Eğitim Öğretim

Siroz Kazası’nda 97 ilkokul mektebi vardı. Bunun dışında 4 orta mektebi, ayrıca 1 mektep ile 7 kız mektebi vardı. İlkokul mektebinin 43’ü Müslümanlara 50’si Rumlara, 2’si Bulgarlara diğer 2’si de Yahudilere mahsustu. Müslüman ilkokul mekteplerinde 55 muallim, 1.051 öğrenci varken Rum mekteplerinde 120 muallim, 2.977 öğrenci vardı. Bulgar mekteplerinde 5 muallim, 130 öğrenci bulunmaktaydı. Orta mekteplerinde de birisi İslam ve üçü Rum mektebi olup İslam mektebinde 4 muallim, 114 öğrenci vardı. Rum mektebinde ise 9 muallim, 437 öğrenci mevcut olduğu gibi orta mekteplerinin ilerisinde bulunan mektep de Rumlara mahsustur. Bu mektepler de 7 muallim, 252 öğrencisi vardı. Kız mekteplerinin 5’i Müslümanlara, 2’si Rum çocuklara mahsus olarak hizmet vermekteydi. Müslüman kız mekteplerinde 8 muallim ve muallime, 624 kız öğrenci, Rum mekteplerinde ise 5 muallim ve muallime ile 130 kız öğrenci mevcuttu.332

3.2.1.7. Üretim ve Ekonomi

Siroz Kazası’nın ekili, dikili arazi varlığı takriben 163.000 dönümden ibaretti. Bunun 47.000 dönümüne buğday, 28.700 dönümüne çavdar, 2.500 dönümüne yulaf ekilmekteydi. Bununla birlikte 50.000 dönüme arpa, 1.600 dönümüne darı, 32.500 dönümüne mısır ekilmekteydi. En az ekili dikili alan kadar ziraata uygun arazi var

331 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 369.} 332 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 374-375.}

107 ise de bunlar sahipleri tarafından dinlendirilmekteydi. Dönüm başına buğday tarlasına 1,5, yulaf tarlalarına birer, arpa tarlasına 2 kile, darı ve mısır tarlalarına ise çeyrek kile tohum ekilmekteydi. Buğday tarlasının her bir dönümünden 8 kile hububat 5 kantar saman, çavdar tarlasının her bir dönümünden 6 kile hububat 4 kantar saman, yulaf tarlasının her bir dönümünden 8 kile hububat 6 kantar saman elde edilmekteydi.333 Ayrıca arpa tarlasının her bir dönümünden 12 kile hububat 8 kantar saman, mısır tarlasının her bir dönümünden 14 kile hububat elde edilirdi. Siroz’da buğdayın kilesinin kıymeti 15, çavdarın 10, yulafın 5, arpanın 7, darı ve mısırın onar kuruş derecesindeydi. Buğdayın samanının her bir kantarı yüzer, çavdar samanı kırkar, arpa samanı üçer kuruşa satılmaktaydı. Bu kazada kuru fasulye, patates, keten gibi ürünlerin mahsulâtı var ise de ziraatı cüziydi. Tütün ziraatı Siroz Kazası’nda pek o kadar yaygın olmayıp 1.600 dönüm tütüne ayrılmıştır. Dönüm başına 4.000 fide ekilip, 80 okka mahsul alınmaktaydı. Tütünün her bir okkası 8-10 kuruşa satılmaktaydı. Bu kaza dâhilinde 20.000 dönümden ibaret olan pamuk tarlası vardı. Dönüm başına 8 okka tohum ekilmekteydi. Bunlardan 25 okka mahsul alınmakta olduğu gibi her bir okkasının kıymeti de 5 kuruş derecesinde satılmaktaydı. Bu kazanın pamuk ziraati diğer kazalara göre daha fazlaydı. Siroz Kazası’nın susam üretimi 6.500 dönüm civarında olduğu tahmin edilmekteydi.334

