Eylem Planı Uygulamaları ve Sonuçları (2011-2013)

Eylem Planı uygulama sürecinin izlenmesi Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yerine getirilmiş, her bir eylem için belirlenen koordinatör kuruluş eylem gerçekleşmelerini Gelir İdaresi Başkanlığına üçer aylık dönemler itibariyle raporlamıştır.

Gönüllü uyumun artırılması, denetim kapasitesinin güçlendirilmesi, yaptırımların caydırıcılığının artırılması, veri tabanı paylaşımı ve toplumsal

farkındalığın artırılması amaçları çerçevesinde hazırlanan ve Gelir İdaresi Başkanlığının sorumlu kuruluş olarak belirlendiği Eylem Planı; 14 kamu kurum ve kuruluşu ile koordinasyon içinde yürütülmüş ve Eylem Planı gerçekleşmeleri www.kayitliekonomiyegecis.gov.tr internet sitesi üzerinden kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Eylem Planı gelişmelerini üç ayda bir değerlendirmek üzere kurulan ve Planda yer alan koordinatör kurumların üst düzey temsilcilerden (müsteşar yardımcısı/başkan yardımcısı) oluşan “Eylem Planı Yürütme Kurulu”, Gelir İdaresi Başkanı başkanlığında yedi kez toplanmış ve Eylem Planı gelişmelerini değerlendirmiştir.

Eylem Planı döneminde gerçekleştirilen bazı eylemlere aşağıda yer verilmiştir.

- “Mükelleflerin vergi ile ilgili işlemlerde kullandıkları beyanname, bildirim ve formlar gözden geçirilmiş, daha açık ve anlaşılır hale getirilmiştir.

- Akaryakıt, madeni yağ, tütün ve alkol sektörlerinden başlamak üzere elektronik fatura ve elektronik defter kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla hukukî ve teknik altyapı çalışmaları tamamlanmıştır.

- Mükelleflerin yapmış oldukları faaliyetlerinin sicil kayıtları ile uyumlu hale getirilmesi sağlanmıştır.

- POS cihazlarının yazar kasalarla uyumlaştırılması sağlanmıştır.

- Kayıt dışılıkla mücadelede etkinliği artırmaya yönelik kayıt dışı faaliyette bulunduğu değerlendirilen yerlerden başlamak üzere tüm il ve ilçe merkezlerinde, belediye ile diğer kurum ve kuruluşların da verilerinden istifade edilmek suretiyle Sosyal Güvenlik Kurumu denetim elemanları ile birlikte yoklama, yaygın ve yoğun denetim çalışmaları yapılmıştır. Yapılan denetim çalışmalarına 11.031 personel katılmış, 560.371 mükellef denetlenmiş, 17.514 adet mükellefiyet tesis ettirilmiş ve toplam 7.583.653 TL ceza kesilmiştir.

- Araçların imalat veya ithalatından, kayıt ve tescil edildiği tüketiciye ulaşım safhasına kadar takibine imkân veren bir sistem kurulmuştur.

- İnternet üzerinden yapılan ticaretin kayıt altına alınabilmesi için teknik ve hukukî altyapı oluşturulmuştur.

- Türkiye genelinde ilköğretim okullarının 3, 4 ve 5. sınıf öğrencilerine yönelik olarak başlatılan vergi bilincini geliştirme eğitimlerine 6, 7 ve 8.

sınıflar da dâhil edilerek devam edilmiştir.

- Kayıt dışı ekonomiyle mücadele konusunda toplumsal farkındalığın artırılmasına yönelik olarak ikişer adet görüntü-ses spotu ile billboard ve afiş hazırlatılmıştır. Spotlar, popüler sosyal medya platformlarında gösterilmeye başlanmış, www.kayitliekonomiyegecis.gov.tr internet sitesinde yayınlanmış, ayrıca afiş, billboard ve spotlar Vergi Dairesi Başkanlığı ile Vergi Dairesi Başkanlığı bulunmayan illerde Defterdarlıklara gönderilerek ülke çapında tanıtım sağlanmıştır (Gib, 2014:

56-57).”

Ayrıca 47 eylemin gerçekleşme durumunu gösterir tablo EK1 olarak çalışmanın Ekler bölümünde yer verilmiştir. Bu dönemde çeşitli kurumlar tarafından gerçekleştirilen yasal ve idari düzenleme faaliyetleri de aşağıda listelenmiştir.

