2. BÖLÜM DRAMA SANCAĞ
2.1.1. Drama Kazası/ Merkez Drama Kasabası 1 İdari Yapı
Bu kasaba Drama Sancağı’nın merkezi olup Selanik şehrinin kuzeyinde olup 25 saat kadar uzaklıktaydı.270 Drama Kazası/ Merkez Drama Kasabası’nın idari yöneticileri
aşağıda gösterildiği gibidir.271
Mutasarrıf : Mahmut Paşa
Naib : Naim Efendi
Mütfü : Hacı Hüseyin
Metropolit : Pormenis?
Muhasebeci : Esad Pormenis Tahrirat Müdürü : Ali Rıza
Sancak İdare Meclisi
Reis : Liva Mutasarrıfı
Tabiyye Üyesi : Seçmen Üyesi
Naib : Ahmet Efendi
Müftü : Muharrem Sabri Efendi
Metropolit : Anastas Mihalidi Ağa
Aşar Müdürü : Ahmet Tevfik Efendi Defter Hakanı Memuru : Nuri Efendi
Ma’ Tahrir Vergi Memuru : Halil Efendi
Evkaf Memuru : Hüseyin Zühdü Efendi Livaser Tahsildarı : İbrahim
270 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 308. 271 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 300-301.
84
Kaza Tahsildarı : Tayyar 2.1.1.2. Coğrafi Yapı
Drama Kasabası arazisinin güneydoğu tarafında ve takriben 75 kilometre uzunluğunda gayet güzel ve verimli bir ova vardı. Drama Kasabası içerisinden Kuruçay adında bir dere geçmekteydi. Bu dere sürekli akmazdı. 170 kilometre uzaklıktaki Boz Dağı olarak bilinen dağa kış mevsiminde yağan karların ırmağa boşaldığı mevsimlerde ve yağmurlu havalarda akmaktaydı. Bazen çok yağmur yağdığı zamanda akar ancak bu geçici bir durum olarak kalırdı.272 Drama
Kasabası’nın kuzeydoğusundan 7-8 değirmeni döndürebilecek büyüklükte bir nehir vardır. Bu nehir aktığı yer boyunca ahalinin gezmesi için güzel bir ortam sağlamıştır.
2.1.1.3. Demografik Yapı
Drama Kazası Müslüman kadın 19.024- erkek 21.160, Rum kadın 3.300- erkek 3.327, Ermeni kadın 2- erkek 10, Yahudi kadın 30- erkek 26, Bulgar kadın 1.006- erkek 1.645, Kıpti kadın 1.200- erkek 1.828 ve toplamda 53.167 kişiden oluşmaktaydı.273 Bkz. Tablo-20. Drama Kasabası’nın nüfusu ise 2.600 kadardı.274
Tablo-20: Etnik Kökene ve Cinsiyete Göre Nüfus Sayıları.
Drama Kazası’nda R. Mart1300/ M. Mart-Nisan 1884 ayından R. Kanunievvel 1300/ M. Aralık-Ocak 1884 ayına kadar 314 erkek ve 285 kadın doğmuştur. Bunlardan 8 erkek, 6 kız çocuğu ikiz olarak doğmuştur. 33 erkek, 21 kız çocuğu ölü olarak
272 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 309. 273 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 309. 274 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 308.
KADIN ERKEK Müslüman 19024 21160 Rum 3300 3327 Ermeni 2 10 Yahudi 30 26 Bulgar 1006 1645 Kıpti 1200 1828 Toplam 53167
85 doğmuştur. 23 erkek, 20 kız çocuğu doğduktan sonra kayıtlara geçmeksizin vefat etmiştir.275
2.1.1.4. Mimari Yapı
Drama Kasabası’nda birçok önemli kişinin yaptırdığı tesisler bulunmaktadır. Özellikle Yıldırım Beyazıd Han Hazretleri, Dramalı Mahmut ve Mila Efendi taraflarından tesis olunan cami ve şadırvan çok büyük önem arz etmektedir. Bu cami şeriflerde birer kütüphane mevcut olup bunlarda 471 cilt değerli kitap bulunmaktaydı. Bu kitaplar arzu edenler tarafından okunup, incelenmekteydi.
2.1.1.5. Evlilik
Drama Kazası’nda on beş yaşından küçük erkek 15, on beş yaşından yirmi yaşına kadar kadın 3- erkek 14, yirmi yaşından yirmi beş yaşına kadar kadın 17- erkek 110, yirmi beş yaşından otuz yaşına kadar kadın 25- erkek 106, otuz yaşından kırk yaşına kadar kadın 30, kırk yaşından elli yaşına kadar dul kadın 3 kişi evlenmiştir.276 Bkz.
