Enerjinin İnsan Sağlığına Etkileri

ve çalışanlarında kanser riskinin yüksek olduğu artık bilinmektedir. Nükleer santrallerden çıkan radyoaktif atıkların güvenli bir biçimde depolanması bugün teknolojik olarak mümkün değildir.⁹⁴

Sonuç olarak, fosil yakıtların toplam maliyeti hesaplanırken, göz önünde bulundurulması gereken en önemli parametrelerden biri de bu yakıtların çevre üzerindeki etkileri ve zararlarıdır.⁹⁵ Bu sorunlar dikkate alındığında daha ekonomik olduğu söylenen fosil yakıtlara göre karbonsuz olan yenilenebilir yakıtların daha ekonomik olduğu görülecektir.

salgınlarının taşınma potansiyelindeki artışları içermektedir. Enfeksiyon hastalıklarındaki olası artışlar, esas olarak taşıyıcı organizmaların etkin olduğu coğrafi alanların sınırlarındaki ve mevsimlerdeki genişlemeden kaynaklanmaktadır.

İklim değişikliğinin dolaylı etkileri, uzun vadede hissedilecektir. Modeller, dünya sıcaklığında 2100 yılına kadar 3-5 C°’lik bir artış olması durumunda, potansiyel malarya taşınımının coğrafi alanının gelecek yüzyılın ikinci yarısına kadar, dünya nüfusunun yaklaşık % 45-60’lık bir bölümünü etkileyeceğini öngörmektedir. Bu ise, bugünkü toplam 500 milyon malarya olayında her yıl yaklaşık 50-80 milyon düzeyindeki bir artış anlamına gelmektedir. Malarya (sıtma) olaylarındaki artış, en fazla tropikal, subtropikal (tropikal altı) ve bazı ılıman kuşak toplumlarında etkili olacaktır. Yüksek sıcaklıklar ve artan taşkınlar sonucunda, kolera gibi hastalıklarda da artış olması beklenmektedir.⁹⁶

Fosil yakıtların yanması sırasında ortaya çıkan kirletici maddelerin insanlar üzerinde çok fazla olumsuz etkileri vardır. Petrol, dizel ya da karbon içeren herhangi başka bir yakıtın yanmasından doğan diğer bir sorun da karbonmonoksitin ortaya çıkmasıdır. Diğer bir kirletici olan karbonmonoksitin oksijen taşıma kapasitesini azaltması sonucunda kandaki oksijen yetersizliği nedeniyle kan damarlarının çeperleri, beyin, kalp gibi hassas organ ve dokularda fonksiyon bozuklukları meydana gelmektedir.⁹⁷ Karbonmonoksitin, karbondioksitten farkı, zehirli olmasıdır.

Yeterli havalandırma olmadan araçların egzozunu soluyan kişilerin boğulmasına karbonmonoksit neden olur. Karbonmonoksit kirli havalı yerlerde de bulunur.

Solunduğunda, baş ağrısı, tedirginlik ve şaşkınlık yaratır. Karbonmonoksit,

96 DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı İklim Değişikliği Özel İhtisas Komisyonu Raporu, a.g.k., s. 7.

97 Örgen Uğurlu, a.g.k., s. 131.

alyuvarları akciğerlerden oksijen almış gibi aldatır ve alyuvarlar beyin ve kalp gibi yaşamsal organlarımıza oksijen yerine karbonmonoksit taşır.⁹⁸

CO (karbonmonoksit oksijenden çok daha hızlı bir biçimde kandaki hemoglobine tutunarak vücuttaki oksijeni bloke eder), kalp çarpıntısı, baş ağrısı;

SO2 (kükürtdioksit kömür ve petrolün yanmasıyla ortaya çıkar, sülfürikaside dönüşerek insan sağlığına ve doğal çevreye onarılmaz zararlar verir), akut nefes hastalığı; NOx, bronşit; Oksitler, akut astım ve alerjik nefes hastalıkları;

Hidrokarbonlar, kanser; Duman ve kurşun, doku tahribatı, alyuvar kanseri ve kemik iliği kanseri yapmaktadır.⁹⁹

CO₂’den farklı olarak NO_x (azotoksit ve azotsuoksit) bize doğrudan saldırır ve kirli hava soluduğumuzda ciğerlerimizde aside dönüşür. Bu durumun yarattığı başlıca fizyolojik zarar, ciğerin süngerimsi yapısının giderek aşınması ve zamanla havadaki oksijeni emme kapasitesini kaybetmesidir. Bunun sonucu kan dolaşımımıza daha az oksijen karışır. Kişi, büyük olasılıkla kronik nefes darlığı, bronşit gibi ciğer hastalıklarından şikayetçi olur ve bu durum en sonunda ölüme yol açabilir.¹⁰⁰

