Bilgi Edinme Hakkı Kanunu

Türkiye’de sürdürülmekte olan e-Devlet çalışmaları ve Avrupa Birliği uyum projeleri kapsamında çıkan yasalardan biri de hem kamu kurum ve kuruluşların ellerindeki bilgiyi daha verimli ve etkin bir biçimde yönetmelerini sağlayacak hem de vatandaşların kamu hizmetleri konusunda bilgi edinme hakkını yerine getirecek olan “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu”dur. 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, 24.10.2003 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir330.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usulleri düzenlemek için hazırlanmıştır. Böylece kurum ve kuruluşların üretmiş oldukları kurumsal bilgi kontrol altına alınacak, güvenlik, gizlilik ve paylaşılabilirlik sınırları belirlenecektir.

Dünya üzerinde 17 ülke bilgi edinme hakkı ile ilgili yasaları yürürlüğe koymuş, en az 23 ülkede ise hükümetler ellerindeki bilgiyi yurttaşlarına açmayı ön gören çeşitli yasaları benimsemiş bulunmaktadır.331

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetlerinde uygulanmak ve bilgi edinme hakkının bir gereği olarak, bu Kanun ve diğer kanunlardaki sınırlamalar saklı kalmak üzere hiçbir kamu kurum ve kuruluşu ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun faaliyetlerinin kapsam dışı kalmaması amacıyla hazırlanmıştır.

Kanunla birlikte belge, bilgi ve bunlara erişimle ilgili tanımlar yapılmış ve bu kavramların içerikleri belirlenmiştir. Kanun kapsamında bilgi, kamu kurum ve kuruluşlarının sahip oldukları kayıtlarda yer alan ve Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamındaki her türlü belgeye ve bilgiye istenilen bilgi ve belgenin niteliğine göre, kurum ve kuruluşlarca, başvuru sahibine söz konusu bilgi veya belgenin bir kopyasının verilmesi şeklinde tanımlanmıştır. Kanun kapsamında tanımlanan bilgi ve belge kavramları kurumsal bilgi yönetimi ve bilgi üretim süreci ile de yakından ilgilidir. Çünkü burada kurum ve

330 _{http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanunlar_gd.durumu?kanun_no=4982, (09.08.2007)}

331_{Nuri Tortop, “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Tasarısı Üzerine”,}

http://www.izmirbarosu.org.tr/mevzuat/inceleme_bilgi_edinme_hakki_yasa_tasarisi.htm#_ftnref2, (11.08.2007)

kuruluşların bünyelerinde bulunan ve ürettikleri bilgi ve belgeden söz edilmektedir. Kanuna göre herkes bilgi edinme hakkından yararlanabilir. Bu hak doğrultusunda kurum ve kuruluşlar kanunda yer alan istisnalar ve diğer sınırlamalar çerçevesinde her türlü bilgi ve belgeyi bilgi edinme talebinde bulunan gerçek ve tüzel kişilerin yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, hızlı ve doğru bir biçimde sonuçlandırmak üzere gerekli idarî ve teknik önlemleri almakla yükümlüdürler.

Bilgi Edinme Kanununa göre bilgi edinme başvurusuna konu olacak bilgi veya belge kurum ve kuruluşların sadece ellerinde bulunan ve gösterdikleri faaliyetler ile ilgili belge ve bilgilerdir. Kurum ve kuruluşlar, ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz sonucunda oluşturulabilecek türden bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap verebilirler. İstenilen bilgi veya belge, bilgi edinme başvurusu yapılan kurum ve kuruluşlardan başka bir yerde bulunuyorsa, başvuru dilekçesi bu kurum ve kuruluşlara gönderilir ve durum başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir. Yine de başvuru sahipleri tarafından bu kuralın aksine bir başvuru yapılmışsa ve istenen bilgi veya belge başvurulan kurum ve kuruluştan başka bir yerde bulunuyorsa, başvurulan kurum ve kuruluşa, başvuru dilekçesini istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşa gönderme ve durumu ilgiliye yazılı olarak bildirme yükümlülüğü getirilmiştir. İstenilen bilgi ve belgelerin kurum ve kuruluşların bünyelerinde olup olmadığını belirlenmesi, hangi yayınların yayınlandığını ve hangi belgelerin kurum bünyesinde bulunmadığının belirlenmesi gerekmektedir.

