Eleştirel Düşünme Eğitim

Düşünme becerileri eğitiminin “düşünme öğretimi”, “düşünmeyi öğretme” ve “düşünmeyle ilgili öğretim” olmak üzere üç temel öğesi bulunmaktadır. Bu üç temel öğeden düşünme öğretimi, öğretmen ve yöneticilerin öğrencileri düşünmeye yöneltecek öğrenme-öğretme ortamları hazırlamaları anlamına gelmektedir. Düşünmeyi öğretme, düşünme becerilerinin bir öğretim programı çerçevesinde öğretilmesidir. Düşünmeyi öğretmede düşünme becerilerinin bir konu alanıyla ilişkilendirilerek öğretilmesi daha etkilidir (Seferoğlu ve Akbıyık, 2006: 197).

Sınıflarda eleştirel düşünmeyi destekleyen öğretmenler, öğrencilerin bilişsel gelişimlerine önemli katkılarda bulunmakta ve eleştirel düşünmeye yönelik olan olumlu tutumu arttırmaktadırlar. Derslerde eleştirel düşünme becerileri düzenli olarak kullanıldığında, öğrencilerin eleştirel düşünme sürecine katılmaları artma eğilimindedir. Öte yandan eleştirel düşünme karmaşık bir bilişsel etkinlik olduğundan eleştirel düşünme öğretiminde tek bir öğretim yaklaşımının kullanılması yeterli olmamaktadır (Seferoğlu ve Akbıyık, 2006: 198). Huitt (1998) burada bir sorundan bahsetmektedir. Ona göre eleştirel düşünmenin öğretilmesinde önemli bir sorun yaratıcı düşünmeyle

eleştirel düşünmenin karıştırılıyor olmasıdır. Bu yüzden eleştirel düşünmenin öğretilmesi için öncelikli olarak bu karışıklığın giderilmesi ve ikisinin arasındaki farkların net bir şekilde ortaya konması gerekmektedir.

Eleştirel düşünmeyi öğretmek esasen zordur. Bu zorluklar sistemden, okuldan, öğretmenden veya öğrenciden kaynaklanıyor olabilir. Fakat bunların içinde eleştirel olmayı öğretmenin önemli zorluklarından birisi şudur: Öğretmenin eleştiriye açmaya hazır olmadığı bir çok inancı bulunmaktadır. Hatta eleştiriye açmaya hazır olmadığı bir çok kurala uymayı zorunlu kılmaktadır. Bu inanç ve kurallar, öğrencilerin eleştirel bir üslupla tartışmaya özellikle hevesli oldukları konularla yakından ilgilidir. Eğer öğretmen bu konularda eleştirel tartışmaya izin vermeyi reddeder, yerleşik görüşlerden ayrılmaya kızgınlıkla ya da şok olmuş bir halde onamama şeklinde bir tepki gösterirse öğrencisinde eleştirel bir ruhu teşvik etmesi olası değildir. Eğer eleştirel olma sadece bir becerinin uygulanmasından ibaretse, o beceriye bir oyun ya da bir savunma aracı olarak bulaşmanın dışında hiç bulaşmamış öğretmenler tarafından öğretilmesi ilke olarak mümkün olurdu. Ancak, eleştirel olma, eleştirel tartışmaya kendileri de özgürce girebilecek öğretmenler tarafından öğretilebilir (Passmore, 1991, 629-648).

Öğretmen, çocukları eleştirel olmaya teşvik etme çabasında tamamen başarısız bile olsa burada dikkat edilmesi gereken bu sorumluluğun sadece öğretmenlerin üzerinde olmadığıdır. İlk çocukluktan itibaren bir çocuğa, yapması söylenen her şeyi yapması öğretilirse, malumat elde etme ya da talimat alma amacı dışında soru sorma cesareti kırılırsa, ondan birden bire karar vermesi, otoritelerin onaylamadığı bir duruma karşı koyması istendiği zaman ne yapacağına hiç karar veremeyecektir (Passmore, 1991, 629-648).

Buna rağmen öğretmenin görevi elinden geldiği kadar öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin gelişmesi için çaba sarf etmektir. Bunun için düşünmenin aracı olan temel kavram ve sınıflamalarda, kavramı ve sınıflamayı doğrudan vermek yerine, örnekten kurala giderek öğrencilerin örnekler arası benzerlikleri, zıtlıkları, farklılıkları ve ilişkileri görmesini sağlayarak ilke ve kurallar oluşturmalarını istemelidir. Öğretme öğrenme sürecinin nihai amacı hazır düşünme kalıpları ile öğrencileri düşündürmek değil, eleştirel düşünme alışkanlığı kazandırmaktır (Beydoğan, 2003, 159-167).

Eleştirel düşünmenin öğretilmesinde kullanılacak yöntemlerin ve öğretim materyallerinin, öğrencilerde farklılık oluşturmaya yarayacak, onları aktif kılacak ve etkin bir şekilde zihinsel olarak kendilerini zorlamalarına yardımcı olacak yöntem ve materyallerin seçilmesi gerekmektedir. Ayrıca öğretmen de öğrencilerin bu tür etkinlikleri yapmalarını sağlamak için gerekiyorsa eğitim almalıdır. Bu konuyla ilgili olarak eleştirel düşünme eğitimi sırasında ne tür yöntemlerin kullanılabileceğini belirlemek için yaptığı araştırmada Potts (1994), aşağıdaki yöntemleri kullanmanın öğrencilerde eleştirel düşünme becerilerini geliştirmeye katkı sağlayacağını belirtmektedir;

• Öğrencilere analojiler buldurun diğer bir deyişle elde ettikleri bilgiler arasındaki ilişkileri buldurun

• Problemlerin çözümleri için kullanılan bilgilerin çözüm ile ilgili olup olmadığını ve geçerliliğini bulmalarını isteyin

• Bilimsel problemlerin alternatif yollarını ve çözümlerini değerlendirmelerini ve bulmalarını sağlayın

Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerinin gelişmesinde öğretmen çok önemli bir işleve sahiptir. Öğretmen öğrencilerinin bu becerilerinin gelişimi için gerek dersini planlarken, gerekse uygularken çeşitli etkinliklere yer verebilir ya da önlemler alabilir (Özdemir, 2005: 6). Öğretmenin eleştirel düşünmenin gelişmesi için sınıftaki temel görevi, sınıf ortamının ve koşullarını en uygun hale getirmektir. Özellikle sınıf atmosferini öğrencilerin kendilerini rahatça ifade edebilecekleri bir hale getirmek ve onların sınıf ortamında kendilerini rahat hissetmelerini sağlamak öğretmenin görevidir (Aybek, 2007). Sınıf ortamının öğrencilerin rahat hareket edebilecekleri bir şekilde hazırlanması ve diğer öğretim şartlarının (öğretim materyalleri, kaynaklar, kullanılan yöntem, zaman vb) eleştirel düşünme becerisini geliştirmeye yönelik olarak hazırlanması için, öğrenci merkezli eğitimin ilke ve kurallarından yararlanılabilir. Çünkü, öğrencilerin aktif olarak derse katılmaları, düşünme süreçleri aktif olarak kullanmaları, kendi öğrenme sorumluluklarını alarak, öğrenme olayını gerçek anlamda gerçekleştirebilmeleri gibi ilkeler öğrenci merkezli eğitimin ilke ve öğretileriyle

uyuşmaktadır. O halde eleştirel düşünme becerisinin öğretilmesi veya geliştirilmesinde öğrenci merkezli eğitim uygulamalarından yararlanılabilir.