A. İn’ikâd (Kuruluş) Şartları
2. Evlenme Engelinin Bulunmaması
Nikâh akdinin kuruluş şartlarından bir diğeri ise evlenecek erkek ile kadının arasında sürekli veya geçici bir evlenme engelinin bulunmamasıdır. Kadının, erkeğe şüpheye yer bırakmayacak şekilde haram kılınmamış olması gerekmektedir. Dolayısıyla sürekli bir haram kılınış söz konusuysa ömür boyu, geçici bir haram kılınış söz konusuysa engel ortadan kalkıncaya dek taraflar evlenemezler.
Evlenme engellerinin hangi durumlarda ortaya çıktığı âyet101 ve hadislerde102 açıkça yer almıştır. Yukarıda da ifade edildiği gibi evlenme engelleri, devamlı ve sürekli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
a. Sürekli Evlenme Engelleri
Bir erkeğe, ebedi olarak haram olan bir kadın hiçbir şekilde o erkekle evlenemez. Çünkü bu türden bir engel, süreklidir ve ölünceye kadar devam eder.
97 İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-kadîr, 3/187; Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, s. 155.
98 Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, s. 155; Ahmet Yaman, İslâm Aile Hukuku, s. 40; Abdullah Çolak, İslam Aile Hukuku, s. 63.
99 Şîrâzî, el-Mühezzeb, 4/118; İbn Kudâme, el-Muğnî, 9/345; Nevevî, Minhâcu’t-tâlibîn, s. 375; İbn Cüzey, el-Kavânînü’l-fıkhiyye, s. 344.
100 Abdullah Çolak, İslam Aile Hukuku, s. 64. 101 Bakara, 2/221; Nisâ, 4/22-24; Mümtehine, 60/10.
Nesep (kan bağı), musahara (evlilikten doğan sıhrî hısımlık) ve radâ (süt emme yoluyla akrabalık) bu türden haramlığın sebepleridir.103
Nesep yoluyla haram olan kadınlar şunlardır:
1. Kişinin fürû’u (Kişinin aşağıya doğru nesli): Kızlar, kızların kızları, oğulların kızları ve bunların kız torunları.
2. Kişinin usûlü (Kişinin yukarıya doğru soyu): Anneler, anneanneler ve babaanneler.
3. Anne-babanın her ikisinin veya birisinin fürû’u: Anne-baba bir kardeşler, baba bir veya anne bir kardeşler ile bunların çocukları (yeğenler).
4. Nine-dedenin sadece çocukları: Kişinin kendi hala ve teyzeleri ile anne- babasının hala ve teyzeleri.104 Kadın açısından düşündüğümüzde ise bu sayılanların erkek olanları haram olacaktır.
Sıhrî hısımlık, taraflar arasında sürekli evlenme engeli meydana getiren sebeplerden bir diğeridir. Bu kavram ile evlenme sonucu oluşan hısımlık kastedilmektedir. Üvey kızlar, kayın valideler, baba veya dedenin evlenmiş olduğu kadınlar ve kişinin fürû’unun hanımları (oğul veya torunlarının evlenmiş olduğu gelinler) bu gruba girmektedir. Yani kişinin kendisinin usûlü ve fürû’u ile eşinin, eşinin usûlü ve fürû’u ile de kendisinin evlenmesi haramdır.105
Süt emme sonucu evlenme engelinin meydana gelmesi, tarafların birbirlerine ömür boyu haram kılınmalarının bir başka sebebidir. Kur’ân-ı Kerîm’de sütanneleri ve sütkardeşlerinin haram kılındığı açıkça ifade edilmiştir.106 Yine hadislerde107 süt akrabalığının bir evlenme engeli olduğu belirtilmiştir. Âyette sütanne ve sütkardeşin dışındaki süt akrabalarına yer verilmemiş olmakla birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.), bu husustaki genel prensibi şu sözüyle belirlemiştir: “Nesepçe haram olanlar, süt
103 Kâsânî, Bedâi’u’s-sanâ’i, 2/256; İbn Rüşd, Bidâyetü’l-müctehid, 3/58; İbn Kudâme, el-Muğnî, 9/514-515; Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, 4/286; Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî, 7/129.
104 Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî, 7/130-131. 105 Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, s. 170. 106 Nisâ, 4/23.