“3 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Petrol Piyasasında Ulusal Marker Uygulamasına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik

5 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 416 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği

5 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 421 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği

9 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Sosyal Güvenlik Denetmenliği ve Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılığı Sınav, Atama, Yetiştirilme, Görev ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik

11 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 413 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği 12 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 420 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği 13 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 426 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği 13 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 427 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği

14 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 18 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik

18 NO.LU EYLEME İLİŞKİN BDDK Kurul Kararı

19 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Yapı Müteahhitlerinin Kayıtları ile Şantiye Şefleri ve Yetki Belgeli Ustalar Hk. Yönetmelik

21 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Yapı Malzemelerinin Tabi Olduğu Kriterler Hk. Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik

26 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Kurul Kararı

30 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Hal Hakem Heyeti ve Toptancı Hal Konseyi Hk. Yönetmelik 30 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Pazar Yerleri Hakkında Yönetmelik

30 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hk. Yönetmelik 30 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Sebze ve Meyve Üretici Örgütleri Hk. Yönetmelik

30 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 5957 Sayılı Kanunun 10. Maddesinde Yer Alan Parasal Sınırların Artırılmasına İlişkin Tebliğ

30 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hk. Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik

31 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği 32 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 22 Seri No.lu ÖTV Genel Tebliği 32 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 23 Seri No.lu ÖTV Genel Tebliği 34 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 69 Seri No.lu ÖKC Genel Tebliği 34 NO.LU EYLEME İLİŞKİN 70 Seri No.lu ÖKC Genel Tebliği 40 NO.LU EYLEME İLİŞKİN EPDK Kurul Kararı

44 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Türkiye Bankalar Birliği Yönetmeliği

44 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi Yönetmeliği

44 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik

44 NO.LU EYLEME İLİŞKİN Müşterilerinin Risk Merkezi Nezdindeki Bilgilerinin Kendilerine ya da Onay Vermeleri Koşuluyla Belirledikleri Tüzel Kişilere Verilmesine İlişkin Esas ve Usuller Hk.

Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”¹³

13 Kaynak: GİB, http://www.kayitliekonomiyegecis.gov.tr/alt.php?sayfa=duzenlemeler&bs=on (Erişim: 6.04.2014)

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KAYITDIŞILIĞA KARŞI ÖZGÜN BİR MAKROEKONOMİK SİSTEM ÖNERİSİ

3.1 KAYIT DIŞI EKONOMİ SORUNUNUN ÇÖZÜMÜ

Birçok çalışmada kayıt dışı ekonominin ana nedeni olarak yüksek vergi ve enflasyon oranları gösterilmekte fakat vergi ve enflasyon oranları düşük, refah düzeyi yüksek, gelir dağılımı daha adil olan kalkınmış ülkelerde de azımsanmayacak oranlarda kayıt dışılığın olduğu açıkça görülmektedir. Örneğin Türkiye’de 2013 yılı için %26,5 (Schneider, 2013: 3) olarak tahmin edilen kayıt dışı ekonomi büyüklüğü İngiltere, Fransa, Almanya gibi Avrupa Birliği ülkelerinde sırasıyla %13, %9,9, %9,7 (Schneider, 2013: 3) oranlarında görülmektedir. Aynı çalışmaya göre 31 Avrupa ülkesinin ortalama kayıt dışı ekonomi boyutu ise %18,5 olarak tahmin edilmiştir.

Gelişmiş ülkelerin GSMH büyüklükleri dikkate alındığında sorunun büyüklüğü daha net ortaya çıkmaktadır.

Bu veriler doğrultusunda sorunun temel kaynağının bahsedildiği gibi vergi, enflasyon oranları, gelir dağılımındaki adaletsizlikler değil ekonomik birimlerin toplam fayda maksimizasyonu güdüsünden kaynaklandığı gerçeğini vurgulamak gerekmektedir. Sorunun çözümünü de bu çerçevede düşünmek amaca ulaşmakta kolaylık sağlayacaktır. Çalışmanın ikinci bölümünde açıklandığı gibi gerek gelişmiş ülkelerin kurumsal ve köklü yapısına rağmen gerekse gelişme yolunda olan ülkelerin kayıt dışılıkla kararlı bir şekilde mücadele etmeleri de kayıt dışılığa karşı net bir başarı sağlanmasına imkân vermemektedir. O halde bugüne kadar denenmemiş bir başka yöntem geliştirme zorunluluğu doğmaktadır. Bu yöntem kuşkusuz kayıt dışılığı önlemenin yanında yeniden ortaya çıkışına da imkân vermeyecek bir yöntem olmak zorundadır. Çalışmanın bu bölümünde ekonomik ve sosyal olarak kayıt dışılık olgusunu yeniden ortaya çıkmayacak şekilde ve tamamen çözmenin diğer bir ifade ile tam kayıtlı ekonomiye geçişin yöntemi açıklanacaktır.

3.2 SİSTEMİN GEREKÇESİ, AMACI, İLKELERİ ve UNSURLARI