Etik liderlik araştırmalarında belirsizliğini koruyan konuların başında etik liderlik özelliklerinin ve etik liderin davranışlarının ne olması gerektiği gelmektedir. Teoride sözünde durmak, kendine nasıl davranılmasını istiyorsa diğerlerine öyle davranmak ve yolsuzluk yapmamak gibi basit kurallarla tarif edilen etik liderliğin pratikte uygulanmasının ne kadar güç olduğu 2000’li yılların başında yaşanan skandallarla tecrübe edilmiştir (Brown, 2007). Giessner ve Van Quaquebeke (2010) ile Rai ve Fiske (2012) bir liderin etik olup olmadığını astların etik liderliği algılama şekline bağlamaktadır. Kısacası, astın etik algısı astın beklentisini etkilemekte ve etik liderlik özelliklerini farklılaştırmaktadır.
Etik lider kararlarında, eylemlerinde ve astları etkileme sürecinde sosyal özelliklerini kullanan, astlarının menfaatini daha ön planda tutan ve tarafların haklarını koruyarak onlara zarar gelmesini önleyen lider olarak tanımlanmaktadır (Gini, 1998). O halde, etik lideri hem insani yanı hem de yöneticilik vasfı ile ele almak gerekmektedir (Brown vd., 2005). Dürüstlük, nezaket, adalet ve güvenirlik kişilik özellikleri olarak incelenebilirken, astlarla iletişim kurma, ödüllendirme, cezalandırma, etik kodu uygulama ve rol model olma gibi özellikler yönetsel beceriler kapsamına girmektedir (Mayer vd., 2010: 8). Ancak, bir kişinin ahlaken üstün özelliklere sahip olması etik bir lider olması anlamı taşımamaktadır (van den Akker vd., 2009: 103).
Etik liderleri ilk olarak evrensel ahlak kuralları çerçevesinde değerlendirmek gerekmektedir. Buradan hareketle, ahlaki insanın özelliklerini irdelemek faydalı olacaktır. Bu anlamda dürüstlük, doğruluk ve güvenirlik öne çıkan ahlaki kişilik özellikleridir (Alkan, 2015: 112). Liderin karakter özelliklerinin temelini dürüstlük, diğer bir ifade ile söylemleri ile eylemleri arasındaki tutarlılık oluşturmaktadır. Etik liderler adil ve ahlaklı davranarak doğru ve dürüst uygulamaları devam ettirmektedir
(De Hoogh ve Den Hartog, 2008: 297). Her türlü faktör altında liderin dürüstlükten vazgeçmemesi astlar tarafından beklenmektedir (Alkan, 2015: 113).
Kişiler etiklik konusunda sürekli kendilerini başkaları ile kıyaslama eğilimindedir (Brown ve Treviño, 2006). Bu noktada işyerlerinde lider rol model olması gereken ilk kişidir. Liderlerin ahlaken üstün karakter özelliklerine sahip olması kadar rol model olarak etiği davranışlarına da yansıtması önemlidir. Ancak bu şekilde, astları için yönlendirici olabilir (Weaver vd., 2005). Zira liderlerini taklit etme eğiliminde olan astlar liderleri gözlemleyerek neyin iyi neyin kötü olduğunun ayırdına varabilmektedir (Kaptein ve Wempe, 2002). Bu nedenle etik liderler söylediği ile yaptığı tutarlı olan, güvenilir rol modeller olarak astları tarafından izlenmektedir (Brown ve Treviño, 2006).
Etik lider astlarını ya rol model olarak ya da örgütte etik kodun uygulanmasına önem vererek etkilemektedir (Brown vd., 2005). Bu durumda etik liderleri ikinci olarak yöneticilik özellikleri çerçevesinde değerlendirmek gerektirmektedir. Etik lider davranışları ile saygı ve nezakete özen göstererek astlarına değer verdiğini hissettirebilmelidir (Alkan, 2015: 112). Etik liderler astların kararlara katılımına olanak tanımakta ve onların fikirlerini serbest bir şekilde dile getirmesine müsaade etmektedir (Brown vd., 2005; Walumbwa vd., 2011). Etik liderler ancak bu şekilde etik davranışların astlara transfer edilmesini sağlayabilir.
Etik liderler astların örgütsel özdeşleşme algılarını da artırarak, örgütsel hedeflere ulaşma konusunda motive etmektedir (Walumbwa vd., 2011). Astların güçlendirilmesi ile etik ilkeleri benimsemeleri ve örgüt içerisinde etik iklimin yaratılması sağlanabilir.
Etik liderin davranışları ile astları etkilemesi için astların üzerinde bir farkındalık yaratması önem taşımaktadır. Bu sebeple etik liderlerin şeffaf davranması beklenmektedir (O’Connell ve Bligh, 2009: 215-216). Bu süreçte liderin toplumsal ahlaki değerleri benimseyerek, adalet ve doğruluğu temel ilkeler olarak davranışlarında uygulaması istenmektedir (Alkan, 2015: 113). Bu şekilde etik lider astlarına ilham kaynağı olabilmekte ve verdiği sözlerde durarak astları üzerinde güven duygusu yaratabilmektedir (Pipkin, 2000).