Petrolün yanmasıyla ortaya çıkan diğer bir kirletici de “PAN” kısa adı verilen

‘peroxyacy-Initrat’dır. PAN çok zararlı bir maddedir. Boğazdaki ses tellerinin şişip, tahriş olmasına ve göz rahatsızlıklarına neden olur. Eğer çok miktarda solunursa,

98 O’M John Bockris, T. Nejat Veziroğlu, Debbi Smith, a.g.k., s. 18.

99 Metin Altan, Ertuğrul Yörükoğulları, “Hidrojen-Zeolit Sisteminin Çevre ile Etkileşimi”, a.g.k., s.

572.

soluk almayı güçleştirecek bir yanma hissedilir.¹⁰¹ Petrol ve kömür kullanımından kaynaklanan kükürt, kükürtoksit şeklinde havaya karışır ve NO_x gibi insan sağlığı ve özellikle de solunum organları için benzer tehlikeler içerir. Doğal gazın yanmasıyla ortaya çıkan kokusuz ve gözle görülemeyen azotoksitin ise güneş altında reaksiyona girmesi sonucu oluşan nitrat, akciğerlerin koruma mekanizmasından geçerek vücutta nitrikasite dönüşmekte olup, bu da bağışıklık sistemini çökerten maddelerin başında gelmektedir.¹⁰²

Aşağıda yer alan tablolarda, elektrik üretim teknolojilerinin sağlık etkileri (Tablo 4) ile fosil yakıt döngüsünün sağlık zararları (Tablo 5) gösterilmektedir.

Tablo 4: Elektrik Üretim Teknolojilerinin Önemli Sağlık Etkileri Teknoloji İşçi sağlığı etkisi Halk sağlığı etkisi Yakıt Grubu

Kömür Siyah akciğer hastalığı,

madencilik kazalarına bağlı travma, taşımacılık kazalarına bağlı travma.

Hava kirliliğinin sağlık etkisi, taşımacılık kazalarına bağlı travma,

Petrol Sondaj kazalarına bağlı

travma, rafinerideki organik maddeler nedeniyle kanser.

Hava kirliliğinin sağlık etkisi, patlama ve yangınlara bağlı travma.

Şistli petrol Kahverengi akciğer hastalığı, damıtma sırasındaki emisyonlara bağlı kanser,

Hava kirliliğinin sağlık etkisi, damıtma sırasındaki emisyonlara bağlı kanser.

101 a.g.k., s. 17.

102 a.g.k.a.s.

madencilik kazalarına bağlı travma.

Doğal gaz Sondaj kazalarına bağlı travma, rafineri emisyonlarına bağlı kanser.

Hava kirliliğinin sağlık etkisi, patlama ve yangınlara bağlı travma.

Asfaltit Madencilik kazalarına bağlı travma.

Hava kirliliğinin sağlık etkisi, patlama ve yangınlara bağlı travma.

Yenilenebilir Grubu

Biyokütle Toplama ve iletme sırasındaki kazalara bağlı travma, işletme ve dönüştürme sırasında kimyasal ve biyolojik etkenler.

Hava kirliliğinin sağlık etkisi, patojenlere bağlı hastalıklar, ev yangınlarına bağlı travma.

Jeotermal Kazalar veya alışılmış çalışma koşullarında maruz kalınan zehirli gazlar, gürültüye bağlı gerginlik (stres), sondaj kazalarına bağlı travma.

Zehirli tuzlar içeren su ve hidrojen sülfüre maruz kalmaya bağlı hastalıklar, radona maruz kalmaya bağlı kanser.

Su gücü (Hidrolik) İnşaat kazalarına bağlı travma. Baraj yıkılmalarına bağlı travma, patojenlere maruz kalmaya bağlı hastalıklar.

Güneş Elektrik Güneş (PV) panellerinin yapımı sırasındaki alışılmış çalışma veya kaza koşullarına bağlı zehirli maddelere maruz kalma.

Fabrikasyon sırasında ve atık aşamasında olağan çalışma veya kaza halinde zehirli maddelere maruz kalma.

Güneş Isıl Güneş toplayıcılarının yapımı -

sırasındaki kazalara bağlı travma, çalışması esnasında zehirli kimyasallara maruz kalma.

Rüzgar Türbin yapım ve kurulma aşamalarındaki kazalara bağlı travma.

