Türk eğitim tarihine baktığımızda geçmiĢten günümüze kurulan tüm devletlerin, vatandaĢlarını zorunlu eğitime tabi tutmaya çalıĢtığı görülmektedir. Bu eğitimin nasıl, kime ve ne zaman verileceği devlet tarafından belirlenmiĢtir (VarıĢ, 1985, s.140). Bu durum eğitimin siyasi amaçlarının oluĢmasında etkili olmuĢtur. Eğitimin önemli iki hedefi bulunmaktadır.
23
Birinci hedef; anayasalarla belirlenen siyasal sisteme bağlı kuĢaklar yetiĢtirmektir. Ġkinci hedefte ise; sisteme bağlı olan bu kuĢakların mevcut sistemi yasalara uygun olarak devam ettirilmesi amaçlanmıĢtır (Kaya, 2009). Bu hedefleri gerçekleĢtirebilmek için eğitim örgütlerinin kendi içerisinde ilke ve politikalarının belirlenmesi gerekmektedir. Hedeflerin ve ilkelerin belirlenmesine ise eğitim politikası denilmektedir (Adem, 1997).
Thomas (1983, s.5), “Politics &Education Cases From Eleven Nations” adlı kitapta politik ve çevresel düzen açısından eğitim adlı ġekil 2‟de belirtilenlere göre eğitim, politikayı ve etkileĢimde olduğu grupları hem etkilemekte hem de onlardan etkilenmektedir.
ġekil 2. Thomas (1983)‟in politik ve çevresel düzen açısından eğitim
ġekil 2‟ ye göre eğitim politikası, eğitim programlarının belirlediği hedeflere ulaĢmak için eğitim felsefesini, amaçlarını ve hedeflerini etkilemektedir. Okul idarecileri (Yönetici hareketleri), özellikle meslek okullarının müdürleri siyasi gruplarla yaĢadıkları akademik sorunları çözmesi için iĢ adamlarından yardım istemektedir. Siyasi gruplar, müfredat tasarımcıları ve öğretmenlerden oluĢan profesyonel eğitimcilerin hazırladığı müfredatı etkilemektedir. Ölçme ve değerlendirmede siyasi organlar ve iktidar üyeleri, liyakata dayalı bir toplum için ulusal alanda standart baĢarı testlerini desteklemektedir. Siyasi grupların, meslek gruplarına sertifika verebilmesi için bu belgeyi verecek olan devlet kurumlarını açması, gereken Ģartları oluĢturması ve belirli bir standart belirlemesi gerekmektedir. Ayrıca siyasi gruplar, kimlerin eğitime katılacağı, hangi niteliklerinin değiĢeceğinin belirlendiği programı oluĢturma, siyasi ve sosyal faaliyetlerin sınırlandırılması konusunda eğitimi ve
Grupların ve yasaların plandığı
Felsefik amaçlar
Öğretme metod ve materyalleri
Kitle- iletiĢim ortamı Özel ilgi grupları Müfredat Değerlendirme Sertifika- diploma Öğrenci- çalıĢanlar Yakın çevre ve toplum Dini gruplar Yargı
Grupların yasaları yorumlaması
Veliler
Etnik gruplar
sosyal sınıflar
Eğitim
Formal ve informan program Ġdare
Devlet
Ulusal Bölgesel Yerel
Yasama Yürütme
Gruplar: Polis, finasman ve düzenleyici kurumlar
24
eğitim politikasını etkilemektedir. Bunlara ek olarak bu gruplar, öğretmenlerin ahlaki ve siyasi inançlarını onları seçme, terfi ettirme ve onlara verilecek ödülleri kontrol etmeye çalıĢmaktadır (Thomas, 1983). Özetle eğitim tüm paydalardan etkilenmekte ve tüm paydaĢları etkilemektedir.
