Hazırlanan öğretmen görüşme formu ve senaryo tipi matematik sorularının geçerli ve güvenilir olabilmesi için sürecin her aşamasında bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi ile matematik eğitimi alanında uzmanlara danışılarak fikirleri alınmıştır. Var olan bir durumu detaylı bir şekilde ortaya koyabilmek için bu aşamada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan durum çalışması kullanılmıştır.
Durum çalışmalarında eleştiri konusu olan, geçerlilik ve güvenirlilik için alınabilecek bazı önlemler söz konusudur. Birincisi, araştırmacının çalıştığı “durum” da kalma süresini uzatmasıdır. Bu yolla araştırmacı gözlemlerini genişletebilir ve böylece verilerin doyum noktasına ulaşmasını sağlayabilir. İkinci olarak araştırmacı, verisini toplarken çeşitli “veri çeşitlemesi” yöntemlerini kullanabilir. Örneğin, görüşme yöntemini temel veri toplama aracı olarak kullanan bir araştırmacı, çalıştığı problemle ilgili dokümanları da veri kaynağı olarak kullanabilir. Üçüncü olarak araştırmacı, vardığı temel sonuçları araştırmasına katılan bireylerle paylaşarak onların görüşlerine başvurabilir. Buradaki asıl amaç, bir duruma ilişkin belirli bir perspektif geliştirmek veya o durumu derinlemesine irdelemek ise durumda rol oynayan ve araştırmaya dâhil edilen bireylerin görüşlerine bu şekilde bir başvururunun herhangi bir sakıncası olmayacaktır. Yani amaç, ele alınan durumu olabildiğince doğru ve yansız bir şekilde betimleme olmalıdır. Son olarak, araştırmacı ulaştığı sonuçların ne kadar isabetli olduğu konusunda, aynı alanda çalışan diğer araştırmacıların görüşlerine de başvurabilir. Bu durum, hem bulunan sonuçların desteklenmesini, hem de varılan sonuçlara ilişkin alternatif açıklamalar getirilmesini sağlamak konusunda araştırmacıya yardımcı olacaktır (Merriam, 1998).
70
Nitel araştırmalarda geçerlilik sağlanabilmesi için, ölçme aracının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve olabildiğince yansız gözlemesi gerektiğine inanılmaktadır (Kirk ve Milller, akt: Yıldırım ve Şimşek, 2008). Ayrıca toplanan verilerin ayrıntılı olarak rapor edilmesi ve araştırmacının sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması nitel bir araştırmada geçerliliğin önemli ölçütleri arasında yer almaktadır. Örneğin, betimsel türden analizin kullanıldığı bir araştırmada görüşülen bireylerden doğrudan alıntılara yer vermek ve bunlardan yola çıkarak sonuçları açıklamak geçerlilik için önemli olmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Gerçekleştirilen bu araştırma sürecinde içerik analizi yaklaşımından yararlanılmış olup ayrıca matematik öğretmenlerinin cevaplarına ilişkin doğrudan alıntılara yer verilmiştir. Araştırmadaki bulgular, ham verilerin yorumlanması sonucunda ortaya çıkmıştır.
Bir çalışmanın güvenirliliği, çalışmanın bir başkası tarafından aynı biçimde tekrarlandığında, aynı veya benzer sonuçları verebilmesidir. Durum çalışmasında güvenirliliği yükseltmek için, araştırmacı takip ettiği süreçleri açıkça tanımlamalı, ilgili dokümanlarla desteklemeli, araştırmasını sistemli bir biçimde aşama aşama geliştirmeli ve bunu sunmalıdır. Ayrıca araştırmanın tekrarlanabilmesi için başkaları tarafından da kullanılabilecek bir veri tabanı oluşturmalıdır (Yin, 2003).
Gerçekleştirilen bu araştırmada öğretmenlerin ses kayıtları alınarak toplanan görüşme verilerinin güvenirliliğinin sağlanması adına, görüşmelerin dökümünün yapıldığı formlar kullanılmış olup bu formlar araştırmacının kendisi ve alanında uzman başka bir öğretim elemanı tarafından birbirlerinden bağımsız olarak kodlanmıştır. İki araştırmacının yaptığı kodlamaların tutarlılığını belirlemek amacıyla, görüşme analizlerinden elde edilen her bir sorunun cevabı tek tek ele alınarak karşılaştırılmıştır. Bu kodlama ve karşılaştırma işlemleri yapılırken şu beş adım izlenmiştir:
1. Veriler; araştırmacı tarafından okunduktan ve gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra diğer uzmana gönderilmiştir.
2. Diğer uzman, araştırmacının kodlarını ve temalarını görmeden ham verileri kodlamıştır.
3. Araştırmacı verileri ilk okumada yüzeysel olarak kodlamıştır. Burada amaç verilerin genelini gözden geçirerek, bütüncül bir bakış açısı kazanmaktır. İkinci okumada muhtemel kodları belirlemiş, üçüncü okumada benzer kodları tek bir kod altına toplamış, dördüncü okumada kodların yer alacağı temaları saptamış, beşinci okumada kod ve tema uyumlarını tekrar gözden geçirerek her bir kategorinin son
71
halini belirlemiştir. Bunun ardından da oluşturulan her bir kategori altında kaç kod olduğunu sayarak taslak form oluşturmuştur.
4. Diğer uzmandan gelen dönütlerden sonra araştırmacı ilk olarak, uzmanın kod sayılarını belirlemiş ve kendi kod sayıları ile karşılaştırmak üzere daha önceden oluşturduğu taslak forma eklemiştir. Akabinde de ortak kodları, benzer kodları ve farklı kodları belirlemiştir.
