Ekonomik, Yapısal, Teknolojik Sebeplerin Feshi Zorunlu Kılması

alınan, iĢletme ve iĢyeri ile ilgili, iĢin düzenlenmesi konusundaki her türlü karar

345 _{Ayrıntılı bilgi için bkz.; SÜZEK, s. 578 vd.; TULUKCU, s. 186 vd.} 346 _{Ayrıntılı bilgi için bkz.; KESER, s. 393 vd.; KAR, s. 224 vd.}

iĢletmesel karardır347_{. ĠĢverenin iĢletmeye iliĢkin karar alma özgürlüğü Anayasa‟nın}

48‟inci maddesinde dayanağını bulmaktadır. Bu kararın, hatalı ve iĢletmenin menfaatine aykırı olması durumunda dahi iĢverenin kararına yargı tarafından müdahale edilmesi mümkün değildir. Nitekim iĢveren, bunun rizikosunu

üstlenmiĢtir348

.

ĠĢveren tarafından alınan iĢletmesel kararlar fesih sebebi yapıldığı takdirde ise yargı denetimi mümkün olacaktır. Bu durumda iĢveren tarafından alınan karar değil, bu kararı uygulamak için alınan tedbirin geçerli bir fesih nedeni olup olmadığı

denetlenecektir. Bu husus Yargıtay‟ın birçok kararında da ifade edilmiĢtir349.

ĠĢ Kanunu‟nun 18‟inci maddesinde iĢletmenin, iĢyerinin veya iĢin gereklerinden kaynaklanan fesih sebeplerinin içerisinde hangi kavramların yer aldığı belirtilmemiĢtir. Ancak toplu iĢçi çıkarmaya iliĢkin ĠĢK. m.29/1‟de “ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gereklerinden” bahsedilmiĢtir. Yine iĢyeri devrine iliĢkin ĠĢK. m.6/5‟te ise “ekonomik ve teknolojik sebepler yahut iş organizasyonu değişikliği” kavramlarına yer verilmiĢtir. Dolayısıyla iĢletme, iĢyeri veya iĢin gereklerinden kaynaklanan geçerli fesih sebeplerini; ekonomik güçlükler,

yeniden yapılanma ve teknolojik değiĢimler gibi baĢlıklar altında

sınıflandırabiliriz350

.

Feshin geçerli bir sebebe dayandığından söz edebilmek için ortaya çıkan iĢletme gereğinin iĢyerinde iĢgücü fazlalığına sebep olması ve feshin son çare (ultima ratio) olması gerekir.

347

KAR, s. 230.

348 _{KAR, BektaĢ (2008), ĠĢletme, ĠĢyeri ve ĠĢin Gereklerinden Kaynaklanan Nedenlere Dayalı} Fesihlerde Yargısal Denetim, ÇT., S.2, s. 108 vd. (ĠĢletme Gerekleri); BĠRBEN, Erhan (2006), ĠĢletme Gerekleri Nedeniyle ĠĢten Çıkarılacak ĠĢçilerin Belirlenmesinde ĠĢverenin Seçim Serbestisi ve Sınırları, DEÜHFD., C.8, S.2, s. 7, 8 (ĠĢletme Gerekleri); SÜZEK, s. 588, 589. 349 _{Y. 9. HD., 30.05.2018, 2017/26634, 2018/12155; Y. 9. HD., 21.05.2018, 2017/26729,}

2018/11164; Y. 22. HD., 26.04.2018, 3227/10013; Y. 22. HD., 26.04.2018, 3674/9852; Kararlar için bkz., www.sinerjimevzuat.com.tr, ET.: 01.09.2018.

350

SÜZEK, s. 587; KAR, ĠĢletme Gerekleri, s. 104 vd.; Y. 9. HD., 12.03.2018, 2017/25500, 2018/4864; Y. 9. HD., 03.05.2010, 2009/20281, 2010/11870; Y. 9. HD., 01.03.2010, 2008/44373, 2010/5253; Y. 9. HD., 16.11.2009, 5142/31970; Kararlar için bkz., www.sinerjimevzuat.com.tr, ET.: 20.04.2018.

