Bu araştırmada ortaokul matematik öğretmenlerinin eğitimde bilişim teknolojileri (BT) kullanımına ilişkin görüş ve yeterliliklerini incelemek amacıyla nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin birlikte kullanıldığı karma yöntem kullanılmıştır.
Creswell ve Plano Clark (2011)’a göre karma yöntem; araştırma problemini anlamak için hem nicel hem de nitel verilerin tek bir çalışma ya da birden fazla çalışma dizisi içinde toplanması, analiz edilmesi ve birbiriyle bağdaştırılması için geliştirilmiş olan bir araştırma yöntemidir. Dolayısıyla karma yöntemli bir araştırma sadece iki farklı araştırma yönteminden elde edilen (nitel ve nicel) verilerin toplanması olarak tanımlanmamalıdır. Bu yöntemde nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin birlikte kullanılmasının temel nedeni, araştırma sorusunun ya da probleminin nitel veya nicel yöntemlerden yalnızca birinin kullanıldığı duruma nazaran daha iyi anlaşılabilmesini sağlamaktır. Bu durum, gerçekleştirilen çalışmanın güçlendirilmesi şeklinde ifade edilebilir. Bununla birlikte karma yöntemler araştırmasından elde edilen sonuçların, sadece nicel ya da sadece nitel araştırmalardan elde edilen sonuçlardan daha zengin, kapsamlı ve güvenilir olduğunu, her iki yöntemin de gücünü taşımakta olan karma yöntemli bir araştırmanın, araştırmaya farklı
52
bakış açıları getirebilmek için iyi bir seçenek olduğunu söylemek mümkündür (Creswell, 2012).
Karma yöntemler araştırması ile çalışmasını desenlemeye karar veren bir araştırmacı bundan sonra bu yöntemin hangi türünü kullanacağını belirlemelidir. Bunu belirlemek için de araştırmacı, araştırma desenini şu ölçütler çerçevesinde değerlendirmelidir (Creswell, 2012):
Araştırmacı nicel ve nitel verileri toplarken hangi yönteme öncelik veya diğerinden daha fazla ağırlık vermektedir? Buradaki öncelik ve ağırlık, araştırmadaki yöntemlerden birinin daha fazla vurgulanması anlamını taşımaktadır. Bununla birlikte araştırma deseni içinde her iki yöntemin de eşit ağırlık ve öneme sahip olduğu araştırmalar da olabilir.
Araştırmacı nicel ve nitel verileri toplarken hangi sırayı izlemektedir? Araştırmacının nicel ve nitel verilerden hangisini önce hangisini sonra toplayacağını veya eşzamanlı toplayıp toplamayacağını belirlemesi gerekmektedir. Araştırmacı araştırma verilerini nasıl analiz etmektedir? Araştırmacının nicel ve
nitel verileri birlikte mi ayrı ayrı mı analiz edeceğini belirlemesi gerekmektedir. Araştırmada araştırma verileri hangi aşamada birleştirilmiştir? Araştırmacı, nicel ve
nitel verileri toplarken, verilerin analizi süresince veya tartışma aşamalarında birleştirebilir veya ilişkilendirilebilir.
Bu araştırmada, karma yöntemler araştırmasının hangi türünün kullanılacağını belirlemek için yukarıda açıklandığı gibi Creswell (2012) tarafından belirtilen ölçütler dikkate alınmıştır. Gerçekleştirilen bu araştırma, bahsi geçen bu ölçütlere göre karma yöntemler deseninin Açıklayıcı Karma Yöntemler (The Explanatory Sequential Design) türünde desenlenmiştir. Çünkü araştırma problemlerine cevap aramak için öncelikle betimsel bir tarama çalışması yapılmış ardından da tarama çalışmasının sonuçlarını açıklayabilmek için katılımcılardan seçilen belli sayıda kişi ile görüşmeler (follow-up interviews) gerçekleştirilmiştir (Creswell, 2012). Bu desen, nicel araştırma ile geniş bir katılımcı grubundan veri toplayarak sonuçları genelleyebilmek ve nitel araştırma ile seçilen belli sayıda katılımcıdan derinlemesine bilgi alabilmek için tercih edilmiştir (Creswell, 2012). Açıklayıcı karma yöntemler deseninin işlem adımları Şekil 4.’te verilmiştir.
