2.5. Bilgisayar Destekli Standart Zaman Hesaplama
2.5.2. E Petek Konfeksiyon M etod & Zaman Etüt Sisteminin Özellikleri ve
2.5.2.2. E Petek Tarihçesi ve Hali Hazırdaki Durumu
Petek programı 2003 yılında Betim Bilgisayar LTD Şirketi yazılım ekibi tarafından başlangıçta TAHA tekstil için M etot ve Zaman analiz Programıdır. Programın yazımında Betim Bilgisayar M ühendisi Teber ÖZCEYHAN, danışmanlığında, Taha Tekstilde Endüstri M ühendisi olarak çalışan İlhami Yıldırım ile birlikte hazırlanmıştır.
İlk Yazılan Program M SACCESS tabanında ve Visual Basic ile yazılmış ve piyasaya sunulmuştur. Bu şekliyle Programı Taha Tekstil, Fetih Tekstil kullanmaktadırlar.
Yazılım için 2005 yılında Üretim yönetimi ile ilgili modüller eklenmek istenmiştir. Veri Tabanı alt yapısı M S SQL Server ortamına taşınmıştır. Üretim Yönetimi eklentileri henüz tamamlanamamıştır. Ancak bu şekliyle de yine M etot ve Zaman analizi yönüyle kullanılabilmektedir. Bu şekliyle de GAP tekstil konfeksiyon bölümü ve FATEKS tekstil yazılımı kullanmaktadır.
Yazılım ekibi 2005 yılında Betim Bilgisayardan ayrılınca yazılım, kaynak kodları ve tüm teknik destek ve ekibi ile birlikte şimdilik Silikon Vadisi adı ile Kişisel bir firmada pazarlamakta Daha sonra ise E-PeTeK isimli bir tüzel kişiliğe bürünmesi planlanmaktadır.
Hazırda bulunan alt yapı üzerine geliştirmeler devam etmektedir. E-PeTeK kullanıcılarının isteklerini dikkate almada ve bu istekleri programa uyarlamada titizlik göstermektedir. Bu çalışmalarla kendini geliştirme çabası içindedir. (Betim Bilgisayar,2003)
PeTeK, Konfeksiyon Sanayisinde kullanılan Standart Zamanların oluşturulmasında ve metot geliştirmede yardımcı olmak amacıyla, M TM Datalarının kullanılmasıyla geliştirilmiştir.
PeTeK de kullanılan M TM dataları 8 kategoride ve 45 başlık altında, kolayca uygulayabilecek ve anlaşılabilecek şekilde toplanmıştır. Bununla birlikte makine masası çevresinde ve dikim işleminde harcanan zamanı formüle ederek hesaplara eklemiştir.
E-PeTeK sisteminde , zaman ölçümü, karşılaştırma ve tahmin etme gibi diğer zaman belirleme yöntemlerine kıyasla üstünlüğü, uygulamaya başlamadan önce
çalışma yöntemi tanımlayabilmesi ve verilecek zamanı doğru belirleyebilmesidir. Bu sayede daha planlama safhasında değişik çalışma yöntemleri arasında zaman açısında karşılaştırma yapılabilir ve iş akışları planlanabilir.
Bir insanın performansı söz konusu olduğunda, standartların olması zorunludur. Standart dakika tespiti sadece çalışanlar ölçülerek belirlenemez, çünkü sağlıklı standart dakika tespiti için insanın etkinliğini, hızını, fizyolojik ve psikolojik durumunu göz önüne almanız gerekir. e-PeTeK sistemi bunu oluşturduğu bilimsel veritabanıyla çözer ve bir modelin operasyon sayısına bağlı olarak tüm operasyonlarının standart dakikalarını 30 ile 75 dakika aralığında %95 güvenilirlikle belirler ve bu modelin optimum bant kurulumunun (makine ve çalışan sayısı) yapılmasını sağlar.
İş akışını kritik olarak incelemeye zorlar ve bunun sonucunda sistematik olarak akışın iyileştirilmesi sağlar .
El ile yapılan işlemlerde kullanabilir.
Hareket öğelerinin kodlanması sayesinde iş akışını tanımlarken ortak bir dil kullanmayı mümkün kılar.
Tempo değerlendirmesi yapılmadığı için öngörülen zamanlarda farklılıklar çıkmaz.
