve bir içtimai romantizm içinde teşekkül etmiştir.130 _{Bu romantizm onu lirik bir söyleyiş tarzına yöneltmiş,}

eserlerini de bu lirizmle beraber; üstün zekâsı, engin anlayışı, derin ilmi, söz ustalığı gibi birikimleriyle de yoğurunca ortaya yüzyıllardır beğeniyle okunan ve etkileyiciliğiyle kalıcılığını koruyan ürünler çıkmıştır.

Şair, şiir söylemenin yetenekle beraber ilim, irfan ve olgunluk gerektirdiğini ayrıca bunlara dert de eklenince şâirliğin geçerli olabileceğini söyler.131 _{Sanatında ne}

sadece içeriğe önem vermiş, ne de sadece şeklî unsurlara bağlı kalmış, hem şekil

128 _{Banarlı, Türk Edebiyatı Tarihi, s. 534.} 129 _{Bkz. Özdemir, Fuzûlî, s. 22.}

130 _{Banarlı, Türk Edebiyatı Tarihi, s. 533.}

131 _{Bkz. Ali Nihat Tarlan, Fuzûlî Divanı Şerhi, Akçağ yay., Ankara, 1981, ss. 7-9. Ayrıca bkz:}

olarak dış unsurlara hem de içerik olarak mânâ boyutuna önem vererek içten ve yapmacıksız bir şekilde sanat dehasını konuşturmuş ve bu şekilde de kalıcı olmuştur. İlim, samimiyet ve hüner üçlüsüne bir de aşkını katınca mükemmel kompozisyonlar oluşturmuştur. Bunu özellikle, yaptığı işe aşkını katmasına borçludur.

Fuzûlî, mahlasından eserlerindeki sözcük seçimine kadar özgün olmaya çalışan bir şâirdir. O, Türk edebiyatına yön veren ve şâirler tarafından örnek alınan bir şâirdir ve “hemen bütün şark edebiyatının gerçek şiir vadisindeki en üstün şâiri”132 _{olmuştur. Türkçe, Arapça ve Farsça eserler yazdığı gibi bu üç dilde de şiirler}

söylemiştir.133 _{Ayrıca bu üç dilde manzum ve mensur pek çok eser meydana}

getirmiştir. Bu açıdan “Türkçenin sadece bu yüzyılda değil, bütün dönemler içinde en büyük şâirlerinden biri”134 _{olmuştur. Bununla birlikte her üç edebiyatı ve bunların}

edebî eser ve şahsiyetlerini yakından takip ederek135 _{köklü ve sağlam alt yapısı}

bulunan Türk, Arap ve Fars medeniyetlerinin birikimini eserlerinde yansıtmıştır. Bu açıdan; Fuzûlî’yi hem millileşme hem de evrenselleşme istikametinde yorumlamak, onun gerçeğini anlamak için daha doğru bir yöntem olabilir.136

Bağdat’ın buhranlı hayatı içinde yetişen Fuzûlî137_{, yaşadığı çevrenin}

karışıklıklar içinde olması, karamsar dünya görüşü ve hayatta çektiği yoksulluğun verdiği ızdırabı üstün bir sanat dehasıyla birleştirerek şiirine aktarmıştır.138

Böylelikle büyük bir duygu ve sanat adamının iç âlemi; çekilen acılar, içine düşülen yıkıcı beklenti fırtınası, takdir edilmeyişin, kıymeti bilinmeyişin doğurduğu kırıklık ve var olanla teselli duyguları arasında gidip gelen gizli bir isyan dalgası halinde tablolaşarak karşımıza çıkmıştır.139 _{Fuzûlî yaşadığı hayat şartlarını, duygu ve}

düşüncelerini kişilik yapısı ve istidadıyla beraber eserlerine çok iyi aksettirebilen bir şâirdir.

O’nun, şiirlerinde kelimelerin değişik anlamlarıyla oynamayı ve böylece okuyucusunu şaşkınlığa, terddüde ve acizliğe düşürmeyi ve böylelikle sözüne espri

132 _{Banarlı, Türkçenin Sırları, s. 107.} 133 _{Sis, Fuzûlî’nin Türkçe Mektupları, s.432.}

134 _{Macit, İsen ve diğerleri, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, s. 93.} 135 _{Bkz. İpekten, Fuzûlî, 1973, s. 19.}

136 _{Tural, Göçgün, Türk Dünytası Ortak Edebiyatı, cilt VI, s.453.} 137 _{Banarlı, Türk Edebiyatı Tarihi, 1971, s. 529.}

138 _{İpekten, Fuzûlî, 1973, s. 32.}

139 _{Beşir Ayvazoğlu, Fuzûlî Kitabı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı}

katmayı seven karakteri, nesrinde de karşımıza çıkar.140 _{Hem şiirlerinde hem}

nesirlerinde Fuzûlî’nin hayâl dünyası oldukça geniştir. O hayâllerini, şâirlik yeteneğiyle beslerken aynı zamanda kıvrak zekâsıyla elde ettiği ilim ile de yoğurmuştur. Böylelikle muhteşem zenginlikte ve alanında nadide eserler ortaya koymuştur. Hem ilim öğrenerek birçok alanda yetkinleşme hem de şiir yazarak şâirlik yeteneğini gösterme bir arada zor bulunan meziyetlerdir. Bu haliyle “Fuzûlî, velut bir yazar, çeşitli konularda eser vermiş aydın bir düşünürdür.”141 _Türk

edebiyatının en büyük şâiri olarak kabul edilen Fuzûlî, çağların ötesinden ses veren şâirlerin ön sırasında bulunmaktadır.142 _{Şâir, özellikle lirizm konusunda bu üstünlüğü}

yakalamıştır.

“Fuzûlî, Türk edebiyatının en lirik ve etki alanı en geniş şâiri olarak dikkati çekmiştir.”143 _{O, sadece Türk edebiyatında değil dünya edebiyatında da en büyük}

lirik şâirlerden olmuş, eserleri yalnız Türkiye’de değil bütün Türk ülkelerinde sevilerek okunur olmuştur.144 _{Türk’ün değişik coğrafyalarında yazılmış şiir}

mecmualarında en çok onun şiirlerine rastlanmaktadır.145 _{Bilhassa, orta çağda Türk}

dünyasında şiir, kendi zirvesini Fuzûlî’nin eserleriyle fethetmiştir.146 _{Fuzûlî, bugün}

bile düşünce dünyaları farklı okurların zevkine hitap eden büyük bir şâirdir; şiiri, kendi zamanına kadar gelen bütün ilmi ve edebi birikimi ihtiva etmektedir.147