Örgütsel DeğiĢme ve YenileĢmeye Neden Olan DıĢ Güçler

değiĢmeyi, örgüt- çevre iliĢkisi yönünden ele almaktadırlar. Çevrede meydana gelebilecek herhangi bir değiĢme örgütün ilk dengesini bozmakta ve yeni dengeyi gerekli kılmaktadır (Helvacı, 2005). Genel olarak örgütlerin, özel olarak da okulların değiĢmesini gerekli kılan dıĢ güçleri ekonomik, teknolojik, toplumsal ve hukuksal geliĢmeler baĢlıkları altında ayrı ayrı incelenmiĢtir.

2.3.2.1.1. Ekonomik Alanda Meydana Gelen GeliĢmeler

Bir toplumun ekonomik yapısındaki geliĢmeler ya da gerilemeler ilgili toplumdaki örgütleri de etkilemektedir. Ekonomik yapıdaki geliĢmeler, toplumdaki örgütlerin geliĢmesine yol açarken, gerilemeler örgütlerin gerilemesine neden olmaktadır (Alıç, 1990). Ekonomik değiĢme genel olarak üretim ve tüketim biçimlerinin ve iliĢkilerinin değiĢmesi olarak tanımlanmaktadır (Sadler, 1999; Akt: Helvacı, 2005). Enflasyon oranları, ulusal üretim, para arzları, faiz oranları ve endüstri rekabeti gibi ekonomik etkenler, örgütsel değiĢme için büyük bir baskıya yol açarlar. Ne zaman, nerede nasıl gerçekleĢeceği bilinemediği için ekonomik krizler, örgüt yapısında bir takım değiĢmeleri zorunlu kılmaktadır.

Okullar da ülke ekonomisinin gerektirdiği insan gücü ihtiyacını karĢılayacak yeni okul ve bölümleri oluĢturacak bir değiĢikliğe gitmek zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca ekonomik geliĢmeler yeni kaynakların akıcı bir biçimde eğitim alanına transferini de gerekli kılmaktadır. Yeni yatırımlar okulların daha etkin çalıĢması, örgütsel yapıda değiĢikliği gerektirmektedir (Çalık, 1997).

2.3.2.1.2. Teknoloji Alanında Meydana Gelen GeliĢmeler

Teknoloji; ”bireyin amaçlarına eriĢmesi için bilimsel süreçleri, materyalleri ve insan gücü kaynaklarını disiplinli olarak kullanma süreci” olarak tanımlamaktadır (Doğan, 1983; Akt: Bayrak, 1992). BaĢka bir ifade ile teknoloji, üretim etkinliklerinde bulunurken insanların kullandıkları yol ve yöntemler olarak tanımlanabilir. Teknoloji, insanın çevresini değiĢtirmek için geliĢtirdiği ve kullandığı tekniklerin tümüdür (ġimĢek, 1978).

Teknolojik değiĢim ise, teknolojiye iliĢkin bilginin artmasıdır. Böyle bir artıĢ genellikle, mevcut mallarda yeni üretim yöntemleri, yeni tasarımlar ve yeni örgütlenme, pazarlama ve yöntem teknikleri biçiminde ortaya çıkmaktadır. Böylece teknolojik değiĢimin temelini teknolojik geliĢmeler oluĢturur. Teknolojik geliĢme, kullanılmakta olan teknolojide meydana gelen olumlu değiĢmeler olarak tanımlanabilir (Barutçugil, 1981). Ġnsanlık tarihi boyunca gözlenen önemli teknolojik geliĢmeleri hatırlamak bu konuda bir fikir verecektir (Alıç, 1990).

