Ergonomik risk faktörü (Durum)

Çalışanlar farklı uzunluklardaki VDT‟lerde ( Visual Display Terminal “Görsel Terminal” ) ve dizlerindeki klavyelerle çalışmaktadırlar.

Bu konuda Uluslararası Standartlık Örgütünün (ISO) belirlemiş olduğu standart mevcuttur (ISO 9241). Önerilen kullanım;

 Klavye ekrandan bağımsız, ayrı yerleştirilebilmelidir.

 Sık kullanılacak tuşlar elin optimum ulaşım alanı içinde olmalıdır.

 Kol, dirsek üstünde açılma zorunda kalmamalıdır.

 Sık kullanılan tuşlar başı hareket ettirmeden gözle kontrol edilebilmelidir.

 Bileklerin aşırı açılı konumlandırılmalarından kaçınılmalıdır

7.3.4. Ergonomik çözüm (Yönetimsel kontroller)

Ergonomik farkındalık günlük karar vermenin çok görünür bir parçası haline gelmiştir.

115

7.3.5. Ergonomik çözüm (Mühendislik kontrolleri)

 Sandalyelere kolçak eklenmiştir.

Şekil 7.7. Kolçaksız ve kolçaklı çalışma sandalyesi [9]

 Monitörler yeniden yerleştirilmiştir.

İş istasyonu konumları sağ elli bir kişi için düzenlenmiş ve en azından bir iş istasyonu bir sol elli işçi için ayrılmıştır.

Şekil 7.8. Çalışma alanı [10]

 Uzun süreli klavye kullanımında, kolların masa yüzeyinden aşağıda kalması

ve buna bağlı olarak bileklerin sürekli masa kenarına dayalı tutulması, bilek bölgesindeki sinirlere zarar verebilmektedir. Kollar yazı yazarken, yere paralel tutulmalı ve bilekler bükülmemelidir

 Uzun süreli mouse (fare), kullanımı avuç içi, parmak ve bilek sinirlerini zedeleyebilmektedir. Bu yüzden mouse kullanımı minimuma indirilmeli, işlemler mümkün olduğunca klavye ile yapılmalıdır

 Klavye ortasının yerden yüksekliği 710–740 mm. olmalıdır.

 Sürekli kullanılan cihazlar personelin kol erişim mesafesinde olmadır.

7.3.6. Ergonomik çözüm (Faydalar)

İşleri gerçekleştiren bütün işçiler artık CTD‟lere ve diğer işle ilgili yaralanmalara ve hastalıklara maruz kalmaları azalmıştır.

İşçilerin tazmin bedellerinde azalma.

CTD: Cumulative Trauma Disorder (Kümülatif Travma Bozukluğu);

 Fiziksel yorgunluk

 Psikolojik yorgunluk

 Mutsuzluk (Motivasyon eksikliği)

CTD Nedenleri: Tam anlamı ile sebepleri bilinmese de, aşağıdakiler genel manada nedenlerinden bahseder;

 Bağışıklık sisteminin iyi çalışmaması

 Viral enfeksiyon hastalıkları

Bunların yanında;

 Stres

 Kontrol kaybı

 İş hayatındaki nedenler

 Ekip ilişkilerindeki bozukluklar

117

 Organizasyon bozuklukları vs.

 Aşırı aktif bağışıklık sistemi

 Bireysel etmenler

 Adrenalin salgılayan bezlerinin düzenli çalışmaması

 Vücudun bütün hücrelerini güçlendiren kimyasal enerji kaynağı olan ATP

düzeyinin düşük olması

CTD Belirtileri (Fiziksel);

 Başka bir nedene bağlı olmayan ve istirahatla geçmeyen, 6 aydan uzun süren,

ortalama günlük aktiviteyi en azından %50 azaltacak derecede, yatak istirahatı ile düzelmeyen, sürekli veya tekrarlayıcı fizik ve mental bitkinlik ve tükenme hissi

 Güçsüzlük ve daha önce tolere edilebilen egzersizden sonra uzun süreli yani

24 saatten fazla bitkinlik

 Enerji kaybı, Yıpranma, Bulantı, Denge kaybı vs.

 Boyunda ağrılı lenf nodları

 Açıklanamayan genelleşmiş kas zayıflığı

 Uyku bozuklukları, Hastalıklara daha hassas olma

 Geçici eklem ağrıları vs.