-

Çekirdeksel Grup

Fisyon Uranyum madenciliği,

saflaştırılmış yakıt hazırlama, enerji santralinin çalışması ve atık yönetimi sırasında karşılaşılan ışınıma bağlı kanser, maden çıkarma ve işleme; santral inşaatı ve çalışması ve atık yönetimi sırasındaki kazalara bağlı travma.

Bütün yakıt döngüsü basamaklarındaki alışılmış çalışma ve kaza koşullarında karşılaşılan ışınıma bağlı kanserler, endüstriyel amaçlı taşımacılık kazalarına bağlı travma.

Kaynak: Umur Gürsoy, Enerjide Toplumsal Maliyet ve Temiz ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, 2004, s. 54.

Tablo 5: Fosil Yakıt Döngüsünün Sağlık Zararları Fosil Yakıt Döngüsünün

Sağlık Etkileri

Belirgin (aşikar) Potansiyel (olası)

Şimdiki zamanda (etkenle karşılaşma anında) Motorlu taşıt kazaları +

Yangın ve patlama +

İş kazaları +

Göz tahrişi +

Solunum yolu tahrişi ve hasarı

+

Solunum ve dolaşım durumunun kötüleşmesi

+

Nörofizyolojik hasar +

Koku ve gürültü +

Psikolojik etkiler +

Deri tahrişi +

Özgül ani zehirlenme +

Ölümcül etkiler +

Yakın gelecekte

Çocuklarda ve

erişkinlerde solunum yolu sorunları artışı

+

Kalp damar sorunları artışı

+

İnsan vücudundaki organik kirleticilerin etkileri

+

İnsan vücudundaki inorganik kirleticilerin etkileri

+

Hemotolojik etkiler + Üreme, anne karnındaki

dölüt gelişimi ve süt çocuğu büyümesi

+

Uzak gelecekte

Kanser yapıcı etkiler +

Mutajenik etkiler +

Ekolojik hasarın sağlık sonuçları

+

Kaynak: Umur Gürsoy, Enerjide Toplumsal Maliyet ve Temiz ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, 2004, s. 71.

İnsan sağlığı için bir diğer olumsuz etki ise, karbon içeren fosil yakıtların ulaşımda (otomobil, uçak vb.) kullanılması sonucu ortaya çıkan hava kirliliğidir.

Solunum yolu hastalıkları başta olmak üzere insan sağlığına birçok olumsuz etkisi olan hava kirliliği zamanla öldürücü de olabilmektedir. Örneğin, 1952’de Londra’da 4 gün süren koyu hava kirliliğinde sokağa çıkmak olanaksızlaşmıştır. Evlerin içine kadar dolan bu kirli hava sonucu 4000 kişi hava kirliliğine bağlı solunum hastalıklarından yaşamlarını yitirmişlerdir.¹⁰³ Avrupa şehirlerinde hava kirliliğinden ölenlerin %35’i karayolu trafiğinden gelen kirlilik nedeniyle yaşamlarını yitirmektedirler. Her yıl karayolu trafiği nedeniyle Avrupa’da 6000-10 000’den fazla solunum yolu hastalıkları nedeniyle hastane başvurusu yapılmaktadır.¹⁰⁴

103 a.g.k., s. 40-41.

104 Umur Gürsoy, a.g.k., s. 84.

Karayolu merkezli ulaşımın bir diğer zararı benzin kaynaklı havaya ve biyosfere salınan kurşundur. Şehirlerde kurşun emisyonlarının %100’ünden motorlu taşıtlar sorumludur. Kurşun alımı hem biyosentezi hem kan basıncını hem de sinir sistemini etkiler. Kurşun, insan vücudunda biriken çok kalıcı ve çok zehirli maddelerin en önemlilerinden biridir. İnsan vücudundan atılımı olmadığı için biriken kurşunun en önemli kaynaklarından biri de arabalarda kurşunlu benzin kullanımıdır.

Bakır ve demirin tersine uygarlık gelişmeden önce biyosferde hemen hemen hiç bulunmayan kurşunun yegane kaynağı insan etkinlikleridir. Sıradan bir insanın kanındaki kurşun düzeyi sanayi öncesi insandakinin 500-1000 katıdır.¹⁰⁵

Öte yandan, asit yağmurları özellikle içme suyunu etkilemesi nedeniyle çocuklar başta olmak üzere insanlara zarar verir. Böbrek ve idrar yollarından çeşitli hastalıklara yol açar. Sudaki kalsiyum oranını azaltması nedeniyle asitli su damar hastalıklarına da neden olur.¹⁰⁶