Tablo-21.
Tablo-21: Yaş, Cinsiyet ve Medeni Duruma Göre Evlilik Sayıları.
KADIN ERKEK
15 Yaşından Küçük - 15
15 Yaşından 20 Yaşına Kadar 3 14
20 Yaşından 25 Yaşına Kadar 17 110
25 Yaşından 30 Yaşına Kadar 25 106
30 Yaşından 40 Yaşına Kadar 30 -
40 Yaşından 50 Yaşına Kadar(Dul) 3 -
Drama Kazası’nda 288 erkek ve 112 kadın vefat etmiştir. Erkeklerden 220 kişisi evli, 68’i bekârdır. Kadınların da 89’u evli 23’ü de bekârdı.
2.1.1.6. Eğitim-Öğretim
Drama Kazası ile ilgili salnamede eğitim ve öğretim konusu ile ilgili bilgi bulunamamıştır. Ancak 17. yy’ın ortalarında Drama’da 2 medrese, 3 sıbyan mektebi, 2 tekke vardı.277
2.1.1.7. Üretim ve Ekonomi
275 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 309. 276 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 312.
86 Drama Kazası’nın ekili, dikili arazisi takriben 65.444 dönümden ibaretti. Bunun 9.910 dönümüne buğday, 8.160 dönümüne çavdar, 1.571 dönümüne yulaf, 7.440 dönümüne arpa, 170 dönüme darı, 22.380 dönümüne mısır, 2.580 dönümüne çeltik, 12.533 dönümüne tütün ekilirdi.278 Bu kazada beyan olunan arazinin bir misli kadar
tarıma müsait arazi var ise de sahipleri tarafından her sene nöbetleşerek ekilmekteydi. Böylece toprak dinlendirilmekteydi. Ekili arazilerden buğday, çavdar, yulafın, arpa tarlarının her bir dönümüne birer kil, mısır tarlalarının her bir dönümüne bir çeyrek kil, darı tarlasına 2 okka, çeltik tarlasına 16 okka tohum ekilmekteydi. Tütün tarlalarının her bir dönümüne 4.000 adet fide ekilmekteydi. Buğday tarlasının her bir dönümünden 5 kile hububat 3 kantar saman, çavdar tarlasının her bir dönümünden 6 kile hububat 4 kantar saman ve yulaf tarlasının her bir dönümünden 7 kile hububat 3 kantar saman alınırdı. Ayrıca diğer tarlalarından 7 kile hububat 3 kantar saman, darı tarlarından 8 kile hububat 3 kantar saman, mısır tarlasının her bir dönümünden 8 kile hububat, çeltik tarlasından dönüm başına 100, tütün tarlalarından 30-40 okka mahsul alınırdı.279 Drama’da buğdayın kile fiyatı 16,
çavdarın 10, yulafın 8, arpanın 12, darının 8, mısırın özü çeltiğin okkası 2, tütünün okkası 25 kuruştan ibaretti. Buğday, arpa, darı samanlarının kantarı üçer, çavdar, yulaf samanlarının kantarı ikişer kuruşa satılmaktaydı. Drama Kazası’nda afyon ve kuru fasulye yetiştirilmekteyse de üretimi pek azdı. Drama Kazasınca pamuk üretimi gelişmeyip yalnız 4.000-5.000 dönüm arazi, 100 radde mısır ekilmekte, dönüm başına 10 okka tohum atılarak, 35 okka mahsul alınmaktaydı. Bunların okkası 7-8 kuruşa satılmaktadır. Susam üretimi ise 2.160 dönümde yapılmaktadır. Dönüm başına 1 ve alınan mahsul 60 okka derecesindedir. Her bir okkanın fiyatı 3 kuruş civarındadır. 100 okka susamdan 38 okka yağ, 60 okka posa alınmaktaydı. Yağın her bir okkası 8 kuruşa, posanın her bir okkası da 20 paraya satılmaktaydı. Bu kazada 4.200 dönüm kadar üzüm bağı bulunmakta olup dönüm başına 500 okkaydı. Üzümün her bir okkasının fiyatı 20 paradan ibarettir. Dramada her sene üretilen üzümden 300.000 okka miktarında şarap üretilirdi. Her bir okkası 60 paraya satılmaktadır. Drama Kazası’nda yıllık 4 okka ipek böceği tohumu açılmaktaydı. Bu tohumların bir dirheminden 7 okka koza hâsıl olmaktaydı. Her bir okkası 15 kuruşa satılmaktaydı. Drama Kazası içerisinde 8.686 adet arı kovanı vardı. Her bir arı kovanından yıllık 8
278 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 312. 279 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 312-313.
