Emtia Ürünlerinden Bazı Değişkenlerin Hisse Senedi Fiyatlarına Etkisi Literatür

- Patra ve Poshakwale (2006) ^{Yunanistan 1990-1999} Zaman Serisi Eşbütünleşme Nedensellik HSG (Yunanistan Borsası) + + +

Kwon ve Shin (1999) Kore

1980:01-1992:12 Aylık Zaman Serisi VECM Nedensellik HSG (Kore Borsası) ^{+ + - +}

TÜRKİYE İÇİN YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR

Başcı ve Karaca (2013) Türkiye 1996:01-2011:10

Zaman Serisi SVAR

HSG

(İMKB) ^{İhracat, %1.20 oranında} açıklamaktadır Özer, Kaya ve Özer

(2011) Türkiye ^1996:01-2009:12 Aylık Zaman Serisi Eşbütünleşme Nedensellik HSG (İMKB) ^{+ + + - + - +} Dizdarlar ve Derindere (2008) Türkiye - - (İMKB) ^{HSG - 0} Yılmaz, Güngör ve Kaya (2004) Türkiye 1990: 01– 2003:12 Aylık Zaman Serisi Eşbütünleşme Nedensellik HSG (İMKB ^{-/+ + - + -} NOT: BD: Bağımlı Değişken, HSG: Hisse Senedi Getirileri (Borsa Endeksi), EB: Eşbütünleşme, NE:

Nedensellik, EF: Ekonomik Faaliyetler, EN: Enflasyon, FO: Faiz Oranı, DK: Döviz Kuru, DT: Dış Ticaret (DT, ithalat, ihracat), AF: Altın Fiyatları, PF: Petrol Fiyatları, 0: Anlamsız, +: pozitif ilişki, -: negatif ilişki

Kaynak: tarafımızdan düzenlenmiştir.

2.2.6. Emtia Ürünlerinden Bazı Değişkenlerin Hisse Senedi Fiyatlarına Etkisi Literatür İncelemesi

Emtia ürünleri, özellikle de teknolojik ve haberleşme yönünden oldukça gelişmiş bir finansal dünyada, yatırımcılar için kaldıraçlı cazip ürünler sunmaktadır. Bu ürünler arasında İMKB’yi en çok etkilemesini beklediğimiz; Altın ve Petrol ürünleri çalışmaya dâhil edilmiştir. Altın hem Türkiye’de hem de dünyada önemli bir yatırım aracı haline gelmiş olması nedeniyle, petrol ise üretim alanında önemli bir girdi olması nedeniyle tercih edilmiştir. Aşağıda bu iki ürünle yapılmış çalışmalar verilmiştir.

2.2.6.1. Altın Fiyatlarının Hisse Senedi Fiyatlarına Etkisi Literatür İncelemesi

Çalışmalarda, altın fiyatları ve hisse senedi getirileri arasındaki ilişkiyle ilgili fazla literatür olmadığı görülmüştür. Aşağıda altın fiyatları ile hisse senedi fiyatları arasında yapılmış çalışmalardan Türkiye içindeki çalışmalara yer verilmiştir. Altın fiyatları değişkeni için, Cumhuriyet altını, Londra altın fiyatları, külçe altın fiyatları vb., değişkenlerin farklı çalışmalarda kullanıldığı görülmüştür.

Türkiye için yapılmış çalışmalar:

Albeni ve Demir (2005), 1991-2000 dönemi için çoklu regresyon analiziyle yaptığı çalışmasında, Cumhuriyet altını; pozitif, Alman Markı (DM); negatif, Mevduat

faiz oranı; negatif, Uluslararası Portföy Yatırımları (UPY); ise negatif olarak gerçekleşmiştir.

