Eğitim Örgütlerinde Örgütsel DeğiĢme ve YenileĢme

Toplumsal ve ekonomik değiĢme ile birlikte eğitimin ve eğitim kurumunun rolleri de değiĢmektedir. Eğitim ve değiĢme arasında çift yönlü bir etkileĢim söz konusudur. Birincisi; eğitim, toplumdaki değiĢmelerden etkilenir ve bu değiĢmelere göre kendini yeniden düzenlemek zorundadır. Ġkinci olarak ise; eğitim, toplumun yenileĢmesine öncülük etmek durumundadır (Özdemir, 2000).

Eğitim denilince akla okullar gelmektedir. Okul, bir takım amaçları gerçekleĢtirmek üzere meydana getirilmiĢ sosyal bir örgüttür. Onun meydana geliĢini sağlayan en önemli etken, bireyin ve toplumun ihtiyaçlarıdır (Drucker, 1994; Akt. Özdemir, 2000). Nitelikleri gereği örgüt özeliği taĢıyan eğitim kurumları da diğer mal, hizmet ve düĢünce üreten örgütler kadar sosyal, siyasi ve ekonomik alandaki geliĢmelerin ve değiĢikliklerin etkisi altında kalan ve değiĢime uyum sağlayarak kendini yeniden düzenleme gereği duyan kurumlardır (Hesapçıoğlu, 2003).

Eğitim kurumlarının en önemli görevlerinin, iyi bir yurttaĢ, üreten, ülkenin ekonomisine katkı sağlayan insan yetiĢtirmek olduğu göz önüne alınırsa, diğer örgütlere göre değiĢimi ve geliĢimi daha öncelikli olarak gerçekleĢtirmesi gerekir. Bu durum eğitim alanına okul geliĢtirme, etkili okul, öğrenen okul, toplam kalite yönetimi, okullarda katılmalı yönetim, okula dayalı / okul merkezli yönetim, kendi kendini yöneten okullar gibi yaklaĢımlarla yansımıĢtır (Helvacı, 2005).

Bu bağlamda, eğitim sürecinin uzak ve yakın çevredeki değiĢmelerden etkilenmesi ile bu çevreleri (toplumsal, ekonomik, kültürel, siyasal kurumları) etkilemesi, içinde bulunduğu çevre ile etkileĢiminin niteliği ve o güne kadar ortaya çıkan geliĢme eğilimlerince belirlenecektir. Bu durumun değiĢmesi ise önemli ölçüde eğitimi de içine alan kapsamlı ve planlı yapısal müdahale ve bu müdahalelere taraf olacak aktörlerin çatıĢmalarına ve sonuçta ortaya çıkacak dengeye bağlı olacaktır. Bu yüzden, bazen çok hızlı, bazen yavaĢ ancak durmaksızın gerçekleĢen eğitimi de kapsayan değiĢme ve yenileĢme çabalarında okul müdürleri değiĢme sürecinin temel aktörlerinden biri olarak yer almaktadırlar (Aksoy, 2000).

Eğitim alanında gerçekleĢtirilmek istenen değiĢimlerin, reformların baĢarısı, büyük ölçüde okul merkezli giriĢimlere ve okul liderlerine bağlıdır. Merkezi birimlerin eğitim ile ilgili aldıkları kararlar, uygulamaya yansımadıkça bir anlam ifade etmemektedir. Dolayısıyla eğitimde değiĢmenin odak noktasının okul olması ve bu değiĢim sürecinde de okul yöneticilerinin liderlik rolü üstlenmeleri gereklidir (Taymaz, 1997).

BaĢarılı değiĢim ve geliĢimi yönlendirme, okulun altı kritik bileĢeninin geliĢtirilmesini ve yönetilmesini gerektirir. Bunlar (Peterson, 1995; Akt: Helvacı, 2005);

Net, güçlü ve ortaklaĢa meydana getirilmiĢ bir eğitim vizyonu ve kurumsal bir misyon.

Okul içinde uzman topluluğuna güçlü bir bağlılık.

Öğrenci baĢarısı için yüksek standartlar oluĢmasına destek sağlayan öğrenim çevreleri.

Mesleki ve öğrenimi geliĢtirme.

Velilerle, sağlık ve insani hizmetler sunan kurumlarla, iĢ kurumlarıyla, üniversitelerle ve diğer örgüt topluluklarıyla baĢarılı ortaklıklar kurma.

Gerekli değiĢikliklerin kurumsallaĢması için sistematik planlama ve uygulama süreçleridir.

Eğitimde örgütsel değiĢme bir takım özellikleri kapsamaktadır ve bu özellikler Ģu Ģekilde belirtilmektedir (Hopkins ve Whitaker, 1998; Akt: Helvacı, 2005):

Okulun yapısında ve örgütündeki değiĢiklikler Yeni veya ek öğretim materyalleri

Öğretmenlerin yeni bilgi kazanımları

Öğretmenlerin öğretim stiline göre yeni davranıĢlar benimsemesi Bazı öğretmenlerin inanç ve değerlerindeki değiĢmeler.

