Karı veya kocada bulunan hastalık ve kusurlar sebebiyle tarafların muhayyerlik elde etmesi ile ilgili birtakım şartlar ileri sürülmüştür. Hanefî mezhebine göre böyle bir durumda sadece kadının, mahkemeye ayrılık talebiyle başvurabileceği kabul edildiğinden dolayı ileri sürülen şartlar da sadece kadın için söz konusudur. Buna göre kadının bu hakkı elde edebilmesi için üç temel şart bulunmaktadır. Bu şartlardan ilki; nikâh akdinden sonra aralarında cinsel birliktelik yaşanmamış olmalıdır. Aksi takdirde kocadaki kusurun, cinsel birlikteliği engellemediği gerekçesiyle kadının hakkının düşeceği kabul edilmiştir. İkinci şart olarak kadının, nikâhtan önce kocasında bulunan kusuru bilmemesi ve nikâhtan sonra da bu kusura
688 San’ânî, el-Musannef, 6/242; Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, 7/350. 689 Dârekutnî, es-Sünen, 4/399; Beyhakî, es-Sünenü’s-sağîr, 3/64. 690 Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, 7/368.
691 İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 4/47.
razı gelmemesi gerektiği öne sürülmüştür.693 Üçüncü şart ise kadının kendisinde de cinsel birlikteliğe engel olan bir kusur bulunmamasıdır.694
Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerince muhayyerlik hakkının elde edilmesiyle ilgili cinsel birliktelik yaşamamış olma şartının aranmadığını görüyoruz. Onlar, her iki durumda da aralarında görüş ayrılığı olmakla birlikte eşlerin muhayyer olacağını kabul ederler. Fakat bu üç mezhep arasında da yukarıda ifade ettiğimiz gibi bazı farklılıklar vardır. Örneğin Şâfiî mezhebinde cinsel birleşmeden sonra meydana gelen innet dışındaki kusurlarda her iki taraf da muhayyer olurken Mâlikî mezhebinde ise sadece kadın, kocasında meydana gelen akıl hastalığı, baras veya cüzzam için muhayyer olmaktaydı. Hanbelî mezhebinde ise iki farklı görüş olduğunu belirtmiştik. Dolayısıyla Hanefîler tarafından kabul edilen cinsel birliktelik yaşamamış olma şartının bu üç mezhep için söz konusu edilmediğini söyleyebiliriz.
Hanefîler tarafından kabul edilen kocasında herhangi bir hastalık veya cinsel kusur bulunan kadının, kendisinde cinsel birlikteliği engelleyici bir kusurun bulunmaması şartının da Şâfiî ve Mâlikî mezheplerinde şart koşulmayan bir durum olduğunu görüyoruz. Bu iki mezhebe göre eşindeki rahatsızlık sebebiyle muhayyer olan kişinin, ayıplardan salim olması şart değildir. Tarafların farklı türden bir kusura sahip olmaları veya birinde diğerinden daha fazla veya daha kötü bir kusur bulunması, muhayyerlik hakkını elde etmeye engel görülmemiştir.695 Karı ve kocanın her ikisinde cinsel birlikteliğe engel olan bir kusurun bulunması; örneğin erkeğin mecbûb, kadının da karnâ olması durumunda ise iki rivâyet olduğu nakledilmektedir. Bir rivâyete göre tarafların kesinlikle muhayyerlik hakları bulunmamaktadır. Diğer bir rivâyete göre ise bu kusurlar, aynı cins kabul edilmektedir.696
Hanbelî mezhebinde de karı veya kocadan her birinin, kendisinde bulunmayan fakat karşı tarafta bulunan bir ayıp sebebiyle her iki tarafın da muhayyerlik elde edecekleri kabul edilmiştir. Örneğin alaca hastalığına sahip bir kocanın, karısını akıl hastası veya cüzzamlı bulması durumunda muhayyerlik sabit
693 Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî, 7/521-522; Abdullah Çolak, İslam Aile Hukuku, s. 266.
694 Abdurrahmân el-Cezîrî, Kitâbu’l-fıkhi ale’l-mezâhibi’l-erba’a, 4/170; Bilmen, Kâmus, 2/349; Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, s. 424.
695 Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, 4/341; Abdurrahmân el-Cezîrî, Kitâbu’l-fıkhi ale’l-mezâhibi’l-erba’a, 4/172,177; el-Fıkhu’l-menhecî, 2/108.
olmaktadır. Taraflarda aynı kusurun bulunması durumunda ise iki görüş bulunmaktadır. Bir görüşe göre her ikisi de muhayyer sayılırken diğer bir görüşe göre muhayyer sayılmamışlardır. Her iki tarafta da cinsel birlikteliği engelleyen bir kusurun bulunması halinde ise hiçbiri için muhayyerlik bulunmamasının daha doğru olacağı ifade edilmiştir.697
Kadının, nikâhtan önce kocasında bulunan kusuru bilmemesi ve nikâhtan sonra da bu kusura razı olmaması şartı ise ittifakla kabul edilmiştir. Hanefî mezhebi dışındaki üç mezhepte koca için muhayyerlik söz konusu olduğundan bu şart, onun için de geçerlidir. Buna göre eşlerden her kimde bir ayıp varsa diğer eş, nikâhtan önce bunu bilmemeli ve nikâhtan sonra öğrendiğinde de razı olmamalıdır. Şayet eşindeki kusuru bilerek evlenirse veya nikâhtan sonra öğrendiğinde razı olursa muhayyer olma hakkının düşeceği kabul edilmiştir.698
Muhayyer olan kişinin evliliğe razı olduğunu, razı değilse de evliliği sonlandırmak istediğini ifade etmesi gerekir. Böyle bir durumda sükût etmesi, onun razı olduğuna delâlet etmez.699 Kişinin razı olması ise ya açıkça bunu ifade etmek suretiyle ya da razı olduğuna delâlet eden bir fiilde bulunmak suretiyle olur.700 Taraflarda bulunan kusurun tedavi ile ortadan kaldırılmasının mümkün olması da muhayyerlik hakkını düşürmektedir.701 Kadının, öncesinde var olan kusuru bilmemesi, sonradan öğrendiğinde de razı olmaması şartının tek istisnası kocanın ınnîn olmasıdır. Böyle bir durumdaki kadın, evlenmeden önce kocasındaki bu rahatsızlığı bilse dahi muhayyerlik hakkının düşmeyip sabit kalacağı kabul edilmiştir.702
697 İbn Kudâme, el-Muğnî, 10/60; Buhûtî, er-Ravdu’l-murbi’, 8/431; Bilmen, Kâmus, 2/357.
698 İbn Kudâme, el-Muğnî, 10/61; Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî, 7/521; Nuri Kahveci, İslâm Aile Hukuku, s. 224.
699 Zerkeşî, Şerhu’z-Zerkeşî, 5/265-267; Bilmen, Kâmus, 2/350, 354; Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhu’l- İslâmî, 7/522; Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, s. 425; Nuri Kahveci, İslâm Aile Hukuku, s. 224.
700 İbn Kudâme, el-Kâfî, 4/297-298; Abdurrahmân el-Cezîrî, Kitâbu’l-fıkhi ale’l-mezâhibi’l-erba’a, 4/165; Bilmen, Kâmus, 2/356; Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî, 7/522.
701 Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî, 7/522; el-Fıkhu’l-menhecî, 2/109. 702 Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, 4/341; Bilmen, Kâmus, 2/349-350.
F. Ayıp Muhayyerliği Sebebiyle Ayrılma ve Muhayyerliği Kullanma