Bilgi Edinme Hakkı Kanununda yayımlanmış ve kamuya açıklanmış bilgi ve belgeler bilgi edinme başvuruları dışında tutulmuştur. Ancak kanun hükümleri gereğince yayımlanmış veya kamuya açıklanmış bilgi veya belgelerin ne şekilde, ne zaman ve nerede yayımlandığı veya açıklandığı başvuru sahibine bildirilecektir. Kanunda bilgi ve belgelere ulaşım süreleri de belirtilmiştir. Bu süreler 15 veya 30 iş günüdür. Kurum ve kuruluşlar bilgi edinme başvurularını yazılı olarak ya da elektronik ortamda ilgililere bildirebilirler.

Devletin güvenliğini ve bütünlüğünü tehdit eden konularda örneğin Savunma, uluslar arası ilişkiler, ulusal ekonomik çıkarlar, kişi güvenliği, yasaların uygulanması ve adalet sisteminin yönetilmesi ve kamusal ve ticari çıkarlar konusunda bilgi edinme hakkı kullanılamaz.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’na hazırlanmakta olan Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarı’sında da değinilmektedir. Tasarının Kamu Yönetiminde Denetim konusu bölümünde, Gerçek ve tüzel kişiler, kanunla belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bilgi edinme hakkına sahiptir. Kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişilerin talep

etmeleri halinde, istenen bilgi ve belgeleri kanunda belirtilen istisnalar dışında vermekle yükümlüdürler. Kamu kurum ve kuruluşları, görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki temel nitelikli karar ve işlemlerini, mal ve hizmet alımlarını, satımlarını, projelerini ve yıllık faaliyet raporlarını bilgi iletişim teknolojilerini de kullanmak suretiyle kamuoyunun bilgisine sunarlar. Kesinleşen faaliyet ve denetim raporları uygun vasıtalarla kamuoyunun incelemesine açık hale getirilir. Mahalli idarelerde bu raporlar meclislerinin ilk toplantısında üyelerin bilgisine sunulur. şeklinde bu kanunla ilgili temel amaçlar ve sorumluluklar açıklanmıştır.

Kamu kurum ve kuruluşlarının üretmiş oldukları bilgiyi yönetmeleri, bilgi talebinde bulunan kişi veya kurumlara yeterli, doğru ve zamanında bilgi sunma kolaylığı sağlayacaktır. Ancak burada üzerinde önemle durulması gereken bir nokta vardır. Üretilen bilgi ve belgeleri kurum içerisinde kim ya da hangi bölüm, hangi yöntem ve tekniklerle sınıflandıracak, denetleyecek, saklayacak ve kullanıma açacaktır. Kurum ve kuruluşlar bu yöndeki çalışmalarını hızlandırmalıdırlar. Bu bağlamda kurumlar arşiv, kütüphane ve dokümantasyon birimlerini aktif hale getirmelidirler.

Kurumsal bilginin depolandığı birimlerin oluşturulmasının yanı sıra, yapılan bilgi edinme başvurularını karşılamak amacıyla kurum içerisinde üretilen bilgi ve belgeyi sınıflandırabilecek, bibliyografik denetimini yapabilecek, kurumsal bilgi yönetim sürecini işler hale getirecek ve bilgi edinme başvurularına cevap verebilecek yeterliliğe sahip personelin de bu birimlerde görevlendirilmesi gerekmektedir. Kurumların arşiv, kütüphane, enformasyon merkezi gibi bölüm ya da birimlerinde istihdam edilecek personelin bilginin sınıflanması, kataloglanması, depolanması, erişimi ve ayıklanması konularında eğitim almış kişilerden oluşması, kurumun hem kendi bilgi yönetimini gerçekleştirmesi hem de kanunun getirdiği bilgi edinme başvurularına cevap verilmesi konularında daha verimli ve olumlu hareket etmesini sağlayacaktır.

Bilgi edinme ve bilme hakkı, demokratik bir sistemi benimsemiş her siyasi yapının temel amacı olan hesap verme ile yakından bağlantılıdır. Ayrıca, hükümetlerin açıklık kültürü temelinde, işlemlerini yurttaşlarına açması, saydam ve katılımcı bir demokrasi anlayışının gelişmesi için oldukça önemlidir. Saydam ve katılımcı bir demokrasinin gelişimi için iyi ve dürüst yönetim anlayışının da gelişmesi gereklidir.