Etik liderlerin özelliklerini dürüstlük, farkındalık, insan odaklılık, motivasyon, güçlendirme ve sorumluluk olarak özetlemek de mümkündür (Resick vd., 2006: 346). Eisenbess (2012) ise özellikleri insan odaklılık, adalet odaklılık, sorumluluk odaklılık ve aracılık odaklılık şeklinde gruplandırmaktadır. Riggio ve arkadaşları (2010) etik liderin olmazsa olmazı olarak tedbirlilik, cesaret, ölçülülük ve adaleti saymaktadır.
Etik liderin bir diğer özelliği astların örgütsel amaç ve hedefler, örgütsel süreçler ve örgütsel menfaat konusunda bilinçlendirilmesini sağlamasıdır. Bu gayret esnasında astları ile birlikte hareket etmesi gereken liderin motivasyon özelliği devreye girmekte ve liderin vizyonunu astlarına aktarmasını sağlamaktadır. Lider astlardan beklentisini açık ve net bir şekilde ifade ederek onları yönlendirmektedir (De Hoogh ve Den Hartog, 2008: 298).
Motivasyon ile birlikte etik liderlerin en çok müracaat ettiği yöntemlerin başında güçlendirme gelmektedir. Duygusal olarak güçlenen astların yetkinliklerini daha rahat kullanabileceği düşünülmektedir. Böylelikle, astların örgütsel politika yapımına ve karar alma süreçlerine katılımı kolaylaşmaktadır (De Hoogh ve Den Hartog, 2008: 298).
Etik liderlerin diğer bir özelliği bireysel menfaatini geri planda bırakarak, astlarına, kuruma ve topluma faydayı maksimize etmeye çabalamasıdır. Lider etik kodu kullanarak tüm astların yetkinliklerini yönetebilmekte ve sorumluluk üstlenilmesini temin edebilmektedir. Lider de karar alırken doğuracağı sonuçları düşünerek, tedbirli davranarak sorumluluk üstlenme konusunda astlarına örnek olabilmelidir (Riggio vd., 2010).
Bu doğrultuda Northouse (2012) tarafından etik liderin sahip olduğu özellikler aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
Diğerlerine saygı duymak, Diğerlerine hizmet etmek,
Adalet konusunda kaygı duymak, Dürüstlüğü savunmak,
Etik liderlik özelliklerini ve davranışlarını, etik liderin karar verme aşamasında doğru kararı etik kuralları gözeterek vermesi, etik kurallar çerçevesinde astları ile iletişimi sürdürmesi ve astları etik ilkelere uygun ödüllendirmesi ve cezalandırması şeklinde özetlemek mümkündür (Mayer vd., 2010: 8).
Etik liderliğin en önemli özelliklerinden bir diğeri de astları ile çift taraflı ve sürekli iletişim sağlayabilmesidir. Örgütsel kararlar alınırken uyulan etik ilke ve standartların ne olduğu konusunda astlar sürekli bilgilendirilmektedir (Treviño vd., 2000). Ayrıca, liderler astların etiklik konusunda yaşadıkları problemleri ve ikilemleri rahatlıkla paylaşacakları ortamı da sağlayabilmelidir (Weaver vd., 2005). Astların problemleri liderlerine rapor etmeleri konusunda istekli davranmaları tamamen liderlik özelliğine bağlı gerçekleşebilir (Brown vd., 2005).
Etik liderlerin ön plana çıkan özelliklerinden birisi de; ahlaken uygun davranış gösteren astlar ödüllendirilirken, ahlak standartlarını karşılamayan davranışların cezalandırılmasıdır (Brown vd., 2005; Treviño vd., 2000). Öyle ki, etik liderleri diğerlerinden ayıran özellik ödül ve ceza mekanizmasının tamamen örgüt içerisindeki etik davranışların özendirilmesi maksadıyla kullanılmasıdır (Mayer vd., 2012). Ödül ve ceza ile verilmek istenen mesaj o işyerinde etik değer ve standartlara uyulduğunun açık bir şekilde bilinmesidir. Öyle ki, etik liderler başarılı sonuç alınsa dahi etik dışı davranış söz konusu ise ceza verebilmelidir. Böylelikle, sadece sonuç alınmasının yeterli olmadığı, süreç odaklı bir şekilde etikliğin daha ön planda tutulduğu da tüm astlar tarafından algılanabilmelidir (van den Akker vd., 2009: 104).
Yukarıda belirtilen etik liderlik özelliklerini aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür (Harvey, 2004: 23):
Etik liderlikte, etik ilkeler açık ve anlaşılır bir şekilde izah edilmekte ve içselleştirilmesi sağlanmaktadır.
Etik liderlikte, sorumluluk alınarak etik değerlere uygun davranılmaktadır. Etik liderlikte, dürüst davranılarak rol model olunmakta, izleyenlerden de
dürüst davranmaları beklenmektedir.
Etik liderlikte, karar verme dâhil tüm eylemlerde etik ilkelere uyulmaktadır. Etik liderlikte, uygulamalar ile politikaların uyumu gözetilmektedir.
Etik liderlikte, izleyenlerin etik konusunda gelişmelerine destek verilmekte ve teşvik edilmektedir.
Etik liderlikte, empati sürekli yapılmakta ve tüm eylemlerde paydaşların dikkat ve tepkileri ölçülmektedir.
Etik liderlikte, sürekli iyileştirme yapılmaktadır.
Etik liderlikte, misyon, vizyon ve değerler yol göstericidir.
Etik liderlikte, rol model olan lider izleyenleri etik davranmaları konusunda motive etmektedir.