Ege Bölgesi ve Toplumlarında Demir

Ege bölgesiyle ilgili son dönemde yapılan araĢtırmalar, Demir Çağı‟nda bu topraklarda yaĢayan yerli halkın üç sınıftan oluĢtuğuna iĢaret etmektedir. Birinci sınıf olan eupatrid‟ler155 Asty‟de156 yer alan mecliste görev yapma hakkına sahip, hayvanı ve toprağı olan soylulardır. Ġkinci sınıf olan geomor‟lar157

ise kırsal bölgede yaĢayan küçük toprak sahipleridir. Üçüncü sınıf olan demiurgos158

olan zanaatkârlar ise giderek kent merkezi olan Asty‟de, yoğunlaĢmıĢlardır. Asty‟de yoğunlaĢan hekimler, ozanlar, biliciler, ulaklar, sığırtmaçlar, öküz sürenler, kuyu kazıcılar, yontucular, silahçıların yanında demirciler, mesleklerini soydan soya aktaran gruplardır.159

Frigyalılar (Fryg), önce Bitinya bölgesine yerleĢmiĢ ve MÖ 12. ve 7. yüzyıllar arasında Orta Anadolu‟nun batısına egemen olmuĢ bir toplumdur. Daha sonraları gelen bir göç dalgasıyla Frigler, daha iç bölgelere itilerek, önce Sakarya Irmağı çevresine, ardından batıda Gediz ve Büyük Menderes‟in yukarı vadileri ile doğuda Kızılırmak ve Tuz Gölü yöresine yerleĢmiĢtir. Friglerin bir bölümü Burdur Gölü, Erciyes Yaylası ve YeĢilırmak Vadisi‟ne kadar ilerlerken, Ege Göçleri ile diğer bir kol Anadolu‟ya gelen Balkan kökenli boylardan biri olmuĢtur. MÖ 725-695/ 675‟te Midas döneminde ise bütün Orta ve Güneydoğu Anadolu‟ya egemen, güçlü bir krallık haline gelmiĢtir. Frig toplumunun kültürü ve yaĢam tarzına değinen kaynaklarda, Friglerin ölülerini toprağa açılmıĢ çukurlara yapılan ahĢap mezar odalarına gömdüklerinden bahsedilir. Yapılan kazılarda, bu mezarlarda çok sayıda demir eĢya bulunmuĢtur. Örneğin Gordion‟daki büyük Tümülüs‟te bulunan mezar odası ölü armağanlarıyla doludur. Bu armağanlar arasında ahĢap ve tunç bulguların yanı sıra demir altlıklar vardır.160

Bu buluntulardan hareketle Friglerde demir maden iĢçiliğinin nasıl olduğu hakkında bilgi vermek zordur; ancak Friglerde demirin kullanıldığını ve iĢlendiğini söylemek mümkündür.

155

Antik Çağ‟ın bilinen bu ilk demokrasisinde Eupatrid‟ler (iyi doğmuĢlar): Yönetim mekanizmasını ellerinde tutup diğerlerini bundan yoksun bırakmıĢ olan soylulardır. Atina demokrasisi veya Klasik demokrasi, Eski Yunan Ģehir devletlerinde uygulanmıĢ olan demokrasi çeĢididir.

bk. http://tr.wikipedia.org/wiki/Atina_demokrasisi. (28.09.2014)

156 _{Eski yunan sitelerinde, genellikle surlarla çevrili kent merkezini belirten bir addır. Demokrasinin bir}

parçası olarak belirlenen merkezlerden biridir. bk.http://www. antik-yunan-demokrasi-tarihi. (28.09.2014)

157 _{Antik Çağ‟ın bilinen bu ilk demokrasisinde Georgoi/ Geomor‟ar küçük toprakları olan köylüler, toprak}

beyleridir. bk. http://tr.wikipedia.org/wiki/Atina_demokrasisi. (28.09.2014)

158 _{Antik Çağ‟ın bilinen bu ilk demokrasisinde Demiurgos/ Demiurgoiler; ticaret ve zanaatlarla}

zenginleĢen kentli orta sınıftır. Soylulara karĢı önemli bir muhalefeti baĢlatıp sürdürenler, kentte oturan çeĢitli meslek sahipleridir. bk. http://tr.wikipedia.org/wiki/Atina_demokrasisi. (28.09.2014)