Ball (1997), eğitimde verimlilik kaygısı ile sosyal adalet arasındaki politik gerginliği azaltmak için kiĢisel değerlere, adalete, eĢitliğe ve bireysel özgürlüklere dikkat edilmesi gerektiğini açıklamıĢtır. Ancak tek baĢına siyasi, sosyal ve ekonomik değerlerin gerginliği azaltmadığını vurgulamıĢtır. Bu nedenle devletler, varlıklarını sürdürmek için siyasi, ideolojik ve ekonomik güçlere ihtiyaç duyduğunu belirtmiĢtir. Bunun yanında toplumsal ve siyasal nitelikte alt sistemler ve kurumlar oluĢturmanın zorunlu olduğunu açıklamıĢtır. Ayrıca toplumsal yaklaĢımı oluĢturan kültürü sürdürmek için oluĢturulan davranıĢ kalıplarının; kuralları ve yasaları düzenleme ve onları yürütme amacı taĢıdığı vurgulanmıĢtır. Bütün bu amaçlar, bireylerin veya grupların siyasi, ideolojik ve ekonomik alandaki davranıĢlarına yön vermek ve diğer toplumsal veya siyasi alt sistemlere, kurumlara girdi sağlamak için belirlendiğini açıklamıĢtır. Belirlenen amaçları gerçekleĢtirebilmek için eğitime ihtiyaç duyulduğu vurgulanmıĢtır. Bu nedenle bu amaçları gerçekleĢtirebilecek eğitim politikaları oluĢturulduğu belirtilmiĢtir (Ball'dan aktaran Gökçe, 2000, s.38).
Eğitim, dünya siyaseti ve ekonomisinde güçlü olabilmek ve onlara yön vermek için nitelikli insan yetiĢtirilmesinde rol oynamaktadır. Siyasi ve toplumsal değiĢimlerle birlikte eğitim anlayıĢı değiĢmiĢ; ayrım gözetmeksizin insanların eĢit fırsatlara sahip olarak eğitim görme anlayıĢı geliĢmiĢtir. Bu nedenle politikalar düzeyinde eğitimin kalitesinin arttırılması için eğitim politikasının oluĢturulması ve uygulanması gerekli olmuĢtur (Akçamete, Büyükkarakaya, Bayraklı, ve Yıldırım, 2012).
Trowler (2003) eğitim politikasını, eğitimle ilgili konulara yönelik ve istendik amaçlara ulaĢılmasını hedefleyen ilke ve eylemlerin belirlenmesi olarak tanımlanmıĢtır (Trowler'den aktaran Akçametre vd., 2012, s.193). Yılmaz (2004, s.30)‟ a göre eğitim politikasını, eğitimin tanımında bulunan bireyin toplumlaĢmasını sağlayan bilgi, beceri ve anlayıĢları kazanma süreci ile belirlenen amaç ya da hedeflere ulaĢmada izlenecek yol veya yöntem anlamında ele alınan politika olgularının kesiĢme noktası olarak tanımlamaktadır. Özen, Gül ve Gülaçtı‟ya (2007, s.120) göre ise eğitim politikası, eğitilecek bireylerin ya da yetiĢtirilmek istenen insan modelinin zeminindeki kültürel, ideolojik, toplumsal ve ekonomik yönlü ilkelerin belirlenmesidir. Sağlam, Özüdoğru ve Çıray‟a (2011, s.88) göre; bir ülkenin eğitim sisteminin gelecekte nasıl Ģekilleneceğinin ve o ülkede eğitim ile ilgili neler yapılması gerektiğinin
25
belirlenmesini eğitim politikası olarak tanımlanmıĢtır. Eğitim politikası önceden belirlenen ilke ve kurallarla eğitim kuruluĢlarının amaçlarına ulaĢmasını amaçlamaktadır (Adem, 1997). Bütün bu tanımlardan yola çıkarak eğitim politikası; yetiĢtirilmek istenen insan modelinin hangi ilkeler ve yöntemlerle yapılacağına karar verilmesidir. Eğitim politikasının genel amaçları ve bireysel amaçları vardır. Genel amaçları; toplumsal düzeyde; kültürün aktarılması, korunması ve yenilenip geliĢtirilmesi ile bireylerin kiĢiliklerinin geliĢtirilmesi, biçimlendirilmesi ve bireylere iĢ veya geçim kaynağı olanaklarını sağlamak olarak belirlenmiĢtir. Bireysel amaçları arasında bireylere iletiĢim, iĢ birliği, sağlıklı yaĢama, öğrenme ve araĢtırma yeterliklerini sağlamak için izlenecek yolları göstermektir. Bütün bu amaçlarla birlikte eğitim kurumları ve bu kurumların hukuksal temellerini düzenlemek de eğitim politikasının amaçları arasındadır (Yılmaz, 2004).