53
Şekil 4. Açıklayıcı karma yöntemler deseni
Açıklayıcı karma yöntemler deseni; nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin en iyi özelliklerini bir arada taşıma üstünlüğüne sahiptir. Öte yandan araştırmacının fazla zamanını alan ve onun hem nicel hem de nitel yöntemlerde oldukça iyi olmasını gerektiren bir araştırma desenidir. Bu desende öncelikle nicel veriler toplanır ve sonra nicel verileri açıklamaya yardım etmek veya detaylandırmak için nitel veriler toplanır. Dolayısıyla araştırmanın ikinci aşaması birinci aşaması üzerine kuruludur. İlk aşamadan sonra araştırmacı ilk sonuçların hangi yönleri üzerinde duracağını, neleri ayrıntılı incelemek istediğini belirler. Bu doğrultuda bu araştırma için taramanın yapıldığı ilk aşamada araştırmanın genel bir resminin elde edildiği ve görüşmelerin yapıldığı ikinci aşamada genel sonuçların rafine edildiği ifade edilebilir (Creswell, 2012).
Bu araştırmada matematik öğretmenlerinin bilişim teknolojileri kullanımına ilişkin yeterliliklerinin ortaya konması amacıyla ilk olarak nicel araştırma yöntemlerinden biri olan betimsel tarama deseni kullanılmıştır. Karasar (2004)’a göre betimsel tarama deseni; geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır. Bu modelde araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne kendi koşulları içinde olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır. Araştırmanın bu bölümünde araştırmacı tarafından geliştirilen Bilişim Teknolojileri (BT) Yeterlilikleri Anketi kullanılmıştır.
Matematik öğretmenlerinin bilişim teknolojileri kullanımına ilişkin yeterliliklerinin daha detaylı bir şekilde ortaya konulabilmesi ve matematik problem çözümlerinde bilişim teknolojilerini kullanıp kullanmama durumlarını, kullanıyorlarsa nasıl kullandıklarının ortaya çıkarılabilmesi amacıyla ise nitel araştırma yöntemleri içerisinde yer alan “durum çalışması” araştırma yönteminden yararlanılmıştır.
Yorumlamacı (Hermeneustik) ve post modern felsefeler ışığında temellenen nitel araştırma yöntemi, sosyal olguları ait oldukları çevre içerisinde kuram oluşturma temelinde araştırma ve anlama yaklaşımı olarak tanımlanabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bu araştırmada var
Nicel veri toplama ve analiz etme
Nitel veri toplama
ve analiz etme Yorumlama Takip eder
54
olan durumu ‘nasıl’ ve ‘niçin’ soruları ile derinlemesine inceleme fırsatı sunan durum çalışmasının araştırma yöntemi olarak seçilmesinin nedenleri şu şekilde belirtilebilir (Yin, 2003):
Tablo 6. Durum Çalışmasının Tercih Nedenleri
1-Güncel bir olguyu kendi yaşam çerçevesi (içeriği) içinde çalışması
*Araştırma konusu olarak öğretmen yeterliliklerinden biri olan BT’nin eğitimde kullanımının seçilmesi *Araştırma verilerinin matematik öğretmenlerinin yaşam çevreleri içinde toplanması
2-Olgu ve içinde bulunduğu içerik arasındaki sınırların kesin hatları ile belirgin olmaması
*Öğretmenlerin kullandıkları öğretim yöntem ve stratejilerinin zamanla değişebilecek nitelikte olması
3-Birden fazla kanıt veya veri kaynağının mevcut olduğu durumlarda kullanılması
*BT Yeterlilikleri Anketi, *Öğretmen Görüşme Formu,
*Senaryo Tipi Matematik Soruları gibi birden fazla veri kaynağı ile kanıt toplanması
Durum çalışmasının önemli bir özelliği tanımlayıcı olmasıdır. Çünkü durum çalışması “çalışılan fenomenin zengin ve geniş bir tanımını” gerçekleştirmeye çalışmaktadır (Merriam, 1998, s.29). Durum çalışmasının bu tanımlayıcı karakteristiğine bağlı olarak, çalışmanın bulgular kısmında her bir katılımcının genel olarak matematik eğitiminde teknoloji kullanımı ile ilgili görüşlerine yer verilmiştir. Araştırmada, katılımcılarla yapılan görüşmelerden (mülakatlar) elde edilen verilerin analizi ile ortaya çıkan belirli kategoriler ve onlara ait alt kategoriler araştırmanın bulgular kısmında sunulmuştur. Böylece her bir katılımcının vermiş olduğu cevaplardan ortaya çıkan bulgular sayesinde, mevcut olan durum ile ilgili derinlemesine bilgi elde etme imkânı sağlanmıştır.