2.4.2.1. Ekonomik Güçlükler

ĠĢyerinin ekonomik güçlükler yaĢaması fesih için geçerli bir sebeptir. Buna örnek olarak; iĢletme faaliyetlerinde önemli ve sürekli düĢüĢler, ciro ve sipariĢlerde süregelen azalma, müĢteri çevresinin azalması, ücret ödeme konusunda sıkıntıya düĢülmesi, iĢyerini de etkileyen ekonomik kriz vb. gösterilebilir. Bu sebeplerin ortaya çıkması, iĢyerindeki faaliyetin eskisi gibi sürdürülmesine engel teĢkil eder, üretimin düĢmesi veya iĢyerinin bir bölümünün kapatılması sonucunu doğurur ve bu

sebeple iĢgücü fazlası ortaya çıkarsa fesih için geçerli sebepten söz edilebilir351

. Geçerli bir sebepten bahsedilebilmesi için iĢverence ileri sürülen ekonomik güçlüğün gerçek olması gerekir. Her somut olayda ekonomik güçlüğün mevcut olup olmadığı mahkeme tarafından araĢtırılacaktır. Yine geçerli bir fesihten söz edebilmek için yalnızca fesih sebebinin varlığı değil, bunun feshi kaçınılmaz kıldığının da iĢveren tarafından ispat edilmesi gerekir. Geçici ekonomik güçlükler fesih için

geçerli sebep oluĢturmaz352

.

Ülkede meydana gelen ekonomik krizin varlığı, iĢ sözleĢmesinin geçerli sebeple feshi için tek baĢına yeterli olmaz. Geçerli bir fesihten söz edebilmek için ekonomik krizin söz konusu iĢletmeyi doğrudan etkilemesi ve buna bağlı istihdam

fazlasının oluĢması gerekmektedir353

.

ĠĢyerinin kapatılması halinde ise geçerli bir fesihten söz edilebilecektir. Ancak iĢverene ait birden fazla iĢyeri varsa, iĢçinin baĢka bir iĢyerinde değerlendirilme

351 _{SÜZEK, s. 587; CENTEL, s. 106 vd.; KESER, s. 514 vd.} 352

GÜZEL, Ali (2005), ĠĢletmesel Kararların Keyfilik Denetimine Tabi Olması ve Geçerli Nedenle Fesihte Son Çare (Ultima Ratio) Ġlkesinin Gözetilmesi (Karar Ġncelemesi), ÇT., S.1, s. 172 (Karar Ġncelemesi); SÜZEK, s. 587, 588; Y. 22. HD., 02.07.2015, 278/23164; Y. 22. HD., 04.05.2015, 11898/15960; Y. 9. HD., 14.02.2011, 6396/2628; Y. 9. HD., 14.02.2011, 5030/2691; Y. 9. HD., 10.12.2010, 2009/41815, 2010/37214; Y. 9. HD., 15.10.2010, 2009/31332, 2010/29175; Kararlar için bkz., www.sinerjimevzuat.com.tr, ET.: 22.04.2018.

353 _{Y. 22. HD., 30.03.2012, 2011/13279, 2012/6005; Y. 22. HD., 20.03.2012, 2011/9312, 2012/4973;} Y. 9. HD., 08.06.2011, 2010/3350, 2011/17085; Y. 9. HD., 13.04.2011, 2009/41903, 2011/11148; Kararlar için bkz., www.sinerjimevzuat.com.tr, ET.: 22.04.2018.

olanağının bulunup bulunmadığı araĢtırılmalıdır. Aksi halde geçerli bir fesihten söz

edilemez. Yargıtay içtihatları da bu doğrultudadır354

. 2.4.2.2. Yeniden Yapılanma (Reorganizasyon)

Yeniden yapılanma (reorganizasyon), kelime anlamı itibariyle bir kurum, kuruluĢ veya iĢletmenin, personel ve çalıĢma düzeni bakımından yeni bir yapıya

kavuĢması olarak tanımlanabilir355

. ĠĢ Kanunu‟nun toplu iĢçi çıkarmaya iliĢkin 29‟uncu maddesinin 1‟inci fıkrasında “ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri” kavramından söz edilmiĢtir. Yine ĠĢ Kanunu‟nun iĢyeri devrine iliĢkin 6‟ncı maddesinin 5‟inci fıkrasında, “ekonomik ve teknolojik sebeplerin yahut iş organizasyonu değişikliği” kavramına yer verilmiĢtir.