107 Buhârî, “Nikâh”, 21, “Şehâdât”, 7; Müslim, “Radâ’”, 1444, Tirmizî, “Radâ’”, 1; Nesâî, “Nikâh”, 50.
yoluyla da haram olurlar.”108 Bu prensipten yola çıkarak “süt emen çocuğu, süt emziren kadının öz çocuğu gibi kabul ettiğimizde öz çocuk o aileden kimlerle evlenemezse süt emen çocuk da aynı kişilerle evlenemez”109 şeklinde bir ilke belirlenmiştir.
b. Geçici Evlenme Engelleri
Esasen aralarında bir evlenme engeli bulunmayan erkek ile kadının geçici olan bir sebepten dolayı birbirlerine haram kılınmış olmalarıdır. Bu durumdaki erkek ile kadın, haram kılınma sebebi tamamen ortadan kalkıncaya dek evlenemezler. Sebep ortadan kalktığında ise haramlık da ortadan kalkar ve evlenmeleri caiz hale gelir. Biz, bu sebepleri tek tek izah etmek yerine madde halinde yer vermeyi tercih ediyoruz.
1. Taraflardan birinin müşrik olması veya müslüman bir kadına karşılık erkeğin gayr-ı müslim olması şeklinde ifade edebileceğimiz din farkı, bu sebeplerden ilkini oluşturmaktadır. İslâm, müslüman erkek ve kadının müşriklerle evliliklerini yasaklamıştır. Müslüman bir kadın, gayr-ı müslim bir erkekle de evlenememektedir.110
2. Hâlihazırda evli olan bir kadın, bir başkasıyla evlenememektedir. Çünkü bir kadının, eş zamanlı olarak birden çok erkeğin nikâhında bulunması yasaklanmıştır.111
3. Eşinin ölümü, boşanma veya mahkeme kararıyla ayrılış gibi sebeplerden ötürü iddet bekleyen bir kadınla iddet süresi son buluncaya kadar evlenilmesi yasaklanmıştır.112
4. Karısını üç talâkla boşayan bir erkek, kadın bir başkasıyla normal bir evlilik yapmadan tekrar onunla evlenemez.113
5. Hâlihazırda dört kadınla evli bulunan bir erkek, beşinci bir kadınla evlenemez.114
108 Buhârî, “Şehâdât”, 7; Müslim, “Radâ’”, 1444, Ebû Dâvûd, “Nikâh”, 7; Tirmizî, “Radâ’”, 1. 109 Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, s. 172; Ahmet Yaman, İslâm Aile Hukuku, s. 44. 110 Bakara, 2/221; Mâide, 5/5; Mümtehine, 60/10.
111 Nisâ, 4/24. 112 Bakara, 2/235. 113 Bakara, 2/230.
6. Bir nikâh altında bir araya getirilemeyecek olan hısımlarla da aynı anda evlenilememektedir. Örneğin iki kız kardeşle aynı anda evlilik mümkün değildir.115
Görüldüğü üzere bütün bu engeller, bir nedenden kaynaklı olarak evlenme engeli meydana getirmektedir. Taraflar arasındaki din farklılığı ortadan kalkar, müşrik kadın/erkek veya gayr-ı müslim olan erkek müslüman olursa bu engel ortadan kalkacaktır. Evli olan bir kadının eşi ölür veya boşanma gerçekleşirse yine engel kalkmış olacak ve taraflar arasında evlilik caiz hale gelecektir. İddet süresi son bulan bir kadın da haram olmaktan çıkar ve evlilik caiz hale gelir. Üç talâkla boşanmış bir kadın, bir başka erkekle evlenir ve normal bir evlilik hayatı sürdükten sonra boşanırsa veya eşi vefat ederse engel ortadan kalkacağından kadın tekrar eski eşiyle evlenebilir. Dört kadınla evli olan bir erkek, eşlerinden birinin vefat etmesi veya boşanma durumunda evlenme engeli kalkmış ve yeni bir evlilik yapabilir hale gelmiş olur.
Buraya kadarki kısımda nikâh akdinin kuruluş şartlarını ele almaya çalıştık. Şimdi ise nikâh akdinin sahih olabilmesi için gerekli olan şartları ele alacak, sahih ve fâsit nikâh arasındaki farklara değinecek ve bu nikâhlarda evliliğin doğuracağı sonuçları ifade edeceğiz.