Gençtürk (2009), Zaman serisi ve 1992-2006 dönemi için Çoklu Doğrusal Regresyona göre kriz dönemlerinde: İMKB 100 ile TÜFE %5(-) ve M2 %5(+) arasındaki ilişki anlamlı çıkmıştır. TÜFE’deki 1 birimlik artış İMKB hisselerini 2.270 birimlik azalışa neden olmaktadır. Ayrıca kriz dönemlerinde diğer değişkenler ile SUE, HBFO, ALTIN ve DOLAR arasındaki ilişki anlamlı çıkmamıştır. Çoklu Doğrusal Regresyona göre kriz olmayan dönemlerinde: İMKB ile tüm değişkenler arasında anlamlı ilişki mevcuttur. Bu değişkenlerden sanayi üretim endeksi % 10 anlamlılık düzeyinde, tüketici fiyat endeksi % 5 anlamlılık düzeyinde, altın, dolar, para arzı ve hazine bonosu faiz oranı % 1 anlamlılık düzeyinde anlamlı çıkmıştır. Bu dönemde altın, tüketici fiyat endeksi ve para arzı ile endeks arasında pozitif yönlü, sanayi üretim endeksi, dolar ve hazine bonosu faiz oranları ile endeks arasında negatif yönlü ilişki bulunmuştur.

Büyükşalvarcı ve Abdioğlu (2010), ADF birim kök testi ve sonra Toda-Yamamoto yöntemiyle 2001-2010 dönemi aylık verilerle çalışmıştır. Geçmiş borsa fiyatı şimdiki döviz kuru ve sanayi üretim endeksindeki değişimin nedenidir. Aynı zamanda geçmiş borsa fiyatı şimdiki altın fiyatı, para arzı ve tüketici indeksindeki değişimin nedenidir. Türkiye için uzun dönemde borsadan makro değişkenlere tek yönlü nedensellik tespit edilmiştir. Bu ise borsanın gelecekteki değeri için; döviz, altın, para arzı, sanayi üretimi ve enflasyonu öncü gösterge olarak kullanabildiği anlamına gelmektedir. Döviz kuru, altın fiyatı, para arzı, sanayi üretim indeksi ve enflasyon oranından borsa fiyatına doğru Granger nedensellik tespit edilmiştir. Türkiye için borsa fiyatından makro değişkenlere uzun dönemde tek yönlü nedensellik görülmüştür.

Özer, Kaya ve Özer (2011), 1996:01-2009:12 dönemi için yaptıkları çalışmalarında, İMKB-100 Endeksi ile Faiz Oranı, Para Arzı, Dış Ticaret Dengesi, Sanayi Üretim Endeksi, Altın Fiyatları, Döviz Kuru ve Tüketici Fiyat Endeksi arasındaki ilişki araştırılmıştır. Çalışmada yöntem olarak, EKK, Johansen-Juselius Eşbütünleşme Testi, Granger Nedensellik Testi ve VEC modelleri kullanılmıştır. Çalışmada sonuç olarak, hisse senedi fiyatı ile bazı makro İMKB değişkeni ile tüm değişkenler regresyonlarda katsayılar anlamlı çıkmıştır. Yani SÜE, KUR, TÜFE, M1, ALTIN değişkenlerindeki bir değişim İMKBE değişkenini pozitif ve anlamlı bir şekilde etkilemekte iken, FAİZ ve DTD değişkenlerindeki bir değişim ise İMKBE değişkenini negatif ve anlamlı bir şekilde etkilemektedir.

Balı ve Cinel (2011), altın fiyatlarının İMKB 100 Endeksi üzerinde doğrudan bir etkisinin olmadığı yönünde bir sonuç elde etmişlerdir. Ancak İMKB 100 Endeksi’ndeki değişimleri açıklayan parametreler arasında yer alan bir faktör olduğu ve bunun yanı sıra altın fiyatlarındaki değişimlerin İMKB 100 Endeksi’ni pozitif yönde etkilediği yönünde sonuç elde etmişlerdir.