Kamu kurum ve kuruluşlarında üretilen bilgilerin dağıtımı ve bu bilgilere erişim konusu da bilgi edinme özgürlüğü ile ilgilidir. Vatandaşlar kendi ödedikleri vergiler kullanılarak üretilen bilgilere erişim hakkına sahiptirler.

Demokrasinin ve hukukun üstünlüğünün gereklerinden olan bilgi edinme hakkı, bireylere daha yakın bir yönetimi, halkın denetimine açıklığı, şeffaflığı sağlama işlevlerinin yanı sıra halkın devlete karşı duyduğu kamu güvenini daha yüksek düzeylere çıkarmada önemli bir rol oynamaktadır. Kullanılan bu hak sayesinde hem halkın Devletin denetimi kolaylaşmakta hem de devletin demokratik karakteri güçlenmektedir.

Tablo 7: Bilgi Edinme Hakkı Kanunu

İLKELER VE KAVRAMLAR MADDE NUMARALARI

Verimlilik - Şeffaflık 1. md., 5. md., 6. md., 30.md. Hesap Verebilirlik - Yönetişim - Özelleştirme - Yerelleşme - Etkililik - Stratejik Yönetim - Katılım - E-Devlet 12. md.

4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 33 maddeden oluşmaktadır. Bu Kanun çağdaş kamu yönetiminin bir gereği olan herkesin kamu kurum ve kuruluşlarının yaptığı hizmetlerle ilgili olarak bilgi almasının bir sonucu olarak doğmuştur. Ülkemizde sürdürülmekte olan e-devlet çalışmaları ve AB uyum projeleri kapsamında çıkarılan yasalardan biridir. Yalnız bu kanunun içeriğinde yeni kamu yönetimi ilkelerine çok fazla değinilmemiştir.

Madde 1: Bu maddede kanunun amacı sayılmaktadır. Kişilerin demokratik ve şeffaf yönetim ilkelerine uygun olarak kamu hizmetlerinden haberdar olabilmeleri düzenlenmektedir.

Madde 5: Kamu kurum ve kuruluşları her türlü bilgi ve belgeyi isteyen herkese vermek zorundadır. Bu yönetimin şeffaflık ilkesinin bir sonucudur.

Madde 6: Bilgi edinme başvurusunda bulunan kişi, kimlik bilgilerini, adresini, iş bilgilerini doğru yazmak zorundadır. Başvuru sahibi tüzel kişi ise iş yeri ünvanı, adresi doğru olarak verilmelidir.

Madde 12: Kamu kurum ve kuruluşları vatandaş tarafından istenen bilgileri yazılı olarak verebilirler. Ama zaman kaybını önlemek amacıyla bu belgeler bilgi teknolojileri vasıtasıyla da ulaştırılabilir. Bu karar e-devlet ilkesinin hayata geçirilmesidir.

Madde 30: Kurum ve kuruluşlar, bir önceki yıla ait olmak üzere; kendilerine yapılan bilgi edinme başvurularının sayısını, olumlu cevaplanarak bilgi veya belgelere erişim sağlanan başvuru sayısını, reddedilen başvuru sayısı ve bunların dağılımını gösterir istatistik bilgileri, gizli ya da sır niteliğindeki bilgiler çıkarılarak ya da bu nitelikteki bilgiler ayrılarak bilgi veya belgelere erişim sağlanan başvuru sayısını, başvurunun reddedilmesi üzerine itiraz edilen başvuru sayısı ile bunların sonuçlarını, gösterir bir rapor hazırlayarak, bu raporları her yıl şubat ayının sonuna kadar Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna gönderirler. Bağlı, ilgili ve ilişkili kamu kurum ve kuruluşları raporlarını bağlı, ilgili ya da ilişkili oldukları bakanlık vasıtasıyla iletirler. Kurul, hazırlayacağı genel raporu, söz konusu kurum ve kuruluşların raporları ile birlikte her yıl nisan ayının sonuna kadar Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderir. Bu raporlar takip eden iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığınca kamuoyuna açıklanır. Bu madde şeffaflık ilkesinin bir sonucudur.