Merriam (1998)’a göre durum çalışması “özel bir durum, olay, program veya fenomen” üzerine odaklanarak gerçekleştirilen araştırmalardır. Başka bir deyişle; belirli bir kişi, olay, süreç, kurum ya da grup hakkında sistematik bir şekilde yeterli bilgi elde edebilmek için kullanılan bir araştırma yöntemi olarak tanımlanabilir (Berg, 2001; Yıldırım ve Şimşek, 2008). Durum çalışması araştırma yöntemi tek bir ünitenin ya da bireyin, programın veya grup olarak sınırlandırılmış bir sistemin yoğun tanımlamaları ve analizlerini elde etmek için en iyi yollardan biri olarak görülmektedir (Merriam, 1998). Buna karşın durum
55
çalışmaları hakkında yanlı olabilmesi, uzun zaman alması, genelleme yapılamaması ve çalışma sonucunda çok fazla veri üretilebilmesi gibi eleştiriler de söz konusudur (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bu eleştiriler göz önünde bulundurularak durum çalışmaları dikkatli bir şekilde ve sağlam verilere dayandırılarak gerçekleştirilmelidir (Stake, 2008; Yıldırım ve Şimşek, 2008). Stake (2008)’e göre durum çalışması gerçekleştiren bir araştırmacı durumu sınırlama, üzerinde durulacak durumu seçme, sorunları açıklamak için veri örnekleri araştırma, anahtar gözlemleri ve yorumların temellerini çeşitleme, takip etmek için farklı yorumlar seçme ve durumun genellenmesi süreçlerine dikkat etmelidir.
Bu araştırmada durum çalışmasının iç içe geçmiş tek durum deseni kullanılmıştır. İç içe geçmiş tek durum deseninde; tek bir durum içinde birden fazla birey, kurum, program ya da okul üzerinde çalışılmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Durum çalışmalarında durumu tanımlamaya ilişkin önemli bir boyut analiz biriminin belirlenmesidir. Durum çalışmalarında analiz birimi araştırma problemleri paralelinde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle doğru analiz birimi oluşturabilmek için araştırma problemlerinin net bir şekilde belirlenmesi önemlidir (Yin, 2003). Analiz birimi bir ya da birden fazla kişi, olay, süreç, program veya kurum olabilir (Yin, 2003). Bu araştırmada analiz birimleri görüşme yapılan öğretmenler olarak belirlenmiştir. Ulaşılmak istenen temel amacın gerçekleştirilmesi için izlenen süreç adımları Şekil 5’de gösterilmiştir.
Şekil 5. Araştırmada izlenen süreç adımları
Veri Toplama Araçlarının Hazırlanması
Bilişim Teknolojileri (BT) Yeterlikleri Anketi
Öğretmen Görüşme Formu
Senaryo Tipi Matematik Soruları Formu
Veri Toplama Araçlarının Uygulanması
Verilerin Analizi
Nicel Veriler
Yüzde, Frekans ve Ortalama Puan Nitel Veriler
İçerik Analizi
Bulguların Rapor Edilmesi ve Yorumlar
56