Herhangi bir ekonomik güçlük olmasa bile iĢveren iĢletmesini daha verimli hale getirmek, rekabetteki gücünü arttırmak amacıyla iĢletmesini yeniden yapılandırmak isteyebilir. Yeniden yapılanma halinde mevcut bir ekonomik riskten ziyade, muhtemel riskler göz önünde bulundurularak geleceğe yönelik tedbirlerin alınması söz konusudur. Dolayısıyla yeniden yapılanma halinde de geçerli sebeple

fesih durumu gündeme gelebilir356

.

Üretimin azaltılması, üretim konusunun veya yöntemlerinin değiĢtirilmesi, iĢyerindeki bazı bölümlerin birleĢtirilmesi veya kapatılması, verimli olmayan iĢletme faaliyetlerine son verilmesi, üretim çeĢitliliğinin azaltılarak belirli mal veya hizmetlerin üretimine yoğunlaĢmak gibi durumlar yeniden yapılanmaya örnek

verilebilir357. Bu tedbirler neticesinde iĢyerinde bazı iĢçilerin çalıĢma olanağı

kalmayabilir. ĠĢveren, ihtiyaç fazlası iĢçilerin iĢ sözleĢmelerini geçerli sebeple feshedebilir.

354

SUBAġI, s. 42 vd.; KESER, s. 504 vd.; Y. 9. HD., 05.02.2007, 30457/2229; Y. 9. HD., 04.12.2006, 30160/31903; Y. 9. HD., 17.06.2004, 3313/15131; Kararlar için bkz., TULUKCU, s. 227, dn. 343.

355 _{Tanım için bkz., TDK. (Türk Dil Kurumu),}

http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5ba75e2d7caa67.7469 731, ET.: 25.04.2018.

356 _{SÜZEK, s. 589.} 357 _{SÜZEK, s. 589.}

ĠĢyerinde yeniden yapılanma kararının alınması, iĢ sözleĢmelerinin sona erdirilmesi bakımından tek baĢına yeterli değildir. ĠĢ sözleĢmesinin geçerli sebeple

feshi için bu karar uygulamaya konmuĢ olmalı, ayrıca ciddi ve gerçek olmalıdır358

. Yargıtay, norm kadro fazlası iĢçilerin iĢ sözleĢmelerinin geçerli sebeple feshedilebileceğini; ancak norm kadro sayısının ve iĢyerine yeni iĢçi alınıp

alınmadığının mahkemece araĢtırılması gerektiğini belirtmiĢtir359

.

ġirket birleĢmeleri yoluyla yeniden yapılanmaya gidilmesi halinde de iĢyerindeki bazı bölümlerin kapatılması gündeme gelebilir. Nitekim iki Ģirketin

birleĢerek tek Ģirket haline gelmesi birtakım yapısal değiĢiklikleri zorunlu kılabilir360

. Bu sebeple Ģirket birleĢmeleri neticesinde mevcut bölümün kapatılması, diğer

Ģartların da varlığı halinde geçerli fesih sebebidir361

.

ĠĢ sözleĢmesinin feshi amacıyla kötüniyetli olarak yeniden yapılanmaya gidilmesi geçerli bir feshe dayanak oluĢturmaz. Bu durumda TMK. m.2 gereğince

hakkın kötüye kullanımı söz konusudur362

.