CTD Tedavisi;

 Fiziksel aktivite ve egzersiz seviyeleri yapabilme kabiliyetine göre

ayarlanmalıdır

 Tatil, istirahat

 İlaç olarak Eneda ve Arcalion gibi anti-astenik (dinçlik, kuvvet veren) ilaçlar

ve vitaminlerden faydalanılanabilir

 Psikoterapi

7.3.7. Ergonomik çözüm (Maliyet)

7.3.8. Ergonomik çözüm (Verimliliği gerçekleştiren yöntem)

 OSHA (Occupational Safety & Health Administration) yaralanma ve hastalık

kayıt edilme oranında yüzde 64 bir düşüş oldu.

 CTD‟ye bağlı kazalar ergonomik müdahaleleri uygulayarak azaltılmıştır.

 Şirketin kardiovasküler sistemlerinin oluş sıklığı oranı geçen yılki % 4,5‟dan

bu yıl %1.61‟e düşmüştür.

7.3.9. Yorumlar

3M‟in amacı gelecek dört yılda OSHA kayıt edilme olaylarını yüzde 50 azaltmaktır.

7.4. Meşrubat Dağıtımı

7.4.1. Azaltmadan önceki iş (Tanım)

İşçiler soda kutu ve şişelerinin kasalarını kamyonlardan el arabalarına boşaltırlar, el arabaları ile müşterinin binasına taşırlar. Daha sonra müşterinin deposuna istif ederler.

Yük kaldırma, tutma veya taşıma insanı en çabuk yoran, en çok zorlayan ve en çok da sağlık sorunlarına neden olan bir iş olduğu için bu konuda çok sayıda araştırmalar yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir.

Bir kütleyi kaldırma, tutma veya taşıma ya tamamen statik bir iş, yada statik iş oranı yüksek bir iş olup, çok fazla güç gerektirdiğinden ağır iş grubuna girmektedir. Bu tür işlerde ana sorun fazla güç gereksinimi ve kasların fazla zorlanmasından ziyade omurlar arası disklerin zorlanıp aşınması, hasara uğraması, sırt ve bel hastalıkları oluşturmasıdır

Disklerdeki zorlanmalardan doğan sırt ve bel hastalıkları şiddetli ağrıların yanı sıra tedavisi uzun sürer, işçi işine uzun süre devam edilemez, hastalık dikkat edilmediği

119

takdirde kolay tekrar edilebilir ve işçinin erken yaşta malulen emekliliğini gerektirebilir.

Bu da işteki verimliliği düşüren en önemli faktörlerden biridir. Yapılan araştırmalarda görülmüştür ki iş bırakma nedenlerinin büyük bir çoğunluğu bu bel ve sırt hastalıklarından oluşmaktadır.

Şekil 7.9. Dinlenme, dinamik iş ve statik işte kasların kan gereksinimi ve beslenebilmeleri [3]

7.4.2. Azaltmadan önceki iş (Tehlikeyi doğrulayan yöntem)

NIOSH (Amerika Ulusal Mesleki Emniyet ve Sağlık Enstitüsü) önerilen ağırlık kaldırma sınır ölçütü, birçok kaldırma işlerinde aşıldı.

NIOSH Önerilen Ağırlık Kaldırma Sınır Ölçütü 1: LC x HM x VM x DM x AM x FM x CM = RWL

 LC: yükleme sabiti (23 kg),

 HM: yatay çarpan faktörü,

 VM : dikey çarpan faktörü,

 DM: uzaklık çarpan faktörü,

 FM : sıklık çarpan faktörü,

 AM: asimetrik çarpan faktörü,

 CM: eşleştirme çarpan faktörü,

NIOSH Önerilen Ağırlık Kaldırma Sınırı Ölçütü 2: NIOSH önerilen ağırlık kaldırma sınır ölçütü, kaldırma işleriyle alakalı riskleri belirlemek, değerlendirmek yada sınıflandırmak için kullanılan bir araçtır.

NIOSH önerilen ağırlık kaldırma sınır ölçütü aşağıdaki nedenlerle kullanılabilir.

