Üretim Karşıtı İş Davranışları Ölçeği

Ölçeğin daha önceden geçerlik ve güvenirlik çalışması yapıldığından bu araştırma kapsamında ölçeğin faktör yapısını doğrulamak maksadıyla DFA yapılmıştır. Üretim Karşıtı İş Davranışları (ÜKİD) Ölçeğinin dört faktörlü yapısına ilişkin DFA sonuçları Tablo-11’de yer almaktadır. Tabloda verilen sonuçlar modifiye edilmiş modeli de içermektedir.

Tablo 8: ÜKİD Ölçeğinin (Dört Faktörlü) Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları

Model ∆χ² ∆χ²/sd RMR GFI CFI RMSEA

Birinci Düzey Tek Faktörlü

Model 8007,525 17,258 0,076 0,319 0,558 0,202

Birinci Düzey Çok Faktörlü

İlişkisiz Model 7055,744 15,206 0,305 0,492 0,613 0,189

Birinci Düzey Çok Faktörlü

İlişkili Model 5930,876 12,950 0,100 0,504 0,679 0,173

İkinci Düzey Çok Faktörlü

Model 6022,957 13,093 0,110 0,504 0,674 0,174

Modifiye Edilmiş Model 4494,870 10,527 0,079 0,595 0,761 0,155

RMSEA= Root Mean Square Error of Approximation; CFI= Comparative Fit Index; GFI=

Goodness of Fit Index; RMR= Root Mean Square. *p<.05

ÜKİD ölçeğinin dört faktörlü yapısı için yapılan DFA sonuçları incelendiğinde bu araştırma kapsamında ölçme modelinin uyum indeks değerlerinin kabul edilebilir sınırlar içerisinde yer almadığı için modelin yapısı doğrulanamamıştır. Zira Polatcı ve Özçalık (2015) tarafından ölçeğin boyutlarından sabotaj için güvenirlik katsayısı 0,60, hırsızlık için 0,67 ve geri çekilme için 0,63 raporlanmıştır. Bu nedenle ÜKİD ölçeğinin orijinal olarak kullanılan ve Bayram ve arkadaşları (2009) tarafından da teyit edilen beş faktörlü yapısının DFA yapılmasına karar verilmiştir. ÜKİD Ölçeğinin beş faktörlü yapısına ilişkin DFA sonuçları Tablo-12’de yer almaktadır. Tabloda verilen sonuçlar modifiye edilmiş modeli de içermektedir.

Tablo 9: ÜKİD Ölçeğinin (Beş Faktörlü) Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları

Model ∆χ² ∆χ²/sd RMR GFI CFI RMSEA

Birinci Düzey Tek Faktörlü

Model 8007,525 17,258 0,076 0,319 0,558 0,202

Birinci Düzey Çok Faktörlü

İlişkisiz Model 6716, 447 13,569 0,270 0,490 0,650 0,177

Birinci Düzey Çok Faktörlü

İlişkili Model 5175,192 10,670 0,072 0,553 0,736 0,156

İkinci Düzey Çok Faktörlü

Model 5356,244 10,909 0,340 0,536 0,726 0,158

Modifiye Edilmiş Model 3589,299 7,906 0,066 0,675 0,824 0,132

RMSEA= Root Mean Square Error of Approximation; CFI= Comparative Fit Index; GFI=

Goodness of Fit Index; RMR= Root Mean Square. *p<.05

ÜKİD ölçeğinin beş faktörlü yapısı için yapılan DFA sonuçları incelendiğinde; bu araştırma kapsamında ölçme modelinin uyum indeks değerlerinin kabul edilebilir sınırlar içerisinde yer almadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle ÜKİD ölçeği doğrulanamamıştır. Spector ve arkadaşları (2006) tarafından üretim karşıtı iş davranışlarının örgüte ve kişilere karşı olmak üzere iki faktörlü bir yapı içerisinde ele alınabileceği belirtilmektedir. Gruys ve Sackett (2003) tarafından da üretim karşıtı iş davranışlarının kişi ve örgütle ilişkili ve görevle ilişkili olmak üzere iki boyutlu ele alınabileceği belirtilmektedir. Bu nedenle, Kanten ve arkadaşları (2015) tarafından da tercih edilen iki faktörlü yapının DFA’sının yapılmasına karar verilmiştir. ÜKİD Ölçeğinin iki faktörlü yapısına ilişkin DFA sonuçları Tablo-13’te yer almaktadır. Tabloda verilen sonuçlar modifiye edilmiş modeli de içermektedir.