ĠĢyerinin devri halinde, salt bu sebeple iĢ sözleĢmesinin feshi mümkün değildir. Bu husus ĠĢK. m.6/5‟te açıkça düzenlenmiĢtir. Ancak yine aynı fıkrada, devreden veya devralan iĢverenin, ekonomik ve teknolojik sebeplerin yahut iĢ organizasyonu değiĢikliğinin gerekli kıldığı fesih haklarının saklı olacağı hükme bağlanmıĢtır.

358 _{SÜZEK, s. 589, 590.}

359 _{Y. 22. HD., 10.10.2016, 20818/23073; Y. 22. HD., 10.10.2016, 20817/23072; Y. 22. HD.,} 07.04.2015, 7935/12942; Y. 9. HD., 21.11.2006, 22624/30737; Kararlar için bkz., www.sinerjimevzuat.com.tr, ET.: 25.04.2018.

360 _{TULUKCU, s. 218, Yazara göre, Ģirket birleĢmeleri halinde, farklı Ģirketlere ait teknolojik} yapının teke indirilmesi, verimlilik ve kârı artırma veya masrafları ve maliyeti azaltma, yardımcı nitelikteki iĢlerin teminini sağlayan Ģirketin bu faaliyetinin artık mal ve hizmet üreten Ģirket tarafından yerine getirilmesi veya bu tür iĢlerin alt iĢverene yaptırılması ve böylece bu iĢi yapan Ģirketin faaliyetine artık ihtiyaç duyulmaması gibi ihtimaller ortaya çıkabilir.

361 _{TULUKCU, N. Binnur (2010), ġirket BirleĢmelerinde ĠĢletme Gerekleriyle ĠĢ SözleĢmesinin} Feshi (Karar Ġncelemesi), Sicil, S.18, s. 129 vd. (Karar Ġncelemesi); Y. 9. HD., 01.10.2007, 14197/28550; Y. 9. HD., 05.05.2008, 2007/31277, 2008/11300; Y. 9. HD., 28.09.2005, 29563/31493; Y. 9. HD., 17.06.2008, 2007/39436, 2008/16359; Kararlar için bkz., KESER, s. 480, dn. 1221.

Dolayısıyla devir sebebiyle yeniden yapılanma sürecine giren iĢveren, diğer Ģartların

da varlığı halinde iĢ sözleĢmesini geçerli sebeple feshedebilir363

.

Bir iĢin alt iĢverene devri halinde ise yalnızca bu sebeple sözleĢmenin feshi mümkün değildir. Alt iĢveren uygulaması bir iĢletmesel karardır. Dolayısıyla bu uygulama neticesinde iĢyerinde istihdam fazlası iĢçi ortaya çıkabilir. Bu durumda geçerli bir fesihten söz edebilmek için, öncelikle alt iĢveren iliĢkisinin ĠĢK. m.2/6‟da öngörülen koĢullara uygun Ģekilde kurulması ve muvazaanın bulunmaması

gerekmektedir364.

2.4.2.3. Teknolojik GeliĢmeler

ĠĢyerinde uygulanan teknolojik geliĢmeler de fesih için geçerli sebep oluĢturabilir. Nitekim geçmiĢten gelen birikimin de etkisiyle günümüzde teknolojinin geliĢme hızı oldukça yüksektir. ĠĢyerleri, bu geliĢmelere uyum sağlamak amacıyla birtakım iĢletmesel kararlar alabilir. Örneğin, daha önce tamamı insan gücü ile yapılan paketleme iĢlemi, artık daha az insan gücü kullanılarak makinalara devredilebilir, yeni üretim araçları ile daha az sayıda iĢçiye ihtiyaç duyulabilir veya bilgisayar sistemleri sayesinde bazı iĢlerin ortadan kaldırılması söz konusu olabilir. Ayrıca teknolojik geliĢmeler neticesinde vasıflı iĢçilere duyulan ihtiyaç da artabilir. Böylelikle vasıfsız iĢçilerin yerini vasıflı iĢçiler alabilir. ĠĢte tüm bu sebepler fesih

için geçerli bir dayanak oluĢturur365

.

2.4.3. ĠĢin Ortadan Kalkması veya Ġstihdam Fazlasının Ortaya Çıkması