AraĢtırma bulguları okuldaki bir değiĢim programının baĢarılı olmasında öğretmenlerin merkezi bir rolü olduğunu ortaya koymaktadır. Öğretmen değiĢme için yetiĢtirilir ve ona yönetsel destek verilirse, değiĢimin gerektirdiği bilgi ve becerileri kazanmakta ve değiĢimi uygulamaya geçirebilmektedir. Öğretmenlerin uygun görmediği ve benimsemediği bir değiĢimi gerçekleĢtirmek oldukça zordur. Bu nedenle değiĢime karar verirken, öncelikle bu sürece öğretmenleri de katmak gerekir.

Ayrıca değiĢime öğretmenlerin değer vermesi için değiĢimin amaçları ile öğretmenlerin amaçlarının uyuĢmasının sağlanması gerekir (Balcı, 2001). DeğiĢimin baĢarılı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmesinde yöneticilerde önemli rol oynar. Okul yöneticisi, iyi okulun ve iyi öğretimin ne olduğu hakkında kesin ve açık bir düĢünceye sahip olmalıdır. Niyetlenilen değiĢimin doğasını, etkilerini ve amaçlarını yeterince anlamalıdır. DeğiĢim esnasında personelin katılımını, desteğini, iĢbirliğini, motivasyonunu sağlayıcı bilgi ve becerilere sahip olmalıdır. Kendisi ve öğretmenleri için yeni bilgi ve beceriler sağlamalıdır (Bakioğlu, 1994; Akt: Erdoğan, 2002).

Örgütsel değiĢme, okul yöneticilerine bir takım sorumluluklar yüklemektedir. Bu sorumlulukların baĢında değiĢmeyi yönetmek gelmektedir. Eğitim yöneticileri, örgütlerindeki değiĢmeleri amaçlı, bilinçli, kasıtlı olarak planlayarak gerçekleĢtirmek zorundadırlar (GüneĢ, 1996).

DeğiĢmeyi, eğitimde yani herhangi bir eğitim kurumunda gerçekleĢtirirken eğitim örgütlerinin baĢka kurumlara göre kendine özgü bir takım farklılıklarını bilmek gerekir. Bu farklılıklar söyle özetlenebilir (Erdoğan, 2002):

Okullar sahip oldukları amaçlar, insan kaynakları, yapılan iĢler açısından herhangi bir iĢletme değildir.

Eğitim ve eğitim kurumlarının amaçları açık ve kesin değildir. Eğitim ve öğrenme süreci çok karmaĢık bir iĢtir.

Eğitim ve okul, baĢka alanlarda ve sektörlerde olmadığı kadar çok sayıda kiĢi ve kurumların ilgilendiği bir alandır.

Okul, yöneticisi ve sahip olduğu personelin (öğretmenler) özellikleri açısından da eğitim dıĢı kurumlara göre farklıdır.

Okul kalitesini her zaman belli bir çizgide tutmak ve daha yükseklere ulaĢmak için eğitim dıĢı kurumlar gibi yoğun bir baskı hissetmemektedir.

Okulun her durumda hayatiyetini devam ettirebilme avantajı, kurumsal olarak yeni geliĢmelere karĢı daha duyarsız kalma tehlikesine yol açabilir.

Okulda yöneticiler, öğretmen ve denetçiler, eğitim örgütlerindeki değiĢme olgusundan etkilenecek olan eğitim hizmetleri çalıĢanlarını oluĢturur. Bu grupların okulun içindeki ve dıĢındaki değiĢmeleri takip etmeleri, bunları anladıktan sonra, açıklayıp yorumlamaları beklenir. Bu beklentiye karĢın, öğretmenler, okul yöneticileri ve denetçilerin önemli zaman ve enerjilerini sadece mevcut iĢleri yürütmek için harcadıkları; bu nedenle de en yakındaki değiĢmeleri bile çoğu zaman gecikmeli olarak kavradıkları söylenebilir (Açıkalın, 1996).

Özdemir (2000)‟e göre eğitimde yenileĢmenin baĢarısız olmasının bir nedeni, eğitimciler ve velilerin değiĢmeyi istememeleri, bilmemeleri veya anlamamalarıdır. DeğiĢmenin çok karmaĢık olması da değiĢmenin baĢarısına etki eden önemli faktördür. Yapılacak değiĢmelerde öğretmenlerin bilgi, beceri ve değiĢmeye duyduğu ihtiyacın bilinmesi gerekmektedir. Bu yüzden okulda öğretmenlerin yapılacak değiĢme ve yenileĢmelere iliĢkin tutumları büyük önem kazanmaktadır.

III. BÖLÜM

YÖNTEM