2.5.2.2.1. E-Petek Programının Kullanım Alanı
Standart Dakika Belirleme M etod Analizinde
M odel Ön M aliyet Çalışmalarında Kapasite ve Üretim Planlama Üretim Alanı Dengeleme
Performans ve Verimlilik Hesaplamalarında Çalışan Eğitim Sürecinde
MTM-DATA KULLAN IMI
Kategorileri KOD İş Parçalarını Alma ve Taşıma P Düzeltme ve Ayarlama D Şekillendirme K Kesim Yapma ve Araç Kullanma T Bırakmak B M akine Kullanımı M Kavrama ve Yerleştirme
Ek MTM Elemanları - Dikim İşlemleri D
TABLO 8.E-Petek’te Kullanılan Kodlar
2PBA İki iş parçasını birlikte uzanma, almak ve birleştirmek
2PAA İki iş parçasını ayrı ayrı uzanma, tutma, taşıma ve iki parçayı üst üste birleştirme
PM AB Elde tutulan iş parçasını veya parçalarını makine ayağı altına yerleştirme
PAM E Tek elle iş parçasını kolay şekilde uzanma,alma,taşıma ve makine ayağı altına yerleştirme
Parçaya uzanma ve tutma
M akine ayağı altına yerleştirme
Sağ eli parçanın üstünde tutma İş parçasını alma esnasında makine pedalına basarak makine ayağını kaldırmak
PAY1 Tek elle iş parçasına normal şekilde uzanma, alma, taşıma ve makine ayağı altına yerleştirme
PAY2 İki elle iş parçasına normal şekilde uzanma, alma, taşıma ve makine ayağı altına yerleştirme
D2PB İki parçayı birlikte düzeltmek
DÜSP Sadece üst veya alt parçayı düzeltmek
DM AP M akine ayağı altında iş parçasını veya parçalarını makine iğnesini de kaldırarak
düzeltmek, çevirmek ve tekrar yerleştirmek DPSH M akine ayağı altında iş
parçasını veya parçalarını iğneyi kaldırmadan kaydırarak düzeltmek
KATO İş parçası üzerinde kat oluşturmak veya iş parçasını tamamen katlamak
KPSO Katlanmış parça üzerinde basınç uygulayarak şekil vermek
KPAC Katlanmış parçayı açmak
TKAT Kenardan makası almak iş parçasını kesmek ve tekrar kenara bırakmak
TKET TKAT la kesim yaptıktan sonra iş parçasında ek kesimler yapmak
TM BK M akine üzerine yerleştirilmiş sabit bıçakla kesim yapmak
TBİM Bitmiş işleri birbirinden ayırmak
BEK1 Bitmiş işi kenara tek elle
bırakmak
BEK2 Bitmiş işleri kenara iki elle
bırakmak
MD1A M akineye yerleştirilen ve düzeltme gereken iş
parçasının veya parçalarının makine ayağı altında yaklaşık 1 cm dikimidir
MD1B M akineye yerleştirilen ve düzeltme gereken iş
parçasının veya parçalarının makine ayağı altında 1 cm dikimidir
MHDV M akine merdanesi yardımıyla makine iğnesini kaldırmak
veya indirmek
M BDS Dikim işlemi başlangıcında dikişi sağlamlaştırmak için makine çarkı yardımıyla başlangıç zikzağı atmak
M SDS Dikim işlemi başlangıcında dikişi sağlamlaştırmak için makine çarkı yardımıyla bitiş zikzağı atmak
AP1K İş parçasını kolayca tek elle kavramak
AP1Z İş parçasını zor bir şekilde tek elle kavramak
AP2Z İş parçasını zor bir şekilde iki elle kavramak
APST İş parçasına sadece el temasında bulunmak veya kavramak
APDE İş parçasını diğer ele almak
APAG İş parçasını düzelterek kavramak veya almak
APHB İş parçasını herhangi bir yere bırakmak
APTE İş parçasını diğer ele yerleştirmek
APYK İş parçasını yığın üzerine
koymak
APY1 İş parçasını belirli bir yere bir
kerede yerleştirmek
APY2 İş parçasını belirli bir yere iki
2.5.2.2.2. Kullanılan Zaman Birimi Sistemi
*E-Petek sisteminde kullanılan zaman birimi 1 saatin yüzbinde biridir.TM U(Tıme M easurement Unıt) olarak adlandırılır.