Dönüm başına ekilen tohumdan alınan mahsul 1’e 40 okka derecesindeydi. Susamın her bir okkası 100 paraya satıldığı gibi 100 okka susamdan, 45 okka miktarında susam yağı çıkmaktaydı. Posası da bu derecede kalmakta ve elde edilen susam yağının her bir okkası 7,5 kuruşa satılmaktaydı. Posasının her bir okkası ise on üçer paradan, on beşer paraya kadar satılmaktaydı. 1-2 seneden beri Siroz Kazası’nda afyon ekilmiş ve afyon tarlaları 2.000-3.000 dönümden ibaretti. Afyonun tohumu olan haşhaş, dönüm başına 100 ve her bir dönümünden alınan afyon 1,5-2 okkadan, her bir okkasının kıymeti 200 kuruş derecesindeydi. Diğer hububatlardan daha verimli olduğu için üretiminin artırılmasına çalışılmaktaydı. Bu haşhaşın her bir 100 okkasından 40 okka derecesinde yağ çıkmaktaydı geriye de 50 okka miktarı posası kalmaktaydı. Yağın her 1 okkası beşer kuruşa, posanın okkası da beşer paraya alınıp, satılmaktaydı. Bu kazada dâhilinde bulunan üzüm bağlarının miktarı 25.000

333 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 389.} 334 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 371.}

108 dönümden ibaretti.335 _{Dönüm başına alınan mahsul 500 okkadan ibaret olup üzümün}

her 1 okkasının fiyatı on beşer para derecesindeydi. Üzüm mahsulünün bir kısmı kaza dâhilinde sarf olunup diğer kısmından ise şarap imal edilmekteydi. Her sene Siroz Kazası’nda imal olunan şarabın miktarı 700.000 okka derecesinde olduğu tahmin edilmekteydi. Şarabın her 1 okkası üretildiği bölgede ellişer paraya satılmaktaydı. Siroz Kazası’nda İpek böceği etraftaki diğer bölgelerden daha fazla, daha verimli bir şekilde yetiştirilmekteydi. Her sene tahminen 13 okka miktarında tohum açılmaktaydı. 1 dirhem tohumun kıymeti 40 para olduğu gibi 1 dirhem tohumdan 4 okka koza elde edilmekteydi. Kozanın her 1 okkası on ikişer kuruş derecesinde satılmaktaydı. Bu kaza dâhilinde 3.000 civarında arı kovanı bulunup, her 1 arı kovanından yıllık 6 okka bal ve 1/2 okka balmumu elde edilirdi. Balın her 1 okkası 4, bal mumunun her 1 okkası 20 kuruşa satılmaktaydı.336

Adı geçen kazanın çiftlik hayvanatı olarak, 6.540 manda, 21.200 öküz, damızlık mandası dahil 880 boğa, 15.400 dişi ve 6.800 malak vardı. Ayrıca damızlık sığırı 1.350, 26.400 inek, 11.100 dana ve herekle hayvanatı dahil 560 aygır, 7.500 kısrak, 4.000 tay, damızlık olarak 6.500 koç, 147.500 koyun, 85.000 kuzu, 12.000 burma, 3.500 teke, 72.500 dişi keçi, 40.000 oğlak, 65.000 burma vardı. Bununla birlikte 9.800 binek yük beygiri ile 4.700 ester, 6.300 merkep, 150 deve, 5.000 canavar vardı. Her bir koyundan üçer dirhem nispetinde yapağı, her bir keçiden yüzer dirhem nispetinde kıl alınıp, Siroz Kazası’nca yıllık 150.000 okka yapağı ile 30.000 okka keçi kılı hâsıl olur. Yapağının her bir okkası 6, keçi kılı 4 kuruş kıymetindeydi. Bunlar dâhili ve harici sarf edilirdi.337

Bu kazada kaba hasır imalatına mahsus 150 tezgâh vardı. Bu tezgâhlarda 150 erkek amele istihdam edilmekteydi. Yıllık 135.000 kuruş derecesinde 45.000 adet hasır imal edilip bu hasırlar dâhilen ve haricen sarf edilirdi. Hasırlar gül ve bataklıklardan çıkarılan kaba sazlardan imal edilmekteydi.

