Avrethisar Kazası 1 İdari Yapı

Selanik merkez sancağına bağlı olan Avrethisarı’nın merkez idaresi Kılkış Kasabası’idi.90 _{Selanik şehrine 6 saat mesafede olan Avrethisarı doğuda Langaza}

Nahiyesi ile Siroz Sancağı batıda Yenice-i Vardar Kazasıyla Yenice Karaca Abad Nahiyesi, kuzeyde Selanik Kazası ile Vardar Nahiyesi güneyde ise Demirhisarı ile Doyran Kazaları arasında kalırdı.91 _{Kuzeyden güneye 12 batıdan doğuya 19 saat}

mesafesi vardı. Avrethisarı Kazası’nın sahip olduğu arazi tahmini 2.750.000 dönümdü. Bu kazada (bütün nahiyeler) 190 adet karye, mahalle ve çiftlik vardı. Avrethisarı Kazası’nın idari yöneticileri aşağıda gösterildiği gibidir.92

Kaymakam : Vesaf Efendi Tahrirat Kâtibi : Ahmet Refik Efendi

İdare Azası : Hüseyin Aga

İdare Azası : Maksud Aga

İdare Azası : Hristo Aga

İdare Azası : Petro Aga

Karadağ Nahiyesi Müdürü : Hasan Efendi Karadağ Nahiyesi Tahrirat Kâtibi : Mehmet Ali Efendi

90 _{Neval Konuk, “Yüzyıllardan Günümüze Gelebilen Yunanistan’daki Bayezıd Baba Asitanesi”, I.}

Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, Cilt 1, 07-09 Çorum Mayıs 2010, s. 310.

91 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 154.} 92 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 144.}

26

1.14.2.2. Coğrafi Yapı

Kazanın iç kısımlarında Vardar ve Galik namlarıyla iki nehir vardı. Vardar Nehri bu kazada bazı karye ve çiftlikleri dolaşarak Vardar Nahiyesi üstünden seyrederek Selanik’e 4 saat mesafedeki limana bağlanırdı. Galik Nehri bu kazaya bağlı Karadağ Nahiyesi civarındaki dağlardan inerek barajlara ilerlerdi. Bu nehrin kış mevsiminde suyu artar ama yazın sıcaklarla beraber kesintiye uğrardı. Galik Nehri Vardar Nahiyesi’nde bulunan Mahmutlu Çiftliği’nden geçerek Selanik’e 2,5 saat mesafeden limana dökülürdü. Nehrin uzunluğu 15 saat mesafesindeydi.93

Avrethisarı’nda 10 parça dağ vardı. Bunların 4’ü Karadağ ve 6’sı Göklü Nahiyesi’ndeydi. Karadağ’da olanlar Nolka, Damlanca, Kurişe ve İsterviç olarak adlandırılır.94 _{Tamamının uzunluğu batıdan doğuya 1 ile 1,5 saat arasındaydı. Bu}

dağlarda gürgen, meşe ve kayın ağaçları vardı. Göklüde bulunan Mayadağı, Tanca ve Sermenli garpta alçak ve dağınık dağlar kuzeyden güneye uzanmaktaydı. Bunların yükseklikleri 4-5 saat civarında olduğu tahmin edilmekteydi. İç kısımlarında kayın, çam ve pelit ağaçları bulunmaktaydı. Ayrıca burada kereste ve kömür imal edilerek şimendifer yardımıyla Selanik’e nakil edilirdi.95

Adı geçen kazada iki göl vardı. Bunlardan birisi Selanik’teydi. Ve Kılkış’ta 3 saat mesafede olan Hercan Gölü 7-8 saat mesafedeydi. Derinliği 3-4 metreden ibaretti. Bu gölde turna, sazan, pirgi, yılan ve kırmızı kanat balıkları vardı. 96

Doyran Gölü’nün bir tarafı Hercan Gölü’ne denk gelmesine rağmen arada 5 saat mesafe vardı. Her sene iki köydeki çiftliklerin 1.000 dönüm kadar arazisi bu gölden sulanırdı. Bununla beraber Doyran Gölü’nden Hercan Gölü’ne akan su, geçtiği yerlerde birçok değirmen ve harklarında97 kullanılmakta olduğu için bölge halkı bundan faydalanmaktaydı. Diğeri Kılkış’a 3 saat mesafede olan Yağcılar Karyesi’ndeki Acı Göl’dü. Bu gölün devlet hazinesine bir menfaati yoktu. Çünkü suyu gayet acıdır ve yaz mevsiminde su çekilir ve geriye tuz kalırdı. Bu tuz yemekte

93 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 154.} 94 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 154.} 95 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 155.} 96 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 155.}

97 _{Su akacak yarık, ark. Bkz. Ferit Devellioğlu, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın} Kitapevi, Ankara 2015, s. 501.

