Eleştiri Türleri

Sanat eleştirmeni diye adlandırdığımız bir insandan bahsetmemize rağmen, her birinin uyguladığı sosyal ve profesyonel rollere göre farklılık gösteren gerçekte bir çok farklı sanat eleştirisi vardır. Uzmanlık alanları farklılık göstermesine rağmen fikirler göz ardı edilemez.

Feldman’a göre eleştiri türleri, Basın Eleştirisi, Akademik Eleştiri, Popüler Eleştiri ve Pedagojik Eleştiridir. Araştırmanın konusunu da pedagojik eleştiri oluşturmaktadır. Bu eleştiri türüne geçmeden önce diğer eleştirileri türlerinde tanımakta yarar olduğu düşünülmektedir.

2.4.2.1. Basın (Yazar, Gazete) Eleştirisi

Gazete eleştiri türü: konserleri, kitapları, oyunları ve sergileri gözden geçiren yazar niteliğindedir. Bu kategori içerisinde birçok çeşitlilik vardır. Bazen bir gazete; sanat, müzik ve drama eleştirisi için yalnızca bir muhabir kiralar. Bu muhabir-gazeteci eleştirmenler sanat yazarları olarak adlandırılabilir. Bunun yanı sıra bir sanat dergisi, özgeçmişi sanat kökenli bir çok yazar da kiralayabilir.

Yazar eleştirisinin ana noktası, haber kategorisi hakkındadır. Eleştirmenler sanat dünyasında olan olaylar hakkında okuyucuları bilgilendirmek ve konuya sadık kalmaktadırlar. Genellikle, bir serginin kısa bir özetini, gözden geçirilmiş bir parçayı okuyup bir sergide çalışmaların bir sistematik analizini oluşturmak için çok az da olsa uzun özetler yer alır.

Görülen o ki, eleştiri estetik deneyim ve görsel deneyim için sözcükleri yerine koymaya çalışan haberleri rapor ederken -ki aynı zamanda eleştirel yargıda vermektedir- ağır bir yükün altından kalkmaya çalışır. Genellikle, kısa özet halindeki eleştiri analizi elimine etmek için yazarı zorlar ve heyecan uyandıran bir kopya yaratmak için eleştirel sonuçlara uymanıza neden olur. Ne yazık ki bu tip bir yazı aynı zamanda eleştirel analiz olarak spekülasyon yaratan ve uzun ifade ve düşünceye yer veren sayfalar ve daha az sayfalara yer veren daha uzun magazin makalelerinde bu tür yazılar vardır.

Fakat çoğu okuyucunun merakını yatıştırma zorunda olan yazarları göz önüne alırsak; okuyucularının görmediği eserleri tanımlamak zorunluluğunda olan yazarların eleştirel yazıları magazin ve gazetelerde yer alır. Bazı spesifik aylık dergilerde, gazeteci eleştirmenler gözde sanatçılarını desteklemek, için başarısız olan kurum ve müzeleri yermek için “parti sütunu” adı altında fikirlerini yaymak ve estetik bir tartışma içerisinde bu görüşlere yer verirler. Fakat, iyi bir amaca hizmet ederler. Genel halkın, koleksiyon sahipleri ve sanatçılara rekabet ortamı yaratacak ihtiyaç duyulan bir atmosferi yaratırlar.

Gazeteci sanat eleştirmenler, sanat eserleriyle ilgili haberlerde, haberin zamanında ulaşması, bunu yetiştirmek için zaman azlığı ve yazıdaki yanlışlıklar, acele kararlar ve sanatçının eğilimi hakkındaki yanlış yargılarla yüz yüzedir. Fakat bu hatalara uğrayan okuyucular, hataları görmemezlikten gelmeyi öğrenirler ve önyargıyı önceden belirlerler veya doğruyu bulmak için aynı konuda birkaç farklı eleştirmeni aynı anda okurlar. Bunların da en iyisi, sanat sergilerini kişisel olarak izleyici gezer ve değerlendirir. Feldman’a (1992) göre sanat eseri koleksiyoncularının, gazete ve dergilerde sanat eserleri hakkında yapılan yorumları sanatçıların yarattıkları üzerinde büyük etkisi vardır. Bunun sonucunda şöyle ilginç bir sonuç çıkarılabilir: sanat eleştirisi, eleştirilen şeyin üretimini etkiler. Sanatçılar, beklentileri eleştirmenler tarafından şekillendirilmiş halkın desteğine ihtiyaç duyarlar.

2.4.2.2. Akademik Eleştiri

Akademik sanat eleştirisi, seçici eleştiri duyarlılığı, uzmanlaşma ve uzun çalışmanın ürününün tamamıyla geliştirilmesidir. Akademik eleştirinin işlevi akademik

tarafsızlığı mümkün kılan değerlendirme, yorum ve analiz türlerini sağlamaktır. Ancak, bu zaman alır. Yaşayan sanatçılara gelince, akademik eleştiri, tarihin yargılanmasının bir yaklaşımını sunar. Ne yazık ki, bütün sanatçılar bu yargıyı görecek kadar yaşayamaz. Akademik eleştiriler sıklıkla kategorize edilmiş ve dışlanmış tür ve ünlü sanatçıları yeniden gözden geçirip değerlendirir. Her çağın kendine ait bir görme şekli olduğundan, geçmişte aşağılanan sanatçılar şimdi taze beyinlerde anlam bulur. Feldman’a (1992) göre akademik eleştiri, uzun bir çalışma, uzmanlaşma ve eleştirel duyarlıkla oluşturulan ve akademik özgürlüğün getirdiği analiz, yorum ve değerlendirme içeren bir sanat eleştirisidir.

2.4.2.3. Popüler Eleştiri

Sanat hakkındaki herhangi bir tartışma, geniş oranda halk tarafından yapılan eleştirinin temeline karşı yer alır. Orta düzeydeki insanlar, bizim nitelikli bulduğumuz veya bulmadığımız sanatı yargılamaya devam ederler. Böylelikle, geniş oranda yapılmış popüler eleştiri fikri, bütün sanat durumunda etkili olarak değerlendirilir. Eğer eleştirel fikir, sanatçıların yaptıkları yapıtları etkileyecekse, seçkin eleştirisinin yanı sıra popüler eleştiriyi de düşünmek zorundayız. Popüler eleştiri çok az değişir ve gösterim gücüne dayanarak sanatı yargılar. Çoğu insan, normal görselliğin sanat eleştirisinin oluşması için yeterli donanım olduğuna inanırlar. Bu insanların eleştirel birlikteliği, tarih boyunca aynı yönde olmuştur. Böylelikle, kendi standartları kolayca göz ardı edilemez. Bugün, fotoğraf ve film, görsel gerçek olarak popüler isteği tatmin eder. İnsan görselliğinin kendi içindeki tutarlılığı ile, popüler eleştiri akılcı ve ayrımcı olabilir. Görsel seçeneklere çok geniş açıdan bakmaya ulaşma anlamına gelir. Feldman’a (1992) göre ise sanatsal üretimin halktan gelen eleştirel bir arka planda yapıldığı düşünüldüğünde, popüler eleştirinin sanatın geneline kendi etkisini vuran bir eleştiri türü olduğu anlaşılabilir.

4. Eleştiri türü ise “Pedegojik eleştiri”dir. Aynı zamanda araştırmanın da konusunu ve içeriğini oluşturan eleştiri türüdür. Bu nedenle ayrı bir başlık altında daha geniş olarak bahsedilmeye çalışılmıştır.