Başcı ve Karaca (2013: 170), 1996:01-2011:10 dönemi için İMKB ile döviz kuru, altın, ithalat ve ihracat olmak üzere dört tane makro değişken arasındaki ilişkiyi SVAR, etki-tepki ve varyans ayrıştırması yöntemi ile incelemişlerdir. Çalışmada; İMKB bağımlı değişken diğer değişkenler ise bağımsız değişkenlerdir. Tüm değişkenlerin mevsimsel hareket ettikleri gözlendiği için bu düzeltilmiştir. Sonuç olarak, hisse senedi fiyatlarının %58’i ithalat tarafından, döviz kurunun %31’i ise İMKB tarafından açıklanmaktadır. Ayrıca döviz kurunun % 31’ini hisse senedi fiyatları açıklamaktadır. Varyans ayrıştırması bulguları; İMKB 10 dönem sonunda, %94.77 kendisinden,%2.47 ithalattan, %1.20 ihracattan, %.081 altından ve %0.72 döviz kurundan etkilenmektedir.

Çizelge 2.7: Altın ve Hisse Senetleri Üzerine Literatür İncelemesi

YAZAR ÜLKE

ADI DÖNEMİ ^KULLANILAN _YÖNTEM BD ^EB _NE EF EN FO DK DT AF PF TÜRKİYE İÇİN YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR

Başcı ve Karaca (2013) Türkiye 1996:01-2011:10

Zaman Serisi SVAR

HSG

(İMKB) ^{Altın, %0.81 oranında} açıklamaktadır Balı ve Cinel (2011) Türkiye

1995:08-2011:03- ^{Panel Veri}

HSG

(İMKB ^{+ +}

Özer, Kaya ve Özer (2011) Türkiye ^1996:01-2009:12 Aylık Zaman Serisi Eşbütünleşme Nedensellik HSG (İMKB) ^{+ + + - + - +} Büyükşalvarcı ve Abdioğlu

(2010) Türkiye ^2001-2010 _Aylık ^{Zaman Serisi} Nedensellik

HSG

(İMKB) ^{+ + + +}

Gençtürk (2009) Türkiye 1992-2006 ^{Zaman Serisi} EKK

HSG

(İMKB) ^{0 - 0 0 0} Albeni ve Demir (2005) Türkiye 1991-2000 ^{Zaman Serisi}

EKK

HSG

(İMKB ^{- - +}

NOT: BD: Bağımlı Değişken, HSG: Hisse Senedi Getirileri (Borsa Endeksi), EB: Eşbütünleşme, NE:

Nedensellik, EF: Ekonomik Faaliyetler, EN: Enflasyon, FO: Faiz Oranı, DK: Döviz Kuru, DT: Dış Ticaret (DT, ithalat, ihracat), AF: Altın Fiyatları, PF: Petrol Fiyatları, 0: Anlamsız, +: pozitif ilişki, -: negatif ilişki

Kaynak: tarafımızdan düzenlenmiştir.

2.2.6.2. Petrol Fiyatlarının Hisse Senedi Fiyatlarına Etkisi Literatür İncelemesi

Aşağıda petrol fiyatları ile hisse senedi fiyatları arasında yapılmış çalışmalardan Türkiye dışındaki ve içindeki çalışmalara yer verilmiştir.

Diğer ülkeler için yapılmış çalışmalar:

Sadorsky (1999) VAR-SOP-GARCH analizi kullanarak 1947.1 - 1996.4 dönemi için yaptığı çalışmasında, petrol fiyatları ve petrol fiyatlarındaki dalgalanmanın hisse

sendi fiyatları üzerinde önemli etkileri olduğunu ve bu etkinin negatif olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Gjerde ve Saettem (1999), sekiz tane makro değişken (borsa getirisi, fo, enf, süe, tüketim, OECD süe, dk ve pf) kullanarak OECD ülkeleri için petrol şoklarının hisse senedi piyasasına etkilerini Multi VAR analiziyle incelemiştir. Bulguları: petrol şoklarının hisse senedi piyasasına pozitif etki yaptığı şeklindedir.

