Büluğ Muhayyerliği Hakkının Kullanımı

Küçük oldukları halde babaları veya dedeleri tarafından evlendirilmiş olup daha sonra da büluğa eren erkek ve kız için muhayyerlik hakkı söz konusu olmadığından bu muhayyerlik sebebiyle evliliğin ortadan kaldırılması veya devam ettirilmesi şeklinde herhangi bir tercih hakkının kullanılması da mümkün değildir. Fakat babaları veya dedeleri dışındaki velileri tarafından evlendirilen küçük erkek ve kız, büluğa ermeleri halinde büluğ muhayyerliği hakkına sahip olacaklarından usûlüne uygun şekilde bu haklarını kullanabileceklerdir.

561 _{Serahsî, el-Mebsût, edt. Cevat Akşit, s. 401.}

562 _{Serahsî, el-Mebsût, 4/215; Merğinânî, el-Hidâye, 3/42.} 563 _{Serahsî, el-Mebsût, 4/216; Merğinânî, el-Hidâye, 3/42.}

Küçüklerin büluğa ermeleri halinde kendileri için büluğ muhayyerliği hakkının sabit olması ancak bazı şartlarla mümkün kabul edilmiştir. Bunlardan ilki yukarıda da belirttiğimiz üzere küçüğün babası veya dedesi dışındaki bir velisi tarafından evlendirilmiş olmasıdır. Bir diğeri ise kâsırlığın yani küçüklüğün ortadan kalkması ve ergenliğe girilmiş olmasıdır. Son olarak da tarafların nikâh akdinin feshi için hâkime müracat etmeleridir. Bu şartların hepsinin tamam olmasıyla birlikte kişi, büluğ muhayyerliği hakkını kullanmış olur.564

Büluğ muhayyerliği hakkı, hem kadına hem de erkeğe tanınmış bir hak olmakla beraber bu hakkın kullanılmasında bazı farklılıklar söz konusudur. Dolayısıyla büluğ muhayyerliği hakkının kadın açısından ve erkek açısından kullanımının ayrı ayrı ele alınarak incelenmesi yerinde olacaktır.

a. Kadın Açısından Büluğ Muhayyerliği Hakkının Kullanımı

Hanefî fukaha, uzak velileri tarafından küçük yaşta evlendirilmiş kızların büluğa ermeleri halinde muhayyer olduklarını kabul etmişler ve onlara nikâhı sonlandırma hakkı tanımışlardır. Fakat bu hakkın kullanımı hususunda bâkire olarak büluğa ermiş kız ile dul olarak büluğa ermiş kadın arasında birtakım farklılıklar bulunmaktadır.

Hanefî mezhebine göre tercih hakkına sahip olan bâkire bir kızın büluğ muhayyerliği fevrîdir. Şayet nikâh akdine razı olmayıp sonlandırmak isterse büluğa erdiği anda veya büluğa erdikten sonra nikâha vâkıf olduğu mecliste, nikâhı feshetmek istediğini hemen bildirmesi gerekmektedir. Meclisin sonuna kadar muhayyerliği devam etmez. Bundan dolayı da muhayyerliğini hemen kullanması gerekir.565 Bâkire olarak büluğa eren küçük kızın muhayyerlik hakkının, susması ile iptal olacağı kabul edilmiştir. Buna göre kızın muhayyerlik hakkını kullanmayıp sükut etmesi, rızaya delâlet ettiği gerekçesiyle büluğ muhayyerliğini bâtıl kılmaktadır.566 _{Kız, büluğ muhayyerliğine sahip olup olmadığını bilmediği için sükût} etmiş olsa bile bu bir özür sayılmamış ve muhayyerlik hakkının düştüğü kabul

564 _{Serahsî, el-Mebsût, 4/216; Kâsânî, Bedâi’u’s-sanâ’i, 2/315; Adem Yenidoğan, İslam Hukukunda} Küçüklerin Evlendirilmesi, s. 97.