TABLO 9. E-Petek Programında Kullanılan Zaman Birimi Sistemi
M akine İşlemi El İşlemi
1 dk. 1667 TM U 1 dk. 2000 TM U 1 TM U=0,00001 1 TM U=0,0000083 1 TM U=0,0006 1 TM U=0,0005 dk 1 TM U=0,036 1 TM U=0,03 sn
2.5.2.2.3. E-PeTek Sisteminde Kulanılan Ana Menülerin Tanıtımı E-PETEK SİSTEM İNDE KULLANILAN MTM VERİLERİ
Veri Girişi için kullanılan yardımcı pencere MTM Kategorisi
MTM Verisinin Kodu
TABLO 11 .Operasyon Analizi Tablosu Kullanım alanları
Standart Dakika Belirlemede: Bir M odeli Oluşturan Operasyonların standart dakikalarını doğru bir şekilde belirlerken kullanılmaktadır.
M
Operasyonun Hesaplanmış Std.
Dk
Operasyonun ayrıntılı iş akışı ve Zamanları
TABLO 12 .Model Ön Maliyet Tablosu
Model Ön Maliyet Çalışmalarında: İşletme yapısına uygulanabilir maliyet analiz şablonuyla, boyalı kumaş, İşçilik maliyeti, aksesuar maliyeti, baskı-nakış ve ambalaj giderlerini belirli fire oranlarıyla hesaplar ve maliyet tablosunu oluşturur. Ayrıca oluşan görsel veritabanıyla yeni gelen modellere önceden hazırlanmış modelleri kıyaslama yöntemiyle kısa sürede maliyet vermeye mümkün kılar.
TABLO 13 .Model Dengeleme Tablosu
Üretim Hattı Dengeleme & Kapasite ve Üretim Planlama: Üretim hattına gerekli olan makine ve insan sayısını belirleyerek optimum üretim hattı kurulumunu sağlar. Toplamda tüm üretim bantlarının optimum kurulumuyla kapasite ve üretim planının doğru belirlenmesini sağlar.
Giriş Parametreleri:
♦ Her programda olduğu gibi e-PeTeK sisteminde de programa başlangıç ve giriş parametreleri verilmelidir.Bu parametreler sonraki adımlarda gerekirse değiştirilebilir niteliktedir. Bunlar:
– Fabrika Tanımı – Departman Tanımı
– Fabrikada Kullanılan M akine, M akine Grupları ve Aksesuarları tanımı
– Gerekirse M odel, M odel Grubu gibi süzme işlemlerini kolaylaştıracak tanımlar
TABLO 16.Makine Tanımları Tablosu
Bazı grup tanımları:
TABLO 18. Operasyon Grup Tanımları
• Raporlar
Program her veriyi ekranda kullanıcıya görsel olarak sunmaktadır. Bununla birlikte bazı bilgiler rapor olarak kağıt ortamına alınabilmektedir.
TABLO 23. Makro Analizi Raporu Tablosu
E-Petek programının ana menüleri yukarıda açıklanarak verilmiştir. Taha Tekstil Ticaret AŞ. Firmasında standart zaman belirleme çalışmaları yapılırken E-Petek program menüleri SUDE modelinin analizinde ve standart zamanlarının belirlenmesinde kullanılmıştır.
BÖLÜM II
YÖNTEM
Bu bölümde,araştırma yöntemi,araştırmanın evren ve örneklemi, veri toplama araçları ve verileri çözümleme yöntemleri yer almaktadır.
3.1. Araştırmanın Yöntemi
Bu araştırmada standart zaman-verimlilik ilişkilerini belirlemek amacıyla “Refa İş Etüdü Yöntemi” uygulanmıştır. Yöntemin gerekleri doğrultusunda tek tek hareketler, hareketlerin birbirini izleyişi ve aralarındaki koordinasyon doğal ve dengeli olarak gözlemlenmiştir.
Yapılan gözlemlerle belirlenen operasyonlar ve operasyon alt basamakları doğrultusunda bilgisayar programı kullanılarak elde edilen veriler değerlendirilmiştir. E-Petek programı kullanılarak operasyonların alt basamaklarının süreleri de hesaplanmış ve model dengeleme raporu ile ürünün toplam standart zamanı bulunmuştur.
İş etüdü ile ölçülen operasyon süreleri, bilgisayar programı ile hesaplanan sürelerle karşılaştırılarak yapılan çalışmaların değerlendirilmesi yapılmıştır. Hangi yöntemin işletme açısından daha verimli olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.