Tarihsel geliĢim çizgisi içerisinde her insan topluluğunun sahip olduğu teknolojiler, vardır. Toplumlar ilkellikten uygarlığa doğru bir geliĢim çizgisi izlerken kullandıkları teknolojiler de bu yönde büyük ilerlemeler kaydetmiĢtir (Toffler, 1981). Yalnız, teknoloji toplumlara ve tarihi devirlere göre değiĢse de, teknolojiyi yaratan ana ilke değiĢmemektir. Çünkü tüm teknolojik geliĢmelerin temelinde, insan ihtiyacının daha iyi karĢılanması yatmaktadır (Alıç, 1990).

Hem örgütlerde hem de toplumda değiĢimin temel kaynağı olarak genelde teknoloji sorumlu tutulmaktadır. Yeni bir teknoloji, eğer örgütte insanlar tarafından tanınır, kabul edilir ve etkili bir biçimde çalıĢırsa değiĢimi yaratır. Teknoloji, örgütsel değiĢimin bir nedeni değil, değiĢimi tetikleyen bir güç olarak düĢünülmelidir (Huczynski ve Buchananan, 1991; Akt: Helvacı, 2005).

Bilgi ve iletiĢim teknolojisindeki geliĢmeler özellikle bilgisayarların eğitim kurumlarına girmesi ve öğretim alanında bilgisayar destekli öğretimin ve uzaktan eğitimin etkin biçimde yer alması, eğitim sisteminde özellikle de müfredat, öğretmen eğitimi konularında önemli etkiler yapmaktadır. Bilgisayarın öğretim alanında kullanılmasının, okulları örgüt yapısında, öğretmenlerin rollerinde ve öğrencilerin üzerinde önemli değiĢikliklere de neden olacağı belirtilmektedir (Helvacı, 2005). Okullarda temel bilgisayar eğitiminin ders olarak verilmesi, internet ağının yaygınlaĢtırılması ve teknoloji sınıflarının kurulması eğitim sistemine olumlu katkılar sağlamaktadır.

ÇağdaĢ teknoloji, eğitimde ders kitabından bilgisayara kadar uzanan ve öğrenci durumunun dikkatle kontrol edildiği çok geniĢ ve çeĢitli eğitim yaratmaktadır. Bu ortamlar sayesinde eğitim, kalite, bireysel ve kitle eğitimi gibi uygulamalar olanaklı olmaktadır. Ayrıca, teknolojik değiĢmeden yararlanmak yoluyla eğitimin genel yönetim, öğretim ve değerlendirme gibi üç alanı da daha verimli hale getirilmesi çalıĢmaları yoğunluk kazanmaktadır (Alkan, 1997).

2.3.2.1.3. Toplumsal Alanda Meydana Gelen GeliĢmeler

Toplum, belli bir yerde yaĢayan, ortak duygular davranıĢlar ve geleneklere bağlı olan insanların oluĢturduğu toplumsal bir sistemdir (Aydın ve diğerleri, 1987). Toplumun değiĢmesi, insan topluluklarının görünmeye baĢladığı günlerden bu yana gözlenen bir olgudur (Sağ, 1991). Ancak bu değiĢme, bazen hızlı bazen ise yavaĢ gerçekleĢmektedir. Örneğin, ABD‟nin sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiĢi 20 yıl sürmüĢtür (GüneĢ, 1996).

Toplumsal değiĢme; bir toplumu oluĢturan insanların iliĢkilerinde, yerleĢmiĢ tutum ve davranıĢlarında, toplumsal kurumlarda ve bunların iĢleyiĢinde gözlenen değiĢmelerdir (Alıç, 1990). Örgütler toplumu düzenleyen, etkileyen gelenek, töreler gibi doğal kuralların yanı sıra, ekonomi ve toplumun düzenini sağlayan yasa, yönetmelik, tüzük ve yönergelere de uymak zorundadır (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1995).