 İki el kullanılarak yapılan kaldırma işlerinin risklerini tahmin ederken,

 Çoklu kaldırma işi olarak karakterize edilmiş bir işi değerlendirirken,

 Bağlantı noktalarının rotasyonlarını, değişik çeşitlerde el bağlantıları,

tekrarlama ve süre içerebilecek bir kaldırma işini değerlendirirken,

NIOSH Önerilen Ağırlık Kaldırma Sınırı Ölçütü 3

 Verilen bir iş için nispeten güvenli yükleme ağırlığını belirlerken,

 Verilen bir iş için nispeten güvenli olmayan yükleme ağırlığını belirlerken,

 Kaldırma tehlikesi olan olarak tanımlanmış bir iş için uygun bir azaltma stili

belirlerken,

 Bağlantılı iki kaldırma işini kıyaslarken,

 İleri ergonomik değerlendirmeler için işlere öncelik verirken.

7.4.3. Azaltmadan önceki iş (Tehlikeyi tanımlayan yöntem)

100 tam zamanlı işçi başına 18,5‟luk bir yaralanma ve hastalık oranı NIOSH çalışmalarına göre bu endüstriyi şiddet bakımından ilk 5‟de ve yaralanma sıklığı bakımından ilk 12‟de yer almasına neden oldu.

7.4.4. Ergonomik risk faktörü (Kuvvet)

Bir işçi bir günde ortalama 34.000 libre (yaklaşık 15.422 kg) kaldırırdı.

Bazı işçiler için bir günde 45.000 libreye (yaklaşık 20.411 kg) kaldırma gerekebilirdi.

121

Neden bu değerler risk faktörü olduğu aşağıdaki hesaplamada gözlenmektedir.

 İstif kutularının ağırlığı 100 lb‟ye (45,35 kg) kadardır.

 Bir işçi günde ortalama 34.000 lb (15.422 kg) kaldırır. Bu nedenle, yapılan

hesaplamalara göre; (34.000 / 100 = 340 adet)

 İşçi günde 340 adetten fazla kutu taşıdığında, yük kaldırma sınır değerini

aşar. Dolayısıyla bu durum ergonomik risk faktörü oluşur.

Kaldırılacak yükün sınır değeri aşağıdaki denklem yardımıyla hesaplanır: SD=40*(15/H)*(10,004*|V-75|)*(0,7+7,5/D)*(1f/fmax)

H = Yükü tutma anında ellerin beden ekseninden yatay uzaklığı (cm)

V = Tutma anında el ile basılan taban arasındaki dikey mesafe (cm) (0-175 cm arası olabilir)

D = Yükün kaldırılacağı yükseklik 25cm ile (200-V) cm arasında olabilir. Bu değer 25cm‟nin altında ise D=25cm alınmalıdır.

f = Dakikada yük kaldırma sayısı. f 0.2 ile fmax arasında olabilir. Fmax işin süresi ve beden konumuna göre tablo 7.1‟den okunur.

7.4.5. Ergonomik risk faktörü (Durum)

Dağıtım işçilerinin kamyonları boşaltmak için uzanmaları gerekir.

Şekil 7.10. Depodan malzeme alma operasyonu

Kolay Kaldırma Yöntemleri: Şekil 7.10‟da gösterilen sol taraftaki işçinin bir merdiven kullandığı, sağ taraftaki işçinin ayakları üzerinde kalkarak kutuya uzandığı görülüyor. Sağ taraftaki işçinin bu hareketi hem yapılması zor bir harekettir hem de risk faktörü içerir. Sağdaki işçinin kalp vuruş hızı soldakinden daha fazla olacaktır.

Buna bağlı olarak bu işçi daha çabuk yorulacaktır. Yani dağıtım işçilerinin kamyonları boşaltmak için uzanmaları hem daha çabuk yorulmalarına neden olur hem de risk faktörünü arttırır.

İş hastalıkları;

 Elle taşıma işleri olarak adlandırılan ağırlık kaldırma, taşıma, hareket ettirme

gibi bedensel aktivitelerle çalışanların yaklaşık yarısı ciddi, sakatlayıcı bel ağrısından yakınmaktadır. İş yerinde ağırlık kaldırma, öne eğilerek çalışma ve bel ve vücudun yanlış pozisyonlarda kullanılması gibi risk etkenlere maruz kalma ve uygun olmayan çalışma koşullarına bağlı olarak gelişen mesleki bel ağrısı endüstride çalışanlarda en sık yaralanma ve sakatlanma nedenidir. Bedensel aktivite ile çalışanların yanında ofis çalışanları ve bilgisayar kullananlarda bel ağrısı için risk altındadır.