Siroz Kazası’nda envai harf ve sanayiye mensup usta, kalfalar ve şakirtleri vardır. Köprülü Kazası’nda çeşitli harf ve sanayiye mensup olan usta ve kalfalarla çırakları ve bir sanat işleyen amelenin aldığı yevmiyeleri, çıraklık süreleri, çıraklara ustalar tarafından verilen yevmiyeler salnamede bulunmaktadır ancak teze alınmamıştır.

335 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 372.} 336 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 372-373.} 337 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 373-374.}

109 Siroz menafi sandığının sermayesi 545.222 kuruştan ibaretti.338 _{Bu sermayenin}

185.000 kuruşu vaktiyle çiftçiler tarafından verilen ianeden oluşmaktaydı. R. 1301/ M. 1883-1884 senesinin kasım ayında yasa gereğince 479.722 dört kuruş kazanç elde edilip R. 1302/ M. 1884-1885 senesinin kasım ayına kadar 65.500 kuruş nema hâsıl olmakla sandığın sermayesi bahsi geçen miktara ulaşmıştı. Geçen sene menafi sandığı için devletten istihsal kılınan 96.589 kuruş bu sermaye içerisinde olmayıp ayrıca kayıt altında tutulmaktaydı. 1300 mali senesinden itibaren menafi sandığına ait olan kısımlar henüz tayin edilmemiş ise de Siroz Kazası’nın senelik aşer hâsılatının kaydı nispeten bu varidat dahil 255.000 kuruş derecesinde tahmin edilmekteydi.339

Siroz kazasında 1300 senesinin mayıs, temmuz, ağustos aylarında ve teşrin-i evvel aylarında 4 defa yangın meydana gelmiş 1 han, 9 dükkân ile 1 ahır ve harman yerinde 400 kile arpa yanmıştır. Bu kazada 5 yangın tulumbası vardı.

Bahsi geçen mayıs ayı zarfında Siroz Kazası sınırları içerisinde kâin Revendi, Bayınca, Kıraaştan Bala, Vezir, Murtad, Levişte, Beş Tavuklu, Külahlı, İki Mahalle, Çalı Mahalle, Cuma, Dolab, Ormalı ve Ali Paşa ve Çeşmeli Karyeleri’ne dolu isabet etmişti.340 _{Doludan dolayı 167 dönüm hınta, 2.079 dönüm çavdar, 111 dönüm arpa,}

75 dönüm yulaf, 24 dönüm fasulye tarlasını 105 ve iras eylediği zararın miktarı 338.200 kuruş derecesinde tahmin edilmekteydi.

Siroz’da Karban Panayırı ismiyle her sene şubat ayının son günlerinde bir panayır kurulmaktaydı.341 _{Bu panayır 5-10 sene önce gayet önemli iken bazı nedenlerden}

dolayı alışverişi azalmıştır. Bu nedenden dolayı artık o kadar önemli değildir. Yine de senelik olarak 40.000-50.000 liralık bir satış meydana gelmekteydi.342

Siroz Şehri’nde Ahmet Paşa, Karkapı Mevkileriyle Hacı Esteryeve? Hanı’nda 4 adet pamuk fabrikası vardı. Bu fabrikalardan bir tanesinin makinesi 25, 1 inekte 12, diğeri 10, öbür inekte 5 beygir kuvvetinde olup cümlesi bahar mevsiminde tahrik olunurdu. Bu fabrikalarda makinesi 25 beygir kuvvetinde olan bir kaç sene kullanılmıştır ve 10 beygir kuvvetinde makinesi bulunan fabrikada ara sıra kullanılmaktaydı. 5 beygir kuvvetli makine pamuk ve dakik işlerinde kullanılmıştır. Bu makine 12 beygir

