Beyaz Kitap (Rapor)

Yeşil Kitap’ta belirlenen hedef konusunda değişik kesimlerin görüşleri alınarak, söz konusu hedefe ulaşabilmek için uygulanacak stratejiyi tanımlamak üzere 26 Kasım 1997 tarihinde “Geleceğin Enerjisi: Yenilenebilir Enerji Kaynakları başlıklı Beyaz Rapor” yayınlanmıştır.¹⁶¹ Bununla birlikte, bu kitapta söz konusu hedefin yasal bir bağlayıcılık taşımayıp politik bir hedef olduğu vurgulanmaktadır.¹⁶² Arz güvenliğine ilişkin endişelerin yanısıra çevreye ilişkin mülahazaların (düşüncelerin) da giderek öne çıkması yenilenebilir enerji kaynaklarına olan ilgiyi daha da artırmıştır. AB, 1997’de çıkardığı Beyaz Kitap ile yenilenebilir enerji kaynakları için bir strateji ve eylem planı gündeme getirmiş ve bir senaryo çerçevesinde 2010’a ilişkin tahminlerde bulunmuştur.¹⁶³ AB’nin enerji politikasını etkileyen arz güvenliği dışında bir diğer öğenin de çevre olması, ülkelerin daha az

159 DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik Enerjisi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, a.g.k., s. 4-27.

160 A. Yavuz Ege, “Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye’nin Uyumu”, a.g.k., s. 7.

161 DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik Enerjisi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, a.g.k., s. 4-27.

162 a.g.k, s. 74.

kirlilik yaratan kaynaklara yönelmelerine yol açmış ve sürdürülebilir kalkınma ile uyumlu bir ortak enerji politikası temel amaç olmuştur.

Rapor, başta iklim değişikliğine neden olan sera gazlarının emisyonunu ve enerjide dışa bağımlılığı azaltmak amacıyla o dönemde %6’lık paya sahip olan yenilenebilir enerji kaynaklarının AB’de kullanımının 2010 yılına kadar %12 seviyesine çıkartılmasını amaçlamaktadır.¹⁶⁴

Raporda, yenilenebilir enerji kaynaklarının ithalata olan bağımlılığı azalttığı ve arz güvenliğini sağladığı, CO₂ emisyonunun azaltılması ve yeni iş sahalarının açılmasına yardımcı olduğu, bu kaynakların AB’nin genel iç enerji tüketiminde

%6’lık bir paya sahip olduğu belirtilerek, AB’nin 2010 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranını ikiye katlamayı hedeflediği öngörülmektedir.¹⁶⁵

Beyaz Raporun yayınlanmasından sonra Kyoto Protokolü imzalanmıştır. Bu Protokole göre üstlendiği yükümlülükler ile AB, enerji güvenliğine sadece arz boyutu ile değil çevre güvenliğini de dikkate alacak biçimde baktığını göstermiştir.

Bu durum, enerji üretiminde çevresel güvenliğin sağlanmasına büyük katkıda bulunacağı düşünülen yenilenebilir enerji kaynaklarının önemini AB için daha da artırmaktadır.

164 EU COM (97) 559 final (26/11/1997), “Energy for the Futute: Renewable Sources of Energy”, White Paper for a Community Strategy and Action Plan.

165 Avrupa Bilgi Köprüleri Programı, Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye’ye Yansımaları, 2, AB’de Enerji ve Çevre, AB Enerji Modelleri, Avrupa Bilgi Köprüleri Programı Yayını, Ankara, 2003, s. 62.

AB’de ortak politika oluşturma yönünde yürütülen çalışmaların önemli bir köşe taşı olan Beyaz Raporun ardından, Avrupa Komisyonu, 20 Kasım 2000 tarihinde, “Enerji Arzının Güvenliği için Bir Avrupa Stratejisine Doğru” başlıklı Yeşil Kitabı yayınlamıştır. Burada fiziki, ekonomik, sosyal ve çevresel riskler üzerinde durulmakta ve gelecekteki potansiyel istikrarsızlığa işaret edilmektedir.¹⁶⁶ Yeşil Kitap; toplumların sosyal istikrarını, gelişmesini maliyet etkin ve dengeli bir enerji arzına bağlamaktadır. Bu öğelerin gerçekleştirilmesinde enerji darboğazının yaşanmamasını hedefleyen AB¹⁶⁷, bu hedefe ulaşmak için yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırmaya yönelik stratejiler geliştirmekte, çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalardan konumuz açısından en önemlisi, yenilenebilir enerji kaynakları direktifidir.

6.3. 2001/77/EC sayılı Konsey Direktifi

2001 yılının Ekim ayında Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği Konseyi, İç Elektrik Piyasalarında Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Üretilen Elektriğin Teşvik Edilmesine ilişkin 2001/77/EC sayılı Direktifi kabul etmiştir. Bu direktif, üye ülkelerdeki yenilenebilir elektrik politikasının gelecek 10 yıl içindeki çerçevesini belirlemektedir. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Üretilen Elektriğin Teşvik Edilmesine ilişkin Avrupa Konseyi Direktifinin en temel özelliklerinden birisi, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik için saptanan ulusal hedeflerin tutturulmasına yönelik Topluluk hedeflerinin belirlenmesidir. Ek olarak direktif;

bağlayıcı olmayan yaklaşım tatmin edici sonuçlar üretemezse, bağlayıcı hedefler

166 A. Yavuz Ege, “Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye’nin Uyumu”, a.g.k., s. 27.

belirleme imkanını açık bırakmaktadır.¹⁶⁸ AB’nin yüksek önceliklerinden biri olan yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğin teşvik edilmesi, üye ülkelerdeki teşvik mekanizmalarının belli bir plana göre işletilmesi için önemli bir adım olan¹⁶⁹ ve 27 Ekim 2001 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren Direktifin¹⁷⁰ gerekçesinde aşağıdaki noktalar yer almaktadır:

- Enerjide arz (kaynak) güvenliği ve çeşitliliği, çevrenin korunması, sosyal ve ekonomik dayanışmanın sağlanması açılarından, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğin teşvik edilmesi AB’nin yüksek önceliklerinden biridir.