27 kullanmaya uygun değilse de hayvanlar için yararlı olduğu tecrübeyle anlaşılmıştır. Bu yüzden de bölge halkı bu sudan cüz’i miktarda faydalanmaktaydı.

1.14.2.3. Demogafik Yapı

Avrethisarı Kazası’nın nüfus bilgileri eski kayıtlara göre verilmiştir. Müslüman kadın sayısı 15.100- erkek sayısı 15200, Rum kadın sayısı 971- erkek sayısı 949, Bulgar kadın sayısı 7.841- erkek sayısı 7.400, Bulgar (Katolik) kadın sayısı 5.700- erkek sayısı 5.800, Müslüman ve Hrıstiyan Kıpti kadın sayısı 1.100- erkek sayısı 1.800’di.98 Bkz. Tablo-2.

Tablo-2: Etnik Kökene ve Cinsiyete Göre Nüfus Sayıları

KADIN ERKEK

Müslüman 15.100 15.200

Rum 971 949

Bulgar 7.841 7.400

Bulgar(Katolik) 5.700 5.800

Müslüman Ve Hrıstiyan Kıpti 1.100 1.800

Toplam 30.712 31.149

1.14.2.4. Mimari Yapı

Bu kazada 13.602 hane, 230 dükkân, 15 mahzen, 35 hane, 60 cami-i şerif, 71 mescit, 130 mektep, 72 kilise, 50 değirmen, 25 fırın, 5 medrese, 3 tekke, 17 kiremit ve tuğla ocağı, 7 lokanta, 1 telgrafhane, 2 koğuş ve 1 karakolhane mevcuttu. Bu kaza dâhilinde bulunan Karadağ Nahiyesi’nde miriye ait muntazam 1 hükümet konağı vardı.99

1.14.2.5. Evlilik

Avrethisar Kazası’nda evlilik konusu hakkında salnamede bilgi verilmemiştir.

1.14.2.6. Eğitim-Öğretim

Mekteplerin 89’u Müslüman 41’i de Hristiyan öğrencilerine aitti. Bu mekteplerden biri de Hristiyan kız mektebi idi. Müslüman mekteplerinde 2.461 ve Hrıstiyan mekteplerinde 1.381 toplamda 2.842 öğrenci mevcuttu.100

98 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 160.} 99 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 152.} 100 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 153.}

28

1.14.2.7. Üretim ve Ekonomi

Avrethisarı sınırında bulunan Hercan Gölü hazine malı olup her sene 60.000 kuruş civarında bedel iltizam olunurdu. Göl kenarında meydana gelen saz ve kamıştan Hercan ahalisi hasır ve perde üretimi yaparlardı. Halk Kılkış’a, Doyran’a ve Selanik’e nakil ederek satış yapar ve bu durumdan da haylice istifade ederlerdi.

Avrethisarı’nda açılmış olan menaf’i sandığı sermayesi H. 1299/ M. 1881-1882 senesi sonunda 158.594 kuruş olmuştu. Kazanca göre H. 1300/ M. 1882-1883 senesi sonuna kadar 174.894 kuruşa ulaşmıştı. H. 1299/ M. 1881-1882 menaf’i sandığa sermaye olarak üretilen eserler 113.369 kuruş olup şimdiki halde toplam sermayesi 280.263 kuruş olmuştu.101

Ekili yerlerde 90.000 dönüm buğday, 6.500 dönüm sakta? , 45.000 dönüm çavdar, 57.000 dönüm yulaf, 100.000 dönüm arpa, 1.800 dönüm darı, 19.000 dönüm mısır, 10.000 dönüm tütün, 3.500 dönüm pamuk, 33.750 dönüm susam ve 200 dönüm afyon üretilmekteydi.102 _{Buğday tarlasının her dönümü çeyrek kile tohum dikilip 6}