Şekil 7.11. Yerden yanlış yük kaldırma hareketi ve yerden doğru yük kaldırma hareketi [13]

Şekil 7.11‟deki yukardaki figürde yerden yanlış yük kaldırma hareketi, aşağıdaki figürde ise yerden doğru yük kaldırma hareketi

 Bel ağrısı çalışanın fiziksel aktivitelerini kısıtlayarak çalışanı sakat

bırakabilir, çalışanın iş verimini azaltır, işini kaybetmesine neden olabilir. Uzun sürdüğünde psikolojik sorunlara yol açabilir. Böylece sadece çalışanın kendisini değil, tüm aile ve iş yaşamını olumsuz etkiler.

123

 Çalışanı böylesine etkileyen bel ağrısından korunmak ergonomi eğitimi ve

ergonomik iyileştirmeler ile çok büyük ölçüde mümkündür. Bel ağrılarının dörtte üçünün korunma ile engellenebileceği bildirilmektedir. Gelişmiş ülkelerde çalışanlarda bel ağrısı sıklığı ve maliyetinin yüksekliği nedeniyle, etkinliği ve maliyet etkinliği gösterilen bel koruma ve ergonomi eğitimi yaygın olarak uygulanmaktadır.

Bel ile ilgili aşağıdaki gerçeklerin bilinmesinde yarar vardır.

 Alt bel bölgesi yaralanmaya en yatkın bölgelerdendir.

 Bel ağrısı oluşumunda iş ile ilgili risk etkenler önemli rol oynar.

 Bel ağrısı genellikle tek ani bir hareketten ziyade, tekrarlamalı, zorlamalı ve

belin yanlış kullanımına bağlı hareketlerin zararlı birikimli etkisi ile oluşur.

 Ağrılı atakların çok büyük çoğunluğu iyileşir. Ağrı yerleştikçe tedavi

zorlaşır.

 Bel ağrısı korunma ile çok büyük ölçüde engellenebilir

 Bel ağrısı nedeniyle işten uzak kaldıkça işe dönüş zorlaşır.

7.4.6. Ergonomik çözüm (Mühendislik kontrolleri)

 Meşrubat kasalarına ulaşımı daha kolay yapmak için dağıtım kamyonlarına

çekme basamakları, dış kulplar ve çok katlı raflar kuruldu.

Şekil 7.12. Temsili araç içi raflar [14]

Şekil 7.13. Yedek tekerlekli yük arabası [15]

 Meşrubat kutuları kolay dağıtım için yeniden tasarlanmıştır. Bazı ürünlerde

cam şişe yerine plastik şişeler kullanarak toplam ağırlık azaltılmıştır.

Şekil 7.14. Cam şişe [16]

Şekil 7.15. Plastik şişe [17]

7.4.7. Ergonomik çözüm (Faydalar)

 Azaltılmış risk faktörünün ortaya çıkması.

 Çalışan memnuniyeti.

125

7.4.8. Ergonomik çözüm (Verimliliği gerçekleştiren yöntem)

 Kalp atış hızının sayısal testleri, gerginlik/bitkinlik seviyeleri ve rahatsızlık

kayıtları, değişikler için bilimsel gerekçe sağlayarak fiziksel ve psikolojik refahtaki iyileşmelerin önemini istatistiksel olarak göstermiştir.

 Psikolojik nedenlerle de kalp atış frekansı yükselebilir. Ancak bu artışları iş

bilimi açısından değerlendirmek mümkün değildir. Öte yandan büyük sorumluluk isteyen bedensel bir işte, o işe yeni başlayan kişide ilk saatlerde hatta günlerde bedensel yorulmanın verdiği frekans artışı olabilecektir. Ancak işe alıştıkça psikolojik frekans artışı ortadan kalkacaktır.

7.4.9. Yorumlar

Yük kaldırma görevleri ile ilgili etüt sonuçlarına göre;

 Oksijen tüketimi 1lt/dk veya enerji harcaması 5kcal/dk, kalp hızı 110

vuruş/dk değerleri, genç sağlıklı bir işçi için düzgün bir çalışma günü sırasında aşılmamalıdır.

 Bu değerler kriter alınarak, meşrubat dağıtımı yapan işçilerin kalp hızları ve

oksijen tüketim miktarları düzenlenmiş olabilir.

Belgede İnsan faktör mühendisliğinde örnek olay uygulamaları (sayfa 153-164)