- AB’deki yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli henüz tümüyle geliştirilmemiştir.

- Tüketilen elektrik içerisindeki yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektriğin payının artırılması, Kyoto Protokolü’ne uyum için gerekli önlemler paketinin önemli bir öğesidir.

- Üye ülkeler, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğin payının orta vadede ne olacağına ilişkin ulusal hedefler belirlemelidir. Bu ulusal hedefler Kyoto Protokolü ile AB tarafından kabul edilen ulusal yükümlülükleri ile uyumlu olmalıdır.

168 Erol Ünal, a.g.k., s. 151.

169 Dünya Enerji Konseyi-Türk Milli Komitesi, Genel Enerji Kaynakları, Yenilenebilir Enerji, a.g.k., s. 2.2.

170 “Directive 2001/77/EC of the European Parliament and of the Council of 27 September 2001 on the promotion of elektricity produced from renewable energy sources in the internal electricity market”.

- Yenilenebilir enerji kaynakları piyasası için kanuni bir çerçeve oluşturulmasına ihtiyaç vardır.

Bu direktifin (yönetmelik) amacının, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğin dahili elektrik piyasasındaki payının artırılmasını teşvik etmek ve gelecekte çıkarılacak Avrupa Birliği Çerçeve Antlaşmasına temel oluşturmak olduğu belirtilmektedir.¹⁷¹ Diğer bir anlatımla, orta dönemde yenilenebilir enerji kaynaklarıyla elektrik üretiminin artırılmasına yardımcı olmak amacıyla bir Topluluk çerçevesi oluşturmak temel amaçtır.

2001/77/EC¹⁷² AB Yenilenebilir Enerji Direktifinde; güneş, rüzgar, jeotermal, dalga/gel-git/okyanus, hidrolik, biyokütle ve biyogaz gibi fosil olmayan enerji kaynakları yenilenebilir enerji kaynakları olarak sayılmaktadır.¹⁷³ Ayrıca hidrolik enerjinin kapsamına ilişkin bir sınırlama yapılmamıştır.¹⁷⁴ Ayrıca, direktifle yenilenebilir enerji kaynakları piyasası için yasal bir çerçevenin oluşturulması önerilmekte ve bu çerçeve oluşturuluncaya kadar yatırım yardımı, vergi muafiyeti ya da indirimi, vergi iade veya fiyat indirimi gibi mekanizmaları içeren ülkesel uygulamalar desteklenmektedir. Bilindiği gibi yenilenebilir enerji kaynakları çevrenin korunmasında oynadıkları önemli rol sebebiyle AB tarafından özellikle

171 Dünya Enerji Konseyi-Türk Milli Komitesi, Genel Enerji Kaynakları, Yenilenebilir Enerji, a.g.k., s. 2.92.

172 Directive 2001/77/EC of the European Parliament and of the Council of 27 September 2001 on the promotion of elektricity produced from renewable energy sources in the internal electricity market.

173 Directive 2001/77/EC, Article 2, Definations.

174 Ayfer Uğur, “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına

teşvik edilmektedir.¹⁷⁵ Böylece, yenilenebilir enerji kaynaklarının etkin kullanımının sağlanması dışa bağımlılık ve arzın kesintiye uğraması risklerini de azaltacaktır.

Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminin arz güvenliği, arzın çeşitlendirilmesi, çevrenin korunması ve sosyal ve ekonomik bütünleşme açısından son derece önemli olduğunu, yenilenebilir enerji kaynakları hakkındaki Beyaz Kitap’ın genel hedefi olan Topluluk çapındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen enerji tüketiminin 2010 yılına kadar %12’ye çıkartılması hedefini -ki bu hedefin %22,1’ini elektrik oluşturur- belirten Direktif aynı zamanda, sera gazı emisyonlarının azaltılması hakkında 1997 Kyoto Protokolü kapsamında AB’nin üstlendiği taahhütlere uyması için alması gereken tedbirler bütününün önemli bir parçasını oluşturur.¹⁷⁶ Yenilenebilir enerji kaynakları teknolojileri konusunda AB şirketleri son yıllarda dünya çapında lider konumundadırlar. Direktif, iç piyasa ilkelerini de gözetmek suretiyle, bu enerji sistemlerini teşvik etmektedir.

AB’nin İDÇS ve KP’deki durumuna geçmeden önce, bir de ulaştırma sektöründe biyoyakıtlar başta olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına ilişkin Direktife de değinmek yerinde olacaktır. 8 Mayıs 2003 tarih 2003/30/EC sayılı Ulaştırma Sektöründe Biyoyakıtlar ve diğer Yenilenebilir Yakıtların Kullanımının Teşviki ile ilgili AB Direktifinde ulaşım sektöründe 2005

175 Directive 2001/77/EC, Article 3, National indicative targets.

176 Avrupa Bilgi Köprüleri Programı, Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye’ye Yansımaları, 4, AB’nin Enerji Politikası, AB’de Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Avrupa Bilgi Köprüleri Programı Yayını, Ankara, 2003, s. 80.

yılında %2, 2010 yılında artan oranlarla %5,75 oranında biyoyakıt (biyodizel, biyoetenol, biyometanol, biyogaz) kullanımı öngörülmektedir.¹⁷⁷