BaĢka bir görüĢe göre toplumsal değiĢme, iliĢkiler ağının ve bunları belirleyen: nüfus, çevre, yerleĢim, ekonomi, toplumsal sınıflar, eğitim, siyaset, hukuk, aile, din gibi kurumların yön ve niteliğindeki değiĢmelerdir. Toplumsal sistemde meydana gelen değiĢmeler, o toplumu oluĢturan değer sistemlerinin yapısında ve iĢleyiĢinde değiĢik kapsamda da olsa değiĢmelere neden olurlar. Örgütler, içinde bulundukları toplumsal sistemin birer öğeleri olduklarından, örgütsel değiĢmenin toplumsal değiĢmeye bağlı olduğu söylenebilir (Bayrak, 1992).

Ġnsanların çalıĢma biçimi ve süresinin değiĢmesi, yeni mesleklerin ortaya çıkması, yaĢam boyu eğitim kavramının gündeme gelmesi, ortalama öğrenim düzeyinin yükselmesi, eğitim ile yaĢam arasında organik iliĢkilerin geliĢmesi ve bireysel yeteneklerin geliĢtirilmesine yönelik istemler okulun değiĢmesine gerekçeler oluĢturmaktadır (Naisbitt ve Aburdene, 1990; Akt: Helvacı, 2005). Örgütler, içinde bulundukları toplumsal sistemin birer öğeleri olduklarından, örgütsel değiĢmenin toplumsal değiĢmeye bağlı olduğu söylenebilir (Bayrak, 1992). Ayrıca bir toplumdaki değiĢmeler, baĢka bir toplumdaki örgütlerinde değiĢmesine yol açabilmektedir. Özellikle bir toplumdaki yenilikler, yayılma yoluyla baĢka bir toplumdaki örgütlerce benimsenebilmektedir (Alıç, 1990).

2.3.2.1.4. Hukuksal Alanda Meydana Gelen GeliĢmeler

Hukuk, toplumsal ve ekonomik düzeni sağlayan kurallar sistemi olarak açıklanabilir. Hukuksal sistem, toplumsal ya da ekonomik alandaki herhangi bir değiĢmeyi meĢrulaĢtırmak, yasal çerçeveye kavuĢturmak için oluĢturabileceği gibi, toplumun herhangi bir yönüne iliĢkin kimi değiĢiklilerin gerçekleĢtirilebilmesi için de düzenlenir. Hukuksal değiĢim toplumsal değiĢimin onanması anlamında bazı değiĢimler gerçekleĢtirebilmek amacıyla yapılabilir. Bazı değiĢmeleri

gerçekleĢtirmeyi amaçlayan hukuksal değiĢimin örgütleri değiĢtirmesi de kaçınılmazdır (Alıç, 1990).

Örgütler toplumu düzenleyen, etkileyen gelenek ve töreler gibi doğal kuralların yanı sıra, ekonomi ve toplumun düzenini sağlayan yasa, yönetmelik, tüzük ve yönergelere de uymak zorundadırlar (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1998; Akt: Tanıt, 2003).

Örgütlerin var olmaları, büyüyüp geliĢmeleri gibi faaliyetleri olduğu kadar, Ģu ya da bu biçimde sona ermeleri de, hukuksal kurallara bağlanmıĢ olduğundan, iĢ hayatının hukuksal pozitif kurallarla iliĢkisinin çok sıkı olacağı açıktır. Bu kuralların çoğalması, karmaĢıklaĢması birbirini tutmayan ve ters yöne iten bir nitelikte olması, zamanında çıkmaması, iĢ gerekçelerinin uymaması ve ihtiyaçlarına cevap vermemesi gibi çeĢitli neden ve etmenler örgütsel yaĢamı zorlaĢtırabilir (Tosun, 1990).

Yasalar yaptırım gücüne sahip olduğundan, okulların yasal değiĢmelere uyum göstermeleri örgütsel etkililiğin ön koĢulları arasında yer almaktadır. Okulların değiĢmesini gerekli kılan diğer bir faktör, bir toplumun diğer toplum veya toplumlarla yaptığı anlaĢmalardır (Helvacı, 2005).