Tablo 13: ÜKİD Ölçeğinin (İki Faktörlü) Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları

Model ∆χ² ∆χ²/sd RMR GFI CFI RMSEA

Birinci Düzey Tek Faktörlü

Model 8007,525 17,258 0,076 0,319 0,558 0,202

Birinci Düzey Çok Faktörlü

İlişkisiz Model 6454,813 13,040 0,243 0,491 0,665 0,174

Birinci Düzey Çok Faktörlü

İlişkili Model 6195,717 12,542 0,071 0,487 0,679 0,170

İkinci Düzey Çok Faktörlü

Model 6195,717 12,542 0,071 0,487 0,679 0,170

Modifiye Edilmiş Model 3751,122 8,953 0,065 0,626 0,795 0,141

RMSEA= Root Mean Square Error of Approximation; CFI= Comparative Fit Index; GFI=

Goodness of Fit Index; RMR= Root Mean Square. *p<.05

ÜKİD ölçeğinin üç farklı yapısının doğrulanabilmesi maksadıyla yapılan analizler neticesinde yapısal geçerliğinin uyum indekslerinin kabul edilebilir sınırlar içerisinde olmadığı tespit edildiğinden keşfedici faktör analizi (KFA) yapılması gerekmektedir. Bu nedenle SPSS paket programı kullanılarak varimax döndürme yöntemiyle temel bileşenler analizi yapılmıştır. KFA sonucunda örneklemin KFA için uygun olup olmadığını ve evreni temsil etme yeteneği olup olmadığını belirlemek amacıyla (Kaiser-Meyer-Olkin) KMO ve Barlett Küresellik testi değerleri incelenmiştir (Barlett, 1950; Kaiser, 1970). Hair ve arkadaşları (1995) KMO değerinin 0,5’ten büyük ve Barlett Küresellik test değerinin anlamlı olması (p<0,05) gerektiğini belirtmektedir. Bu çalışma kapsamında yapılan KFA sonucunda örneklemin KFA için uygun olduğu ve evreni temsil ettiği sonucuna ulaşılmıştır (KMO=0,935; Barlett Küresellik Testi=0,000). KFA sonuçları incelendiğinde ölçeğin dört faktör altına toparlandığı, ancak dördüncü faktörde sadece iki soru yer aldığı ve soruların faktör yüklerinin başka faktörler altında da yer alabileceğini gösterdiği tespit edilmiştir. Nitekim Demircioğlu ve Özdemir (2014) tarafından yapılan ölçek uyarlama çalışmasında da üretim karşıtı iş davranışları ölçeği eğitim örgütleri için üç faktörlü bir yapı sergilemiştir. Bu doğrultuda KFA ölçek üç faktöre zorlanarak tekrar edilmiştir. KFA sonucunda KMO ve Barlett Küresellik testi değerlerinin değişmediği gözlenmiştir. KFA sonuçları, faktörler, faktör yükleri, açıklanan varyans değerler Tablo-14’te yer almaktadır. Ölçekte yer alan 12 sorunun birinci faktör altında, 16 sorunun ikinci faktör altında ve 5 sorunun üçüncü faktör

altında toplandığı görülmektedir. Demircioğlu ve Özdemir (2014) tarafından boyutlar kötüye kullanma, çalma ve geri çekilme olarak isimlendirilmiştir. Bu çalışma kapsamında ortaya çıkan faktörlerin benzer bir yapı sergilediği, ancak boyutlar altındaki ölçek maddelerinin farklılaştığı görülmektedir. Birinci faktör altında yer alan sorular incelendiğinde bu faktörün örgüte karşıt iş davranışları olarak isimlendirilmesi daha uygun bulunmuştur. İkinci faktördeki soruların ise kişiler arası ilişkilere ilişkin olması sebebiyle kişilere karşıt iş davranışları olarak isimlendirilmesi daha uygun görülmüştür. Sonuncu faktörde ise diğer yapılardaki gibi hırsızlığa ilişkin soruların toplandığı tespit edildiğinden bu faktörün ismi hırsızlık olarak muhafaza edilmiştir.

Tablo 14: ÜKİD KFA Sonucu Faktör Madde No İfade Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Varyans Örgüte Karşıt Davranışlar

1. İşverenimize ait araç ve gereçleri kasıtlı bir şekilde israf ettim/boşa harcadım. ,803

30,46

2. İşyerinin mallarına bilerek zarar verdim. ,799

3. Çalışma ortamımı/ofisimi kasıtlı olarak dağınık bıraktım/kirlettim. ,766

4. İzinsiz olarak işime geç geldim. ,798

5. İşyerince belirlenen yemek ve dinlenme (mola) sürelerini izinsiz olarak aştım. ,830