159

S. Aktüre, a.g.e., ss. 16-203.

Ġlk Çağ‟da bugünkü Gediz ve Küçük Menderes Vadileri‟ni kapsayan Manisa ve UĢak illerine denk gelen bölgeye Lydia adı verilmiĢtir. MÖ 1200‟de Lidyalılar, Friglerle aynı zamanda Anadolu‟ya gelmiĢlerdir. Lidyalılar, Antalya‟nın batısını, Muğla‟nın güneydoğusunu ve Denizli ile Burdur‟un güneyini kapsamaktadır. Ġyonyalılar, Akalar tarafından MÖ 1200‟de Batı Anadolu‟da oluĢturulan bir medeniyet olmakla birlikte Ġzmir, Efes, Milas, Foça Ģehirlerinde yaĢamıĢlardır. Bu üç medeniyetin ticaret yollarının bitiĢ noktasında bulunmaları ve dolayısıyla tarım ve deniz ticareti sayesinde zenginleĢmeleri sonucunda kültürel ve bilimsel yönden de geliĢtikleri görülmüĢtür. Bölgelerde yapılan arkeolojik kazılarda tarih öncesine ait demirden yapılmıĢ aletler bulunmuĢtur. Söz konusu bulgulardan hareketle denilebilir ki tarımla uğraĢan bu medeniyetler, demircilik sanatında kendilerini geliĢtirmiĢler ve bu yolla ekonomilerine katkı sağlamıĢlardır.161

Demirin tarih öncesi Ege kavimlerinin belleklerinde nasıl yer edindiğini, Büyük Menderes Nehri‟nin hemen ağzına yakın deniz kıyısında bir antik liman Ģehri olan Milet162‟in “Kutsal Kapı: Demir Kapı” olarak adlandırılmasıyla görmek mümkündür.163 Öyle ki kutsal bir kapı, demirle özdeĢleĢtirilmiĢtir. Burada demir, kapıyla birlikte gücü temsil etmektedir.

Sonuç olarak, demirin yaygın olarak kullanılmaya baĢlandığı Demir Çağı tarihiyle birlikte ele aldığımız Eski Anadolu, kendi içinde çeĢitli devletlerden oluĢan bir yerdir. Eski Anadolu‟nun bu dönemdeki siyasi tablosunda Güneydoğu Anadolu, Doğu Akdeniz, kısmen Ġç Anadolu bölgelerinde olmak üzere Geç Hitit Kent Devletleri, Doğu Anadolu‟da Hurrilerin devamı olan Urartular, Orta Anadolu‟da Frigler, Batı Anadolu‟da Lidyalılar, Güneybatı Anadolu‟da Likyalılar ve Ege‟de Ġyonlular vardır. Bu bölgelerdeki arkeolojik kazılar ve o dönemi anlatan yazılı eserlerden hareketle demirin Anadolu‟nun zengin demir yataklarına sahip olduğunu, MÖ 9000‟li yıllardan itibaren topraktan çıkarılmaya baĢlandığı ve Anadolu Demir Çağı devletlerinde demirin hem

161 _{Daha geniĢ bilgi için bk. M. Arif Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, 2004; E. Bean George,}

Eski Çağ‟da Ege Bölgesi, (çev. Ġnci Delemen),1995; E.Akurgal, Anadolu Uygarlıkları, Ġstanbul, 1998; T. Sivas Tüfekçi, “Phrygler ve Phryg Uygarlığı”, Phryglerin Gizemli Uygarlığı/ The Mysterious Civilization of the Phrygians.”, (ed. H. Sivas, - T.Sivas), Ġstanbul, 2007, ss. 9-15.

162 _{Milet: Ege bölgesinde klasik adı Meander olan, XX. yy Türkiyesi‟nde Aydın‟ın Didim ilçesinde}

Akkoy‟un 5 km kuzeyinde ve Balat köyü yakınında bir harebedir. Büyük Menderes tarafından doldurulduğu için yaklaĢık 10 km denizden içeride bir mevkidedir.

bk.tr.wikipedia.org/wiki/Milet(30.10.2014)

163

ticari amaçlı hem de ihtiyacı gidermeye yönelik kullanıldığını söylemek mümkündür. Bu açıdan bakıldığında da demir, Eski Anadolu coğrafyasında oldukça önemli bir maden olmuĢtur.

1.3.4. Kıtalar ve Bazı Bölge Ülkelerinde Demir