Olowe (2007) Nijerya borsası ve bazı makro değişkenler (sanayi üretimi endeksi, tüketici fiyatları endeksi, para arzı-M1-M2, döviz kuru, petrol fiyatları ve hazine bonosu faiz oranı) kullanarak 1986:Q4-2004:Q4 dönemi için Johansen eşbütünleşme analizi yaptığı çalışmasında, hisse senedi endeksi ile makro değişkenlerin eşbütünleşik olduklarını tespit etmiştir. Buna göre ilişkinin yönü; sanayi üretimi (-), tüketici fiyatları endeksi (+), para arzı-M1-M2 (+), döviz kuru (-), petrol fiyatları (+) ve hazine bonosu faiz oranı (+) olarak gerçekleşmiştir. Petrol ülkesi od. İçin kıyasla bizimle sonuçları

Türkiye için yapılmış çalışmalar:

Güler, Tunç ve Orçun (2010), 2000-2009 dönemi için yaptıkları eşbütünleşme analizi sonucunda bulguları; petrol fiyatlarının hisse senedi fiyatlarında ve elektrik endeksinde önemli bir gösterge olduğunu ve petrol fiyatlarından İMKB’ye doğru nedensellik elde etmişlerdir.

Sayılgan ve Süslü (2011) 1999-2006 çeyrek dönem verileriyle yaptıkları çalışmalarında, Türkiye, Macaristan, Polonya, Rusya, Arjantin, Brezilya, Şili, Meksika, Endonezya, Malezya ve Ürdün (11 ülke) için hisse senedi getirileri ile enflasyon (TÜFE), faiz oranı, reel ekonomik faaliyet (GSYİH), döviz kuru (DK), petrol fiyatları, para arzı (M1) ve Standart and Poor’s 500 endeksinin (1 bağımlı, 7 bağımsız değişken) arasındaki ilişkileri, dengeli panel veri analizi ile incelemiştir. Buna göre; gelişmekte olan ülkelerdeki hisse senedi getirileri ile faiz oranı, reel ekonomik faaliyetinin göstergesi GDP, para arzındaki yüzde değişimin göstergesi M1 ve petrol fiyatlarındaki yüzde değişimin göstergesi olan PET arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkiye ulaşılamamıştır. Ancak, hisse senedi getirileri ile döviz kuru (negatif yönlü), enflasyon oranı (pozitif yönlü) ve Standard and Poor’s 500 Endeksi (pozitif yönlü) getirileri arasında anlamlı bir ilişkinin varlığı saptanmıştır.

Balı ve Cinel (2011), altın fiyatlarının İMKB 100 Endeksi üzerinde doğrudan bir etkisinin olmadığı yönünde bir sonuç elde etmişlerdir. Ancak İMKB 100 Endeksi’ndeki değişimleri açıklayan parametreler arasında yer alan bir faktör olduğu ve bunun yanı sıra altın ve petrol fiyatlarındaki değişimlerin İMKB 100 Endeksi’ni pozitif yönde etkilediği yönünde sonuç elde etmişlerdir.

Albayrak, Öztürk ve Tüylüoğlu (2012), 2005-2012 haftalık verilerle, regresyon analizi ile yaptıkları çalışmada, İMKB 100 endeksinin; altın fiyatları arasındaki ilişki pozitif, döviz kuru (DK) ile arasındaki ilişki ise negatif işaretli olarak elde edilmiştir.