kile hububat, 2 kantar saman, 4 kile çavdar, 4 kantar saman üretilirdi. Arpa tarlasının dönümüne çeyrek kile tohum ekilip 8 kile arpa 2 kantar saman alınırdı. Bir dönüm darı tarlasına çeyrek kile tohum ekilerek 3 kile mahsul alınırdı. Mısır tarlasının dönümüne de çeyrek kile tohum ekilerek 9 kile mahsul alınırdı. Bu ekilebilir araziden buğdayın her kilesi 16 saktanın? 14, çavdarın 12, yulafın 7 arpanın 7,5 darının 10, mısırın 9 kuruşa satılmaktaydı. Samanın her kantarı 2 kuruştan 3 kuruşa kadar verilmekteydi. Pamuk ekim yerleri bire on nispetinde hâsılat verirdi. Her kıyye çekirdeği pamuk 2 kuruş fiyatla satılmaktaydı. 1 kıyye susam ekilen 1 dönüm tarladan 1,5 kile mahsul elde edilir ve her kile 35 kuruş fiyatla satılırdı. Afyon tarlasının her dönümde 1,5 okkadan 3 okkaya kadar afyon hâsıl olur ve her okkası 150 kuruştan 200 kuruşa kadar satılırdı. Tütün tarlasının dönümüne 200 kadar fide ekilip 30-40 okka kadar hâsıl olur ve her kıyyesı dört beş kuruşa satılırdı. Bu kazada tahminen 80.000 dönüm üzüm bağı olup her dönümden 450 kıyye mahsul alınmaktaydı ve her kıyye üzüm 30 paraya satılmaktaydı. Avrethisarı Kazası’nda senelik takriben 435.000 kıyye şarap üretilip her kıyyesı 1’er kuruşa satılmaktaydı. Bu kazada her sene çok fazla ipek tohumu açılmakta ve 1 dirhemden 5 kıyyeya kadar mahsul alınmaktaydı. Her kıyyesı 10 kuruşa satılmaktadır. 1 dirhem tohumun fiyatı 2

101 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 156.} 102 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 157.}

29 kuruştu. Avrethisarı Kazası’nda tahminen 14.100 adet arı kovanı olup kovandan senelik 5 kile bal ve 1 kıyye balmumu elde edilirdi. Bu kazada balın kıyyesı 4 ve balmumun kıyyesı 20 kuruşa kadar satılmaktaydı.103

Bu kazada çiftlik hayvanı olarak 4.000 baş manda, 8.785 baş öküz, damızlık olarak 1.540 manda, 92 manda boğası, 970 malak, 15.000 inek, 7.000 dana, 250 boğa, 412 kısrak, 275 tay ve 72 aygır vardı. Bununla beraber kaza dâhilinde 4.575 yük beygiri, 77 katır ile 7.300 merkep, 640 düve, 16.000 koç, 125.000 koyun, 111.000 kuzu, 47.600 burma, 3.000 teke ve 50.000 dişi keçi, 48.000 oğlak, 20.800 burma keçi, 3.500 canavar mevcuttu.104

Senede 140.500 kıyye yapağı ve 9.100 kıyye keçi kılı hâsıl olur. Yapağı kıyyesı 6 ve keçi kıllının kıyyesı 4 kuruşa kadar satılmaktaydı. 105

Bu kazaya bağlı Göklü Nahiyesi’nde Mayadağı’nın yüksek ve alçak mahallerinde toplam 1.280 kadar aba tezgâhı mevcuttu. Bunlarda 1.367 erkek ve 1.400 kadın toplamda 2.767 amele istihdam edilirdi. Tezgâhların her topu 11’er metreden olmak üzere senede 100.000 top aba imal ederdi. Her topu 33’er kuruşa satılırdı. Bu abalar çoğunlukla askeri elbiseler için kullanılmak üzere kasabada tüccar tarafından satın alınarak Selanik, İzmir, Cezayir ve her Akdeniz Vilayetleriyle Anadolu’nun diğer mahallelerine nakil edilir ve satılırdı.106

1.14.2.8. Ulaşım

Bu kazada 20 kilometre uzunluğunda iki şose yol bulunmaktaydı. Bunlardan birisi Kılkış Kasabası’ndan Ahmatlı İstasyonu’na diğeri de Krasola? İstasyonundan Doyran’a kadar devam ederdi. Bu tariklerde 78 taş köprü ve bir de taş ayaküstünde 1 demir köprü mevcuttu.107

1.14.2.9. Sağlık Hizmetleri

Avrethisarı Kazası için salnamede sağlık hizmetleri konusunda bilgi verilememiştir.

1.14.2.10. Hapishaneleri

Avrethisarı Kazası için salnamede hapishaneler ve suçlular ile ilgili bilgi verilememiştir.

103 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 157-158.} 104 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 159-160.} 105 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 159-160.} 106 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 161.} 107 _{Selanik Vilayet Salnamesi, s. 153.}

30

1.14.3. Doyran Kazası