Eğitim politikasının baĢka bir deyiĢle politik grupların, eğitime tek yönlü olarak etkisi üç Ģekildedir. Birincisi kaç yeni okulun açılması gerektiğini, mevcut olanlarla birlikte bu okulların ne türde okullaĢacağını ve bu okulların kalitesini belirlenmesini sağlayarak eğitime vereceği desteğin belirlenmesidir. Ġkincisi, öğretilecek konuları hangi yöntemlerle, ne öğretileceğini ve nasıl değerlendirileceğini belirlenmesini sağlayan içerik ve eğitim prosedürlerinin (eğitim programları, eğitim öğretimde kullanılacak materyallerin belirlenmesi gibi) belirlenmesidir. Üçüncü etkisi ise o bölgede yaĢayan insanların sosyal ve siyasal davranıĢlarına göre öğrencilerin ve okul personelin ne ölçüde sosyal ve siyasi davranıĢları sergileyebileceğinin belirlenmesidir (Thomas, 1983).
Eğitim politikasının, o ülkenin toplumsal, kültürel ve ekonomik koĢulları dikkate alınarak hazırlanmasının yanında onu biçimlendirecek öğelerle daha gerçekçi olması sağlanmalıdır. Bu öğeler sırasıyla ulusallık, bilimsellik, süreklilik, fırsat eĢitliği, birlik ve bütünlük, evrensellik ve çağdaĢlık, laiklik ve demokratiklik, sorunlarda öncelik ve devlet politikasıdır. Birinci ilkesi olan ulusallıkta, her ülkenin ekonomik olanakları, yönetim yapıları, kültürel özellikleri ve toplumsal sorunları farklı olduğu için eğitim politikalarının ulusal olması gerektiği belirtilmiĢtir. Ġkinci ilke olan bilimsellik öğesinde, eğitim politikasının amaç ve yöntemlerinin bilimsel verilere ve eğitim bilimine dayalı olması gerektiği vurgulanmaktadır. Üçüncü öğe olan süreklilikte ise, bireyin doğumdan ölüme kadar toplumun içinde kalmasını sağlayacak politikaların belirlenmesi gerektiği belirtilmektedir. Dördüncü öğe ise, bireyin cinsiyetine, milletine, ırkına, medeni durumuna, iĢine, ekonomik durumuna, fiziksel yeterliliğine veya yetersizliğine, ideolojik görüĢüne bakılmaksızın eğitim verilmesi gerektiği belirtilen fırsat eĢitliği öğesidir. Birlik ve bütünlük olan beĢinci öğesinde, eğitimin bütün öğeleri arasında
26
tutarlılık ve uyumluluk olması gerektiği açıklanmıĢtır. Evrensellik ve çağdaĢlık öğesinde, küreselleĢme ile çok kültürlü ve dilli yapı, yaĢam boyu eğitimi, bilgi teknolojilerini ve ulusal koĢullara göre yapılan evrensel değiĢimi dikkate alarak eğitim politikasının hazırlanması gerektiği vurgulanmaktadır. Yedinci öğe olan laiklik ve demokratiklikte, eğitim politikasının hem çağdaĢ değerlere hem demokrasiye hem de laikliğin gerektirdiği ilkelere dayalı olmasıdır. Sorunların öncelik sırasına konulması ilkesinde ise eğitim gibi toplumsal olayları içinde barındıran konularda aynı anda birden fazla sorun ortaya çıkması durumunda uygulanması gereken bir öğedir. Son öğe olan devlet politikasında ise, iktidar partinin amaçlarını ve politikasını taĢımasını değil sürekli ve tutarlı olan devlet politikasının amaç ve ilkelerine göre eğitim politikasının belirlenmesi hedeflenmiĢtir (Yılmaz, 2004). Eğitim politikasının öğeleri aĢağıdaki Ģemada olduğu gibi özetlenebilir:
ġekil 3. Eğitim politikasının öğeleri
MonarĢi yönetiminin hakim olduğu toplumlarda eğitimin amaçları, siyasi, ideolojik ve ekonomik gücü elinde tutan kral ya da rahiplerin otoritesine ve ona itaatine dayalı olarak hazırlanmıĢtır. OligarĢik sistemlerde siyasi güç belli bir grubun (örneğin; din adamları, aydınlar, bürokratlar, siyasi partiler, sendikalar ya da askerin) elinde ise; sınıf, inanç, cinsiyet ve ırka dayalı ideolojik sistemlerin bir veya birkaçı kullanılarak eğitim amaçları belirlenebilmektedir (Gökçe, 2000). BaĢka bir deyiĢle tek kiĢinin yönetiminde eğitim, ulusal eğitim sistemi veya zorunlu eğitim süreci gibi kavramlar önem taĢımamaktadır. Ayrıca verilecek eğitimin halkın yönetilmesine olanak sağlayacak Ģekilde olmasına dikkat edilmiĢtir.