Aksoy ve Topcu (2013), 2003:01-2011:12 dönemi için eşbütünleşme ve regresyon analizi kullanarak altın ile hisse senedi arasındaki ilişkiyi negatif, ÜFE ile hisse senedi arasındaki ilişkiyi pozitif, altın ile İMKB arasındaki ilişkiyi negatif korelasyon, altın ve enflasyon arasındaki ilişkiyi pozitif korelasyon olarak bulmuşlardır. Ayrıca İMKB ile altın ve enflasyon (ÜFE, TÜFE) arasındaki ilişkiyi negatif, DİBS ile arasındaki ilişkiyi pozitif korelasyon olarak elde etmişlerdir. Altın ile İMKB ve altın ile DİBS arasındaki ilişki Engle-Granger eşbütünleşme analizine göre anlamlı değildir. İMKB’den altına doğru (%10) nedensellik vardır. Johansen eşbütünleşme sonuçları ise anlamlı çıkmıştır. Hata düzeltme terimi sadece DİBS, hisse ve altın için istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır. ÜFE ve TÜFE için ise anlamsız çıkmıştır.

Çizelge 2.8: Petrol ve Hisse Senetleri Üzerine Literatür İncelemesi YAZAR ÜLKE ADI DÖNEMİ ^KULLANILAN _YÖNTEM BD ^EB

NE ^{EF EN FO DK DT AF PF} DİĞER ÜLKELER İÇİN YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR

Olowe (2007) ^Nijerya 1986:Q4-2004:Q4 Çeyrek Zaman Serisi Eşbütünleşme HSG (Nijerya Borsası) ^{+ - + + - +} Gjerde ve Saettem (1999) ^{OECD -} Zaman Serisi VAR ^{HSG +}

Sadorsky (1999) ABD ^{1947.1 -} _{1996.4 VAR-SOP-GARCH} ^{Zaman Serisi} _(S&P500) ^HSG -

TÜRKİYE İÇİN YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR

Aksoy ve Topcu (2013) Türkiye 2003:01-2011:12 Zaman Serisi Eşbütünleşme HSG (İMKB) ^{+ 0 + -} Albayrak, Öztürk ve Tüylüoğlu (2012)

Türkiye ^2005-2012 _haftalık ^{Zaman Serisi} EKK HSG (İMKB) ^{- +} Sayılgan ve Süslü (2011) Türkiye ve 10 tane daha gelişmekte olan

ülke

1999-2006

Çeyrek ^{Panel Veri} (İMKB) ^{HSG 0 + 0 - 0} Balı ve Cinel (2011) Türkiye 1995:08-2011:03 ^{Panel Veri} HSG (İMKB ^{+ +} Güler, Tunç ve Orçun (2010) ^{Türkiye 2000-2009} Zaman Serisi Eşbütünleşme Nedensellik HSG (İMKB

Petrol fiyatlarından İMKB’ye doğru nedensellik vardır NOT: BD: Bağımlı Değişken, HSG: Hisse Senedi Getirileri (Borsa Endeksi), EB: Eşbütünleşme, NE:

Nedensellik, EF: Ekonomik Faaliyetler, EN: Enflasyon, FO: Faiz Oranı, DK: Döviz Kuru, DT: Dış Ticaret (DT, ithalat, ihracat), AF: Altın Fiyatları, PF: Petrol Fiyatları, 0: Anlamsız, +: pozitif ilişki, -: negatif ilişki

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. VERİ, EKONOMETRİK YÖNTEM VE AMPİRİK

BULGULAR

Çalışmanın bu bölümünde, analize dâhil edilecek makroekonomik değişkenlerin elde edilmesi, belirlenmesi ve tanımlanması verilmiştir. Verilerin temininden sonra serilerin özellikleri mevsimsel etkiler giderilmiştir.

Daha sonra çalışmada kullanılan yöntemlerin metodolojisi ve ardından bu yöntemlerin uygulanması sonucunda elde edilen ampirik bulgular ve yorumları verilmiştir.

3.1. VERİ

Çalışmada kullanılan makroekonomik değişkenler 1992:01 ile 2012:06 dönemlerine ait veriler kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan verilerin kaynak ve dönemleri belirlenmiştir. Bu veri setinin oluşması için makroekonomik deişkenlerin belirlenmesi ve serilerin mevsimselliklerinin giderilmesi anlatılmıştır.