565 _{Merğinânî, el-Hidâye, 3/45; İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, 3/73; Bilmen, Kâmus, 2/51.}

566 _{Serahsî, el-Mebsût, 4/216; Kâsânî, Bedâi’u’s-sanâ’i, 2/316; Merğinânî, el-Hidâye, 3/43; İbnü’l-} Hümâm, Fethu’l-kadîr, 3/281; İbn Nüceym, el-Bahru’r-râik, 3/130; Bilmen, Kâmus, 2/51.

edilmiştir. Fakat evlendirilmiş olduğunu bilmeden susması, özür sayılmış ve nikâhını öğrendiği an muhayyer olacağı ifade edilmiştir.567

Bâkire kızın sükûtunun rızaya delâlet ettiğinin kabul edilmesi gösteriyor ki bâkire olarak büluğa ermiş olan kızın nikâhı kabul ettiğine dair rızasını açıkça sözlü olarak ifade etmesi gerekmemektedir. Sükût etmek ile de razı olduğunu gösterebilmektedir. Bununla birlikte küçük erkek ve kız çocuğu, büluğa ermeleri halinde büluğ muhayyerliği haklarını “nikâhı feshettim”, “nikâhı reddettim” veya “vâki olan nikâha razı değilim” gibi rızasının olmadığına delâlet eden sözlerle de kullanabilir ve nikâha razı olmadıklarını ifade edebilirler.568

Bâkire olarak büluğa eren bir kız, büluğ muhayyerliği hakkını kullanarak daha önce gerçekleştirilmiş olan nikâh akdini reddetmesi halinde hâkime başvurması ve böylece bu bağdan kurtulması gerekir. Yoksa hâkime başvurmaksızın nikâhı kabul etmemiş olması evlilik bağını ortadan kaldırmaz.569 _{Ancak muhayyerlik hakkını} kullanmak suretiyle nikâh akdini reddetmiş bâkire kızın, rızasına delâlet edecek bir şey bulunmadıkça fesih için acele etmesine gerek yoktur. Dolayısıyla hâkime müracaatı erteleyebilir.570

Hanefî mezhebinde bâkire kızın babası ve dedesi tarafından evlendirilmesi caiz görüldüğü gibi kazara dul kalmış olan küçük kızın da babası veya dedesi tarafından evlendirilebileceği kabul edilmiştir. Aynı şekilde baba veya dedenin yokluğunda diğer veliler de dul kızı evlendirebilirler.571 _{Görüldüğü üzere velileri} tarafından evlendirilebilmeleri açısından küçük kızın bâkire veya dul olması arasında hiçbir fark bulunmamaktadır.

Velileri tarafından evlendirilebilmeleri hususunda bâkire ile dul kız arasında herhangi bir farklılık olmasa da sahip oldukları büluğ muhayyerliği hakkını kullanma süreleri farklıdır. Dul kızın sahip olduğu muhayyerlik hakkı, fevrî olmayıp ömrîdir.

567 _{Serahsî, el-Mebsût, 4/216; Kâsânî, Bedâi’u’s-sanâ’i, 2/316; Merğinânî, el-Hidâye, 3/43; Bilmen,} Kâmus, 2/51.

568 _{Bilmen, Kâmus, 2/51.}

569 _{Serahsî, el-Mebsût, 4/216; Merğinânî, el-Hidâye, 3/42; İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, 6/70; Bilmen,} Kâmus, 2/51.

570 _{Bilmen, Kâmus, 2/51.}

571 _{Serahsî, el-Mebsût, 4/218; İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-kadîr, 3/274; İbn Nüceym, el-Bahru’r-râik,} 3/127; Meydânî, el-Lübâb, 3/22.