87 okka bal, yarım okka bal mumu elde edilirdi. Balın her bir okkası 4, bal mumunun okkası 20 kuruşa satılırdı.280
Drama Kazası’nın çift hayvanatı olarak 1.000 manda, 6.500 öküz, damızlık mandası 300 boğa, 2.500 dişi, 900 malak, damızlık sığır olarak 1.000 boğa vardı. Ayrıca 8.500 inek, 4.000 dana, harekesi dâhil 160 aygır, 800 kısrak, 420 tay, damızlık olarak 1.500 koç, 20.097 dişi koyun vardı. 25.000 kuzu, 7.000 burma, 1.500 teke, 41.935 dişi keçi, 28.000 oğlak, 7.852 burma ve binek yük hayvanı vardı. Ayrıca 1.500 esb, 4.050 ester, 1.200 merkeple beraber Hristiyan ahalinin beslemekte olduğu canavarların sayısı 500 baştan ibaretti.281 Koyunlardan yıllık 25.000 okka yapağı elde edilmekteydi. Keçilerden ise 12.000 okka kıl elde edilmekteydi. Her bir okka yapağının fiyatı 6, keçi kılının fiyatı 5 kuruştur. Bunlar içerde ve dışarıda satılırdı.282
Drama Kazası’nda çeşitli harf ve sanayiye mensup olan usta ve kalfalarla çırakları ve bir sanat işleyen amelenin aldığı yevmiyeleri, çıraklık süreleri, çıraklara ustalar tarafından verilen yevmiyeler salnamede bulunmaktadır ancak teze alınmamıştır.
Drama menafi sandığının sermayesi 127.211 kuruştu. Ziraatten elde edilen iane 71.978 kuruş olduğu halde faiz gelirleri bu miktara eklenmişti. Menafi sandığı sermayesi için sadrazamlıktan gelen 198.490 kuruşta ayrıca kayıt altında tutulmaktaydı. 1300 Mali yılından itibaren aşardan elde edilen gelirlerin bir kısmı da padişahın emri ile bu sandığa aktarılacaktı. 250.000 kuruş kadar yardım edileceği düşünülmekteydi.
Drama Kazası’nda 2 adet harik tulumbası283 bulunmaktaydı. R. 1300 Temmuz / M.
1884-1885 senesi süresince bu kazada 7 karyeye dolu yağmıştı. Dolu tarım ürünlerinden 4.200 miktar hınta ve çavdarın telef olmasına neden olmuştu.
Drama Kazası’nda 1 arak fabrikası mevcut olup bu fabrikada senede 5.000 okka kadar rakı imal edilmekteydi. Bu rakının her bir okkası 100 paradan 8 kuruşa kadar satılmaktaydı.284 Bu kazanın zikredilmeye değer mensucat üretimi olmayıp yalnız
Çalıbaşı Karyesi’nde yıllık 4.000 çift kadar çorap imal edilmekteydi. Çorabın her bir çifti 4-5 kuruşa satılırdı.
280 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 313-314. 281 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 315. 282 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 316.
283 Yangın tulumbası. Bkz. Devellioğlu, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, s.500. 284 Selanik Vilayet Salnamesi, s. 318.
88
2.1.1.8. Ulaşım
R. 1300/ M. 1884-1885 mahsus olarak Drama Kazası’nın bakım ve onarımı Drama’dan Nevrekob’a kadar olunan yola münhasır olup bu yolun Drama sınırı içerisinde olan bölümünden 1.117 metrekadaronarım yapılmış ve ikmal edilmiştir. Bu yol üzerinde 5 taş ve 1 ahşap köprü inşa edilmişti.
2.1.1.9. Sağlık Hizmetleri
Bu sene zarfında Drama Kazası’nda meydana gelen hayvan hastalığında 2.000 kadar sığır, koyun, keçi, beygir telef olmuştu. Hayvanların telef olmasından dolayı meydana gelen zararın 94.000 kuruş olduğu tahmin edilmekteydi.285
2.1.1.10. Hapishaneler
Drama’da bulunan hapishanede cinayetten dolayı mahkûm olan 8, adi suçlardan mahkûm olan 17 mahpus vardı. Bir sene zarfında 84 mahpus cezasını çekip serbest bırakılmıştı. Drama hapishanesi hapis cezasıyla mahkûm olanlara, sanık ve borçlu bulunanlara mahsus 5 koğuş vardı. Bahsi geçen hapishane 1 sene de 1 hâkim, 3 gardiyan ile daimi suretle nezaret ve muhafaza ile görevli 15 zaptiye yıllık ücret almaktaydı.286
2.1.2. Pravişte Nahiyesi