338 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 375.} 339 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 375.} 340 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 377.} 341 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 364.} 342 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 364-365.}

110 kuvvetinde olan fabrika daimi suretle işlemekteydi. Bu fabrikada 2 erkek, 8 kadın amele istihdam edilmekteydi. Yıllık 50.000 okkadan, 70.000 okkaya kadar çekirdekli pamuğun, çekirdeğini ayırıp ıslah edilmekteydi.343

Bu şehirde mensucat için 101 tezgâh olup bunların 6’sı kullanılmakta 80’i ılaca 15’i adi bez üretirdi.344 _{Kullanılan tezgâhlarda çalışan amele 30 erkek vardı. Bu ameleler}

yıllık 30.000 kuruş derecesinde 6.0000 havlu üretirdi. Alaca tabir olunan kumaşı imal eden tezgâhlarda ise 120 erkek amele çalıştırılmakta olup bu tezgâhlarda yıllık 312.000 kuruş derecesinde 24.000 top ilaca çıkardı. Adi bez tezgâhlarında çalışan amelenin 15’i erkek, 15’i kadın olup bunlar yıllık 75.000 kuruş kıymetinde, 75.000 zirai bez üretirdi. Bezlerin umumi ve havlularla alacaların bir kısım geliri Siroz Sancağı dâhilinde geri kalan kısmı da civar kaza ve nahiyelerde sarf edilirdi.345

3.2.1.8. Ulaşım

Rumi 1.003 senesine mahsus olarak Siroz Kazası’nın onarım ve bakım hizmetleri Siroz yoluna ait olup, bahsi geçen yolun Siroz sınırları içerisinde olan kısmının 23.114 metresi için mükemmel şose yol yapılmıştı. 2.900 metresi yeniden düzenlenerek inşa edilmiş ve onarımı yapılmış bölgede şoseli yolda çatlak ve yarıklar bulunmuştur. Bu yolun Siroz hissesinde 3 kargir ve 8 ayaklı kargir üzeri ahşap olan 5 ahşap köprü vardı. Ayrıca 5 kargir menfez ve 5 kasis imal edilmişti. Bu yolun Selanik bölümünde 40 şosenin, 40 köprünün onarımı pek cüzi şekilde kalmış olmakla birlikte yeniden yapılıp, açılacaktır.346

3.2.1.9. Sağlık Hizmetleri

Siroz Kazası’nın hemen hemen her karyesinde çiftliklerde bulunan sığır hayvanında çiçek hastalığı illeti meydana gelmiştir. Gerekli tedavinin yapılması üzerine hastalığın daha fazla yayılmasının önüne geçilmiştir.

3.2.1.10. Hapishaneler

Siroz hapishanesinde cürüm suçundan yatan 61 mahkûm vardı. Bunlardan 2’si ceza sürelerini tamamlayıp tahliye edilmiştir. Mahkûmlardan 21’i vilayete, 2’si ise hastaneye gönderilmiştir. Geriye kalan 34 neferin yargılanmasına devam edilmiştir. Cenah ve kabahat suçlarından yatan 80 mahkûm bulunmaktaydı. Bir sene zarfında 66’sı cezalarını çekerek tahliye edilmiştir. 14 kişi ise cezalarını çektikten sonra

343 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 364.} 344 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 365-366.} 345 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 364-365.} 346 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 376-377.}

111 salıverilmek üzere tutuklanmıştır. Siroz hapishanesinde kürek ve hapis cezalarıyla mahkûm olanlara ve sanık ve borçlu bulunanlara mahsus olarak birer ve cürüm işleyenleri karıştırmamak için 2 koğuş, 5 yataklık bir hastane ve ahşaptan yapılmış 1 hamam ve 1 çamaşırhane vardı. Bu hapishane 1 müdür ve 1 hâkim ve 2 gardiyan ile daimi suretle görev yapan 10 nefer zabtiye nezaret ve muhafazayı sağlamak amacıyla görev yapmaktaydı.347

3.2.2. Demirhisar Kazası