5. Son olarak ise araştırmacı, diğer uzman ile bir araya gelerek benzer ve farklı kodları tartışmış, benzerlikler, tarafların da kabul edeceği ortak bir kod altında toplanmıştır. Farklı kodlarda ise araştırmanın bütününe uyan, araştırmacı ve uzman tarafından geçerli bulunan kodlar belirlenmiş olup, bazı kodlar tamamen değiştirilmiş diğerleri ise var olan kodların altında yer alabileceği için ilgili kodun altına yerleştirilmiştir.
Araştırmacı ve uzmanın yaptıkları kodlamaların tutarlılığı taslak form üzerinde “Görüş Birliği” ya da “Görüş Ayrılığı” şeklinde işaretlemeler yapılarak karşılaştırılmıştır. Güvenirlilik hesaplamaları, öğretmenlere sorulan sorular çerçevesinde oluşturulan 13 kategori için ayrı ayrı yapılmıştır. Öğretmenlerle gerçekleştirilen görüşmelerin kodlamaları sonucunda iki uzmanın elde ettiği kod sayıları belirlenen bu kategoriler çerçevesinde Miles ve Huberman’ın (1994: 64) belirttiği şu güvenirlilik formülünden yararlanılarak karşılaştırılmıştır:
P (Uzlaşma Güvenirliliği Yüzdesi) =
X 100
Tablo 12’de görüşme kategorilerine ilişkin olarak yapılan kodlamalar ve her bir kategorinin güvenirlilik yüzdeleri ifade edilmiştir.
72
Tablo 12. Görüşme Kategorilerinin Kodlama Güvenirliliği
Görüşme Kategorileri Uzmanlar Kodlama
Sayısı Birliği Görüş Ayrılığı Görüş Güvenirlilik %
1 Teknolojik Araç-Gereç Alışverişi Kodlayıcı 1 74 73 4 0.95 Kodlayıcı 2 77
2 Okul Araç-Gereç ve Teknolojileri Kodlayıcı 1 70 61 9 0.87 Kodlayıcı 2 65
3 Teknik Sorunları Çözebilme Kodlayıcı 1 33 33 4 0.89
Kodlayıcı 2 37
4 Güncel Öğretim Stratejileri ve Yöntemleri Kodlayıcı 1 48 48 3 0.94 Kodlayıcı 2 51 5 Bilgisayar Yazılımlarından Faydalanma Kodlayıcı 1 71 71 4 0.95 Kodlayıcı 2 75 6 İnternet Teknolojilerinden Faydalanma Kodlayıcı 1 108 108 19 0.85 Kodlayıcı 2 127
7 Öğrenci Araştırma Ödevlerinde Yapılan Rehberlik Kodlayıcı 1 54 53 1 0.98 Kodlayıcı 2 53
8 Matematiğe Özel Bilgisayar Yazılımlardan Faydalanma Kodlayıcı 1 32 28 6 0.82 Kodlayıcı 2 34
9 Teknolojinin Sınıf Yönetimine Etkisi Kodlayıcı 1 34 32 10 0.76 Kodlayıcı 2 42
10 Matematik Öğretmeninde Olması Gereken Özellikler Kodlayıcı 1 28 28 7 0.80 Kodlayıcı 2 35
11 Üniversite Eğitiminin Matematik Öğretmenliğine Etkisi Kodlayıcı 1 32 27 5 0.84 Kodlayıcı 2 31
12 Matematik Öğretimini Etkileyen
Unsurlar
Kodlayıcı 1 89
79 10 0.89
Kodlayıcı 2 84
13 Hizmet-içi Eğitim Kursları Kodlayıcı 1 34 33 5 0.87
Kodlayıcı 2 38
Ortalama 0.88
Miles ve Huberman (1994, s.64)’a göre iki kodlayıcının arasındaki uzlaşma güvenirliliği yüzdesinin %70’den fazla olması önerilmektedir. Tablo 12 incelendiğinde tüm kategorilerin güvenirlilik yüzdesinin bu kriter değerden yüksek olduğu görülmektedir. Tüm kategorilerin kodlayıcılar arası güvenirlilik yüzdeleri ortalaması ise %88 olarak hesaplanmıştır. Gerçekleştirilen bu kıyaslamanın akabinde kodlayıcılar arasında %100 görüş birliği olana kadar kodlamalara devam edilmiş olup kodların uygun temalarda tasniflenmesi sağlanmıştır. Nihai haline getirilmiş kategori, tema ve kodlar Ek-7’de sunulmuştur.
73
Senaryo tipi matematik sorularının analizi için güvenirliliğin sağlanması amacıyla ise, öğretmenlerin verdikleri cevaplar, araştırmacı ve matematik eğitimi alanında uzman başka bir öğretim elemanı tarafından birbirlerinden bağımsız bir şekilde değerlendirilmiştir. Öğretmenlerin sorulara verdikleri yanıtlar ayrı ayrı çözümlendikten sonra araştırmacı ve diğer uzman bir araya gelmiş, %100 görüş birliği için öğretmenlerin her soruyu nasıl bir sistematik izleyerek çözdüğü ya da çözebileceğini ifade ettiği bazı temalar oluşturularak sınıflandırılmıştır. Belirlenen bu temaların sorulardaki dağılımı ve kodlanma sayıları ile ilgili ayrıntılı bilgiler Ek-8 ve Ek-9’da sunulmuştur.