eğitim politikasının öğeleri Bilimsellik Süreklilik Fırsat EĢitliği Birlik ve Bütünlük Devlet Politikası Sorunlarda Öncelik Laiklik ve Demokratiklik Evrensellik ve ÇağdaĢlık Ulusallık
27
Seçkin grupların eğitiminde ise, yalnızca zengin ve asillerin eğitimi önem kazanmıĢtır. Böylece halkı yönetecek olanların yüksek eğitim görerek, diğer insanlarla aralarındaki sosyal mesafenin artmasına yardımcı olması sağlanmıĢtır. Demokratik yönetimlerde; kendisini yönetecek kiĢileri iyi seçebilmesi ve tercihlerini doğru yapması için devlet tarafından eğitim zorunlu kılınmıĢtır. Eğitim kurumlarında iki alanda bilgi verilmesi istenmektedir. Bunlar eğitim kurumlarında devletlerinde biriken bilgi ve kültürü öğretmek ile sosyal, kültürel, politik ve ekonomik geliĢmeler ıĢığında yenilenen bilgiyi aktarmaktır (VarıĢ, 1985).
Yapıcı (2006)‟ya göre eğitim politikası, geçmiĢin izlerini taĢıyan ancak bugünün gereksinimlerine yanıt vermenin yanında geleceğe yönelikte algılamalar yapan sürdürebilir, kapsayıcı ve geliĢtirici olması istenen, çocukları ve gençleri merkeze alarak felsefe, kültür ve bilim üzerinde duran bir projedir. Eğitim politikaları bireysel yaĢantıları, toplumsal yaĢantıları etkilemektedir. Eğitim programında yapılan değiĢiklikler etkisini uzun yıllar sonra göstermektedir. Bu nedenlerle eğitim politikasını belirlerken, ulusun bütünlüğüne dikkat edilmesinin, hükümetlerin sadece belirli dönemi temsil ettiği için kendi dünya görüĢlerine göre düzenleme yapmamalarının ve eğitim politikası üzerinden gündelik siyaset yapılmamasının gerektiği vurgulanmıĢtır. Ayrıca baĢarının da baĢarısızlığın da herkese ait olmasının, sürekliliğin sağlanmasının, planlamanın, belirli bir tabaka ya da zümrenin taleplerin görüĢlerini kapsamamasının ve ekonomik olarak ciddi ve pahalı yatırımları yapılmasının gerektiği belirtilmiĢtir.
Eğitim politikasını, eğitimin kurumsal ve uygulama alanında uzman eğitimciler, eğitimi politika haline getirebilecek olan baĢbakan, bakan ve milletvekillerinden oluĢan politikacılar, ulusal planlama kurum veya kuruluĢlar, verilmesi planlanan eğitimden etkilenen iĢ çevreleri, eğitim konusunda çalıĢmalar yapan sivil toplum kuruluĢları ile sendikalar, bilgisayar uzmanların, psikologların, sosyologların, hukukçuların ve ekonomistlerin iĢbirliğinde oluĢturulmaktadır (Yılmaz, 2004).
Eğitim politikası, üniversitelerin, politikacıların, eğitimcilerin, sivil toplum kuruluĢlarının, sendikaların, bilgisayar uzmanlarının, psikologların, sosyologların, hukukçuların ve ekonomistlerin katılımıyla bugünün Ģartlarına uyan ancak gelecekteki eğitim gereksinimlerine uyacak, devletin birlik ve beraberliğine dikkat edilerek hazırlanan, sürdürülebilir ve geliĢtirilebilir amaçlar ve programlar ortaya konulmasına yardımcı olmaktadır. Eğitim sistemimizde yapılan değiĢim ve geliĢmeler eğitim politikası doğrultusunda yapılmıĢtır.
28