Yani bâkire kızda olduğu gibi nikâh akdiyle ilgili kararını hemen bildirmesi gerekmez. Önceden gerçekleştirilmiş olan nikâh akdine doğrudan veya dolaylı olarak rızası bulunmadıkça bu hak, ömrünün sonuna kadar devam eder. Dilediği bir zaman bu hakkını hâkime başvurmak suretiyle kullanabilir.572

Dul olarak büluğa eren kız ile bâkire olarak büluğa eren kızın muhayyerlik haklarını kullanmaları hususundaki bir diğer farklılık ise sükût sebebiyle muhayyerlik hakkının düşmesi meselesidir. Yukarıda da ifade edildiği üzere bâkire olarak büluğa eren kızın sükût etmesiyle sahip olduğu muhayyerlik hakkı düşmektedir. Fakat Hanefî fukaha, dul olarak büluğa eren küçük kızın sükûtunun, rızaya delâlet etmediği gerekçesiyle muhayyerlik hakkını düşürmeyeceğini kabul etmişlerdir.573 _{Onlara göre sarahaten yani doğrudan “nikâh akdine razıyım”, “evliliği} seçtim” veya “evliliğe izin verdim” gibi sözlerle açıkça nikâh akdine razı olduğunu ifade eden dul kızın büluğ muhayyerliği hakkı düşer. Aynı şekilde zifafa girmek, zevcinden nafakasını veya mehrini istemek gibi delâleten yani dolaylı olarak rızasına işaret eden durumlarda da muhayyerlik hakkı düşmektedir. Muhayyerlik hakkının düşmesiyle birlikte nikâh, bağlayıcı hale gelmektedir.574

b. Erkek Açısından Büluğ Muhayyerliği Hakkının Kullanımı

Hanefî mezhebine göre velisi tarafından rızası alınmaksızın evlendirilebilecek küçüğün kız veya erkek olması arasında fark yoktur. Nasıl ki küçük kız çocuğu velisi tarafından evlendirilebiliyorsa küçük erkek çocuğu da evlendirilebilir.575 _{Babası veya} dedesinin yokluğunda bir velisi tarafından evlendirilmiş olan küçük erkek çocuğunun sahip olduğu büluğ muhayyerliği hakkı, ömrîdir. Bundan dolayı da o, muhayyerlik hakkını hemen kullanmak zorunda değildir. Nikâh akdine razı olduğunu açıkça ifade etmesi gibi sarahaten veya zevcesiyle zifafa girmesi, onun nafakasını ve mehrini

572 _{Bilmen, Kâmus, 2/51.}

573 _{Serahsî, el-Mebsût, 4/216; Kâsânî, Bedâi’u’s-sanâ’i, 2/316; İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-kadîr, 3/281;} İbn Nüceym, el-Bahru’r-râik, 3/130; Bilmen, Kâmus, 2/51.

574 _{Kâsânî, Bedâi’u’s-sanâ’i, 2/316; İbn Nüceym, el-Bahru’r-râik, 3/131; Bilmen, Kâmus, 2/51; Adem} Yenidoğan, İslam Hukukunda Küçüklerin Evlendirilmesi, s. 99.

vermesi gibi delâleten rızasına hükmedilecek bir durum bulunmadıkça onun muhayyerlik hakkı, hayatı boyunca devam eder.576

Küçük erkeğin büluğ muhayyerliği hakkı, susmasıyla düşmez. Çünkü erkek için susmak hiçbir zaman rıza olarak değerlendirilmemiştir.577 _{Dolayısıyla bâkire} küçük kızda olduğu gibi büluğa erdiği anda veya nikâha muttali olduğu mecliste susması veya o meclisi terk etmesi halinde muhayyerlik hakkı düşmez. Çünkü onun sahip olduğu muhayyerlik hakkı, fevrî olmayıp hemen kullanmasını gerektirmemektedir.578 Görüldüğü üzere küçük erkeğin büluğ muhayyerliği hakkını kullanması, bâkire küçük kız ile farklılık göstermekteyken dul küçük kız ile benzerlik arz etmektedir.