3.2. Araştırmanın Modeli
Hazır Giyim sektöründe standart zaman-verimlilik ilişkisi çalışmaları genel olarak iş etüdü ile desteklenmektedir. Yapılan iş etütlerinin uygulama zorluğu ve çok uzun sürede yapılabilir olması işletmeler açısından problemler yaratmaktadır. Bu nedenle teknolojik gelişmelerden faydalanılması büyük önem kazanmıştır. Bu çalışmada seçilen ürün üzerinde öncelikle iş etüdü çalışmaları yapılmıştır. İş etüdü
çalışmalarını takiben E-Petek programı ile ürünün toplam standart zamanı belirlenmiştir.
Çalışmada iş etüdünün analizlerinin yapılabilmesi için işlemler yapılırken kronometre ile operasyonların ölçümleri alınmıştır. Bu ölçümlerin doğru olarak saptanabilmesi için ölçüm yöntemi doğru olarak belirlenmiştir. Kronometre ile yapılan ölçümler REFA iş ölçüm yöntemi kullanılarak %95 verimlilik düzeyine uygun olarak hesaplanmıştır. Hesaplanan standart zamanlar iş etüdü formlarına kaydedilerek analizleri yapılmıştır. İş etüdünde belirlenen operasyonlar E-Petek konfeksiyon zaman Etüt sistemi isimli bilgisayar paket programındaki M TM dataları ile karşılaştırılarak bilgisayar ortamında da standart zaman belirleme çalışmaları yapılmıştır.
Yapılan çalışmada öncelikli olarak hazır giyim alanında çalışan ve standart zaman belirleme yönteminde MTM datalarını kullanan bir işletme seçilmiştir. M alatya ilinde faaliyet gösteren Taha Tekstil A.Ş. firması, ürünlerin standart zamanlarını belirlemek için E-Petek konfeksiyon zaman etüt sistemi isimli paket programı kullanmaktadır.
E-Petek programı ile müşterilerden gelen modellerin toplam standart zamanı belirlenerek ürünün dikim maliyeti belirlenmektedir. E-Petek programı önceden tayin edilen zaman standartları (M TM ) sistemi endüstrideki işlemlerin filme alınması ile hareketlerin zaman standartlarına dönüştürülmesiyle oluşturulmuştur.
Bu programda belirlenen standart zamanlar ürünler üzerinde birebir kontrol edilerek (ölçümlerle) verimlilik düzeyi belirlenebilmektedir. Yapılan ön çalışmalar sonucunda işletmeye sağlayacağı katkılar belirlenerek işletmenin gelişmesi hızlandırılabilmektedir. GSD metodunun güvenilirlik araştırması yapılıp hazır giyim sektörüne sağlayabileceği faydalar belirlenmeye çalışılmıştır.
Seçilen hazır giyim işletmesinde standart zaman-verimlilik ilişkisi ve bilgisayar destekli standart zaman belirleme çalışmaları, işletmede yapılan
uygulamalar gözlenerek standart zaman süreler belirlenmiştir. Yapılan çalışma sonucunda örnek bir ürün üzerinde, iki farklı yöntemle standart zaman tespiti yapılarak hazır giyim işletmelerinde bu uygulamaların verimliliğe etkisi belirlenip sektöre sağlayacağı katkılar belirlemeye çalışılmıştır.
3.3. Evren Ve Örneklem
Araştırmanın evrenini Türkiye de büyük ölçekli bay/bayan dış giyim üreten, bilgisayar destekli standart zaman uygulamaları yapan hazır giyim işletmesi oluşturmaktadır. Araştırma konusuna uygun olarak olarak MTM datalarını kullanmaktadır.
Hazır giyim sektörü ihracatta Türkiye ekonomisinin en önemli rekabet gücü konumundadır. Dış Ticaret M üsteşarlığı verilerine göre 2003 yılının ilk 9 ayında Türkiye dış ticaretine katkıda bulunarak %26 oranında dış ticaret fazlası veren en büyük sanayi,Türk hazır giyim sanayisidir.(http://www.tgsd.org.tr)
Örneklem grubu, hazır giyim sektöründe KOSGEB’in belirlediği büyüklük ölçütü dikkate alınarak, M alatya ilinde bulunan bayan ve erkek dış giyim üreten büyük ölçekli bir işletme olan Taha Tekstil A.Ş. seçilmiştir. Standart zaman- verimlilik ve bilgisayar destekli standart zaman tespiti yöntemi bu işletmede sürekli olarak uygulanmaktadır.
Bu işletmede standart zaman-verimlilik ilişkileri incelenerek,bilgisayar destekli standart zaman tespiti bir ürün bazında uygulanarak karşılaştırma işlemi yapılmış ve işletme açısından hangi yöntemin daha verimli olduğu belirlenmeye çalışılmıştır.