6. İzinsiz olarak mesaimden erken ayrıldım. ,773

7. İşyerindeki kurallara kasıtlı olarak uymadım. ,814

8. Dışarıdaki insanlara çalıştığım kurumun ne kadar kötü bir yer olduğunu söyledim. ,710

16. İşimi kasıtlı olarak yanlış yaptım. ,598

17. Hiçbir sağlık sorunum olmadığı halde, hastayım bahanesi yaparak o gün işe gitmedim. ,648

18. İşyerime zarar verici söylentiler çıkardım/dedikodu yaptım. ,612

33. Kasıtlı olarak işi geciktirdim. ,637

Kişilere Karşıt Davranışlar

9. İşyerindeki insanlarla tartıştım, ağız dalaşına girdim. ,813

25,35

15. İşyerindeki insanları sözlü olarak tehdit ettim. ,821

19. Müşterilere ya da tüketicilere karşı kaba ya da çirkin davrandım. ,409

20. İşyerindekileri performanslarından dolayı aşağıladım/kötüledim. ,718

21. İşyerindeki arkadaşlarımın özel hayatlarıyla alay ettim. ,746

22. İşyerindeki birini/bazılarını kasıtlı olarak görmezlikten geldim/yok saydım. ,659

23. Kendi yaptığım bir hatayı işyerindeki başka birinin üzerine attım. ,339

24. İşyerindeki biri(leri)yle alay ettim ya da onu aşağıladım. ,824

25. İşyerindeki biri(leri)ne kaba (küfürlü anlamlar taşıyan) el kol hareketleri yaptım. ,858

26. İşyerindeki insanları itip kakarak korkuttum/tehdit ettim. ,824

27. İşyerindeki biri(leri)ne kendisini kötü hissettirecek kaba, açık saçık (küfür içerikli) sözler sarf ettim. ,852

28. Kasten işyerindeki biri(leri)ni herkesin önünde kötü duruma düşürecek bir şeyler yaptım. ,830

29. İşyerindeki biri(leri)ni mahcup edecek, utandıracak eşek şakası yaptım. ,652

30. İşyerindeki biri(leri)nin özel eşyalarını (mektup, çekmece vb.) izinsiz olarak karıştırdım. ,373

31. İşyerindeki biri(leri)ne vurdum/ sataştım. ,693

32. İşyerindeki biri(leri)nin yüzüne karşı moral bozucu kötü sözler söyledim, dalga geçtim/hakaret ettim. ,874

Hırsızlık

10. İşverenime ait olan bir şeyleri izinsiz olarak aldım. ,625

17,16

11. İşyerine ait bazı araç-gereçleri izin almadan eve götürdüm. ,773

12. Gerçekte çalıştığımdan daha fazla süre çalışmış gibi gösterip için fazladan ücret almaya çalıştım. ,701

13. İzin almadan işverenime ait parayı aldım/kullandım. ,838

14. İşyerindeki birine ait bir şeyi izinsiz olarak aldım/yürüttüm. ,754

KFA ile üç faktörlü yapısı olabileceği değerlendirilen ÜKİD ölçeğinin geçerliğini sağlamak için DFA uygulanmıştır. ÜKİD ölçeğinin üç faktörlü yapısı için yapılan DFA sonuçları aşağıda Tablo-15’de yer almaktadır.

Tablo 15: ÜKİD Ölçeğinin (Üç Faktörlü) Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları

Model ∆χ² ∆χ²/sd RMR GFI CFI RMSEA

Birinci Düzey Tek Faktörlü

Model 8007,525 17,258 0,076 0,319 0,558 0,202

Birinci Düzey Çok Faktörlü

İlişkisiz Model 5936,355 11,993 0,261 0,541 0,694 0,166

Birinci Düzey Çok Faktörlü

İlişkili Model 5424,289 11,025 0,062 0,546 0,723 0,159

İkinci Düzey Çok Faktörlü

Model 5465,501 11,086 0,220 0,541 0,720 0,159

Modifiye Edilmiş Model 3706,627 4,903 0,053 0,864 0,918 0,072

RMSEA= Root Mean Square Error of Approximation; CFI= Comparative Fit Index; GFI=

Goodness of Fit Index; RMR= Root Mean Square. *p<.05

Bu araştırma kapsamında üretim karşıtı iş davranışları ölçeğine ait elde edilen güvenirlik değeri (Cronbach Alfa) 0,973 olarak bulunmuştur. Boyutlar bazında güvenirlik katsayıları da 0,957, 0,908 ve 0,963 olarak hesap edilmiştir. Nunnally (1978: 245) uygulamalı araştırmalarda Cronbach Alfa katsayısının 0.90’dan yukarı olmasının ölçüm araçlarının güvenilir olduğunu gösterdiğini belirtmektedir. Bu şartlarda üretim karşıtı iş davranışları ölçeğinin yüksek derecede güvenilir olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları tamamlanarak uygulamaya hazır hale getirilen ve Şekil-7’de yer alan üretim karşıtı iş davranışları ölçeği toplam 33 sorudan oluşmaktadır.

Şekil 7: ÜKİD Ölçeğinin Modifiye Edilmiş Modeli